Ochrona praw i wolności w Polsce

Ochrona praw i wolności w Polsce

RWUjJDZG3Ghki

Na zdjęciu znajdują się 2 księgi - kodeksy prawa (czarny i brązowy) oraz drewniany młotek sędziego, leżące na jasnym drewnianym stole.

Konstytucyjne i ustawowe gwarancje praw i wolności

Katalog konstytucyjnych praw i wolności

RjU7PbIPdf1Es1

Na ilustracji znajduje się strona tytułowa Konstytucji 3 Maja z 1791 roku. Na niej u góry jest napis: USTAWA RZĄDOWA. PRAWO UCHWALONE Dnia 3 Maja, Roku 1791. Pośrodku strony tytułowej umieszczony jest rysunek przedstawiający dwoje dzieci, jedno z nich przekazuje drugiemu tamburyn. W tle widać krzak i zabudowę zamkową. Na dole strony są informacje o miejscu druku.

Katalog praw i wolności potwierdzony został przede wszystkim w rozdziale II Konstytucji RP z 1997 roku. Obejmuje on prawa i wolności osobiste i polityczne, ekonomiczne, socjalne i kulturalne oraz gwarancje dla cudzoziemców przebywających na terytorium naszego kraju. Zdecydowana większość praw i wolności zagwarantowanych w ustawie zasadniczej podlega ograniczeniom.

Prawa i wolności zagwarantowane w Konstytucji RP z 1997 roku

RX6WIAsmFDq91

Na ilustracji ukazane jest płótno Jana Matejki „Konstytucja 3 Maja 1791 roku”. Na obrazie widoczny jest pochód posłów ulicą z Zamku Królewskiego do kolegiaty Św. Jana w celu ponownego zaprzysiężenia tekstu Konstytucji 3 Maja 1791 przez Sejm Czteroletni. Tłum mieszkańców Warszawy zmierza prosto do wejścia do Katedry, która znajduje się po lewej stronie obrazu. Na czele pochodu jest król Stanisław August, który wchodzi po schodach do kolegiaty św. Jana. Nosi na ramionach płaszcz koronacyjny. Pod baldachimem stoi księżna kurlandzka Dorota Biron, która trzyma w rękach wieniec laurowy. Przy drzwiach kościoła znajduje się prezydent Warszawy Jan Dekert z córką Marianną w żółtej sukni. Mężczyzna kłania się, witając króla. W centrum obrazu poseł Suchorzewski rzuca się pod nogi marszałków sejmu, niesionych na ramionach: Stanisława Małachowskiego i Kazimierza Nestora Sapiehy. Małachowski trzyma w górze kartę Konstytucji. Za marszałkami idzie senator Andrzej Zamoyski, który prowadzi dwóch mężczyzn i wciąga do pochodu chłopa. Przejście ochraniają żołnierze prezentujący broń, w tle jest widoczna fasada Zamku Królewskiego.

Zasady ogólne

• Poszanowanie i ochrona godności człowieka (art. 30).

• Prawo do wolności (art. 31).

• Równość wobec prawa (art. 32).

• Zakaz dyskryminacji (art. 32).

• Równość praw kobiet i mężczyzn (art. 33).

• Prawna ochrona mniejszości narodowych (art. 35).

• Gwarancje korzystania z wolności i praw dla każdego, kto znajduje się pod władzą RP (art. 37).

Wolności i prawa osobiste

• Prawo do życia (art. 38).

• Zakaz przeprowadzania na człowieku eksperymentów naukowych (art. 39).

• Zakaz tortur, okrutnego nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania (art. 40).

• Nietykalność osobista i wolność osobista (art. 41).

• Prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania karnego (art. 42).

• Zakaz działania prawa wstecz (art. 42).

• Zasada domniemania niewinności (art. 42).

• Prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 45).

• Prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia (art. 47).

• Prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami (art. 48).

• Wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się (art. 49).

• Nienaruszalność mieszkania (art. 50).

• Ochrona danych osobowych (art. 51).

• Wolność poruszania się po terytorium państwa oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu (art. 52).

• Wolność opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 52).

• Zakaz wydalenia obywatela z kraju (art. 52).

• Prawo powrotu obywatela do kraju (art. 52).

• Wolność sumienia i religii (art. 53).

• Wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji (art. 54).

• Zakaz ekstradycji obywatela polskiego (art. 55).

• Prawo do korzystania z azylu przez cudzoziemców (art. 56).

Wolności i prawa polityczne

• Wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich (art. 57).

• Wolność zrzeszania się w partiach politycznych, związkach zawodowych, organizacjach pracodawców, stowarzyszeniach, fundacjach i innych dobrowolnych organizacjach (art. 58, 59).

• Prawo dostępu obywateli do służby publicznej (art. 60).

• Prawo obywatela do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej i dotyczących osób pełniących funkcje publiczne (art. 61).

• Prawo obywatela do wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego (art. 62).

• Prawo obywatela do udziału w referendum (art. 62).

• Prawo składania petycji, skarg i wniosków w interesie publicznym, własnym lub osoby trzeciej za jej zgodą (art. 63).

Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

• Prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo do dziedziczenia (art. 64).

• Wolność działalności gospodarczej (art. 65).

• Wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy (art. 65).

• Obowiązek państwa zwalczania bezrobocia (art. 65).

• Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 66).

• Prawo pracownika do wypoczynku (art. 66).

• Prawo obywatela do zabezpieczenia społecznego (art. 67).

• Prawo do ochrony zdrowia (art. 68).

• Prawo osób niepełnosprawnych do pomocy władz publicznych (art. 69).

• Prawo do nauki oraz obowiązek szkolny do 18. roku życia (art. 70).

• Prawo do autonomii szkół wyższych (art. 70).

• Obowiązek państwa pomocy rodzinie i ochrony macierzyństwa (art. 71).

• Obowiązek państwa ochrony praw dziecka (art. 72).

• Wolność twórczości artystycznej (art. 73).

• Wolność badań naukowych (art. 73).

• Wolność nauczania (art. 73).

• Wolność korzystania z dóbr kultury (art. 73).

• Prawo do ochrony środowiska (art. 74).

• Obowiązek państwa zaspokajania potrzeb mieszkaniowych obywateli (art. 75).

• Obowiązek państwa ochrony konsumentów, użytkowników, najemców (art. 76).

Środki ochrony praw i wolności

W rozdziale II Konstytucji RP zagwarantowano także środki ochrony praw i wolności. Wprowadzono zasadę równości wobec prawa i zakazu dyskryminacji oraz zakazu istnienia partii politycznych i organizacji propagujących nienawiść rasową i narodowościową.

Konstytucyjne środki ochrony praw i wolności:

• Prawo do wynagrodzenia szkody, w przypadku gdy została ona wyrządzona przez działanie organu władzy publicznej, które było niezgodne z prawem (art. 77).

• Prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji (art. 78).

• Prawo wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego (art. 79).

• Prawo do wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie praw i wolności, w przypadku gdy zostały one naruszone przez organy władzy publicznej (art. 80).

• Prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd (art. 45).

Z postanowień ustawy zasadniczej wynika, że jednostka ma prawo do odszkodowania, jeśli instytucje lub struktury organizacyjne władzy ustawodawczej, wykonawczej bądź sądowniczej (czyli organy władzy publicznej) działały niezgodnie z prawem. Przepis ten obejmuje także zaniechanie, czyli niepodjęcie działania. Zagwarantowana w art. 78 możliwość zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji jest jednym z elementów rzetelnego procesu sądowego i oznacza w praktyce konieczność zapewnienia dwuinstancyjności postępowania.

RWRwvjCp71LVM

Na zdjęciu znajduje się budynek - siedziba Trybunału Konstytucyjnego. Wyglądem przypomina niewielki pałac z wyeksponowanym wejściem i wysokimi drewnianymi oknami. Budynek jest zmodernizowany i składa się z 2 pięter. Na pierwszym piętrze znajdują się bardzo wysokie okna, zaś na drugim piętrze okna umieszczone są w dachu. Na ostatnim piętrze jest również taras. Do budynku prowadzi droga, a przed wejściem przyjmuje ona kształt okręgu, na środku którego znajduje się obiekt zielony otoczony ozdobnymi kwiatami. W tle widoczna jest trawa i liście oraz pojedyncze drzewa iglaste i liściaste.

Skarga do Trybunału Konstytucyjnego jest instrumentem ochrony konstytucyjnych praw i wolności jednostki.

Kiedy możemy skorzystać ze skargi do Trybunatu Konstytucyjnego:

• skargę może wnieść każdy, kogo konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone, natomiast istnieją pewne ograniczenia do wniesienia skargi, jeśli chodzi o cudzoziemców;

• przedmiotem skargi musi być ustawa lub inny akt normatywny, który był dla sądu lub organu administracji podstawą do wydania rozstrzygnięcia;

• przepisy aktu muszą zdaniem skarżącego naruszać konstytucyjne prawa, wolności lub obowiązki;

• skarga musi być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego (tzw. przymus adwokacki);

• przed wniesieniem skargi skarżący musi wykorzystać wszystkie przysługujące mu sądowe i administracyjne środki zaskarżenia lub środki odwoławcze;

• skarga musi być złożona w ciągu trzech miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.

Ustawowa ochrona praw i wolności

RA62IORNiT2iN

Na ilustracji znajduje się dokument - Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W jego górnej części po lewej stronie jest umieszczone godło Polski, zaś po prawej nazwa dokumentu zapisana dużymi literami. Poniżej wypisane są nazwy rozporządzeń umieszczonych w dzienniku i ich numery pozycji. Na ilustracji widoczne jest również, iż pod głównym dokumentem przechylonym znacznie w lewo leżą kolejne dzienniki ustaw.

Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej stanowi jedyne oficjalne źródło informacji na temat powszechnie obowiązującego w Polsce prawa. Wydawcą periodyku jest Prezes Rady Ministrów. Pierwszy numer ukazał się 1 lutego 1918 roku. Obecnie Dziennik Ustaw
(Dz. U.) jest publikowany tylko w wersji elektronicznej.

Uzupełnieniem przepisów konstytucyjnych są ustawy. W wielu miejscach konstytucja odwołuje się do konieczności przyjęcia ustawy, która będzie zawierała bardziej szczegółowe uregulowania. W ustawach zapisane są nie tylko gwarancje praw i wolności, ale też związane z nimi ograniczenia.

Zobowiązania międzynarodowe Polski

Jak pamiętamy, Polska jest członkiem licznych organizacji międzynarodowych o charakterze globalnym i regionalnym. Ratyfikowała także wiele umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka. Najważniejsze z nich przyjęte zostały w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych, Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz Rady Europy.

RXB8bl0SWODMa

Na zdjęciu posąg Statua Wolności na wyspie Liberty Island u ujścia rzeki Hudson do Oceanu Atlantyckiego w regionie metropolitalnym Nowego Jorku. Posąg kobiety ubrany w togę, stoi na pękniętych kajdanach. W uniesionej prawej ręce trzyma pochodnię, w lewej zaś tablicę z wykutą cyframi rzymskimi datą uchwalenia Deklaracji Niepodległości - 4 lipca 1776. Na głowie ma koronę, z której wychodzi 7 promieni. W tle znajduje się panorama wielkiego miasta po zmroku: rzeka, podświetlone budynki i mosty oraz niebo w kolorze ciemnopomarańczowym z drobnymi czarnymi chmurami.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

Jednak część ważnych międzynarodowych zobowiązań dotyczących praw człowieka nie została przez Polskę przyjęta. Należą do nich:

• Międzynarodowa konwencja o ochronie praw migrujących pracowników i członków ich rodzin z 18 grudnia 1990 roku;

• Międzynarodowa konwencja w sprawie ochrony wszystkich osób przed wymuszonym zaginięciem z 20 grudnia 2006 roku;

• Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej w odniesieniu
  do zastosowań biologii i medycyny z 4 kwietnia 1997 roku (podpisana przez Polskę 7 maja 1999 roku, ale dotychczas nieratyfikowana).

Kto korzysta z praw i wolności, czyli podmiotowy zakres praw człowieka

Z praw i wolności mogą korzystać trzy grupy podmiotów:

• obywatele polscy przebywający na terytorium RP,

• Polonia i Polacy przebywający poza granicami RP,

• cudzoziemcy przebywający na terytorium naszego państwa.

Niektóre z praw przysługują tylko obywatelom.

Musimy także pamiętać, że niektóre przepisy prawne są kierowane do konkretnych grup, np.: kobiet, młodocianych, pracowników, pacjentów, osób niepełnosprawnych, podatników, dzieci i innych.

Ochroną praw i wolności Polonii i Polaków za granicą zajmują się przede wszystkim polskie placówki konsularne. Zgodnie z art. 36 Konstytucji RP „Podczas pobytu za granicą obywatel polski ma prawo do opieki ze strony Rzeczypospolitej Polskiej”. Konsulowie sprawują opiekę nad obywatelami, udzielając im pomocy w sprawach prawnych i administracyjnych.

Kto chroni prawa i wolności, czyli o podmiotach zobowiązanych do ochrony

Podsumowanie

Od 1989 roku Polska jest państwem demokratycznym, gwarantującym prawa i wolności. Na straży tych praw stoją organy władzy ustawodawczej i wykonawczej, organy administracji, organy wymiaru sprawiedliwości i trybunały, jak i wyspecjalizowane organy, takie jak: Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO), Rzecznik Praw Dziecka (RPD), Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, Najwyższa Izba Kontroli. Działają także instytucje inspekcyjne i organizacje pozarządowe. Mimo licznych instytucji powołanych do ochrony praw człowieka w Polsce, jak w każdym państwie demokratycznym, dochodzi do ich naruszeń. O skali naruszeń świadczy liczba skarg wnoszonych do RPO czy RPD. Dowodem na istnienie wielu naruszeń praw człowieka w naszym kraju jest nie tylko liczba skarg wnoszonych przeciwko Polsce do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC), ale też liczba spraw, które Polska przed nim przegrywa. Do końca 2018 roku liczba nowych skarg wniesionych przeciw Polsce i przydzielonych do rozpoznania składom sędziowskim ETPC wyniosła 1941.

Literatura uzupełniająca

Barta J., Fajgielski P., Markiewicz R., Ochrona danych osobowych. Komentarz, Wolters Kluwer, Kraków 2007.
Malinowska I., Ochrona praw i wolności w Polsce, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2009.
Prawa człowieka w systemie prawa krajowego, A. Florczak, B. Bolechów (red.), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006.
Rybczyńska J.A., Demczuk A., Ochrona praw człowieka w Polsce po 1989 roku na tle standardów międzynarodowych: wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej, Lublin 2012.

Przydatne linki

http://www.sejm.gov.pl/

http://www.uodo.gov.pl/

http://brpd.gov.pl/

http://www.brpo.gov.pl/

http://trybunal.gov.pl/

https://www.transparency.org/en

Projekt edukacyjny: Jak bronić praw człowieka?