Od dramatu świadomości narodowej do dramatu miłości i śmierci

Informacje na temat barwy karmazynowej znajdziesz w Słowniku mitów i tradycji kultury Władysława Kopalińskiego oraz w słowniku symboli.

Barwa karmazynowa to intensywny odcień czerwieni. Karmazynem nazywano także w dawnej Polsce szlachcica, któremu przysługiwało prawo noszenia żupana w tym kolorze.

Przypomnij sobie, czym charakteryzuje się poemat. Możesz skorzystać np. ze słownika terminów literackich.

Poemat to rozbudowany utwór wierszowany, epicki lub zawierający elementy narracji. Włączenie tego terminu do tytułu zbioru wiąże teksty w spójną całość, czytelnik może szukać motywów łączących karmazynowe wiersze.

Zwróć uwagę na określenia w dwóch pierwszych strofach: „rozsiadła się”, „papuga wszystkich ludów – w cierniowej koronie”, „kaleka”, „powlokła” oraz na porównania w trzeciej strofie.

Z pierwszych trzech strof wiersza wyłania się obraz Polski ułomnej, umęczonej i stanowiącej karykaturę silnego państwa.

Zmiana perspektywy czasowej następuje wraz z początkiem piątej strofy i słowami: „O! zwalcież mi Łazienki królewskie w Warszawie,
Bezduszne, zimnym rylcem drapane marmury”.

Zmiana perspektywy czasowej polega na przejściu z przeszłości (podsumowanie kondycji kraju) do teraźniejszości (przedstawienie kroków, które trzeba poczynić, aby naprawić sytuację).

Zwróć uwagę, jakie miejsca i budowle ważne dla Polaków zostały wymienione w wierszu. Szukając aluzji literackich, przypomnij sobie, który poeta nazwał wcześniej Polskę – papugą.

Aluzje do tradycji polskiej kultury: Łazienki królewskie, pomniki, kolumny – monumentalne budowle, pozornie ukazujące wielkość, tak naprawdę bezwartościowe i przysłaniające realną perspektywę na sprawy kraju i historii. Aluzja do polskiej literatury: „papuga wszystkich ludów” jako nawiązanie do określenia „Pawiem narodów byłaś i papugą” – autorstwa Juliusza Słowackiego z wiersza Grób Agamemnona.

Zwróć uwagę, w której strofie podmiot liryczny kończy opis i ocenę Polski, a zwraca się do innego adresata i zmienia charakter wypowiedzi poprzez m.in. użycie formy trybu rozkazującego czasowników.

„O! zwalcież mi Łazienki królewskie w Warszawie, Bezduszne, zimnym rylcem drapane marmury (...)”. Po postawieniu diagnozy, nadszedł czas na działanie i odcięcie się od ciężaru przeszłości i pustych symboli.

Przywołaj np. określenia i aluzje wskazane w ćwiczeniach 3 i 5.

Postawę podmiotu lirycznego wobec narodowej tradycji można określić jako krytyczną. Słowa „Papuga wszystkich ludów – w cierniowej koronie” świadczą o tym, że według niego Polska – nazywana w tradycji romantycznej Chrystusem narodów – stała się karykaturą samej siebie. Ten poetycki obraz ma charakter groteskowy. Papuga w koronie cierniowej wygląda absurdalnie. Polska jako papuga oznacza (tak jak w utworze Grób Agamemnona Słowackiego) bezmyślne naśladowanie obcych wzorów w czasach sarmackiej świetności Rzeczypospolitej, a „cierniowa korona” to odwołanie do romantycznego mesjanizmu. Sarmatyzm i mesjanizm to tradycje obciążające Polskę, szkodliwe.

Jeśli polecenie z sekcji Już wiesz zostało pominięte, odszukaj w encyklopedii lub Słowniku mitów i tradycji kultury, kim był Herostrates. Spróbuj odnaleźć podobieństwa między tą postacią a podmiotem lirycznym.

Herostrates to antyczny bohater, szewc z Efezu, który chciał zyskać nieśmiertelną sławę, więc spalił jeden z siedmiu cudów świata – świątynię Artemidy. Przywołanie jego imienia w tytule utworu ma zwrócić uwagę na odwagę i desperację, które to cechy doprowadzić mogą do podniesienia ręki na świętość i tradycję. Herostratesem i podmiotem lirycznym kierują, rzecz jasna, inne pobudki.

Przywołaj synonimy i skojarzenia związane z wiosną. Zastanów się, jak można powiązać je z ukazanym w wierszu obrazem (stanem) Polski.

Wiosna może symbolizować coś realnego i żywego, w przeciwieństwie do mitów i odwoływania się do historii. Poeta chce być uwolniony od konieczności pisania o ojczyźnie, od obowiązków patriotycznych względem niej. Pragnie poświęcić swoją poezję innym zagadnieniom, np. wiośnie.

Według słownika symboli kolor czarny oznacza: śmierć, rozpacz, zło, noc, grzech. Z kolei kolor srebrny (podobnie jak biały) oznacza: dzień, czystość, niewinność, doskonałość, noc, duch, Księżyc. Jeśli znajdował się na herbach, to miał symbolizować: czystość, prawdę, niewinność, wiarę, pokój i szczerość.

W wierszu czerń może oznaczać noc, rozpacz (bezsenność, smutek i tęsknota podmiotu lirycznego za ukochaną). Z kolei kolor srebrny stanowi przeciwieństwo tej mrocznej strony, czyli księżycowe światło, które rozjaśnia noc, niewinność i doskonałość ukochanej Dantego, czyli Beatrycze (postać autentyczna i kreacja z Boskiej komedii).

Uwzględnij:
- stan, w jakim znajduje się podmiot;
- przestrzeń, w jakiej podmiot jest obecny;
- nastrój, jakim nacechowana jest sytuacja.

Podmiot liryczny trapi jakieś zmartwienie, czuje się samotny, ma kłopoty ze snem. Przyznaje, że zbłądził i nie wie, co w życiu jest ważne. Cechy przestrzeni: środek nocy, cisza, pustka, z powodu bezsenności podmiot opuszcza swój pokój i przenosi się do alternatywnej tajemniczej rzeczywistości. Dominuje nastrój smutku, samotności, zagubienia, tajemnicy i refleksji.

Zwróć uwagę na elementy nierealne i nieracjonalne świata przedstawionego. W jaki sposób podmiot liryczny znalazł się w innym miejscu, jak odbiera otaczającą go rzeczywistość?

Figury poetyckie o charakterze onirycznym to np.: personifikacja: „On to rzekł, czy rzekł księżyc, czy woda to rzekła”; metaforyczny opis: „(...) wiatr lekki woń przyniósł duszącą, upojną – Jak w mistycznym w nią szedłem wplątany bukiecie, Pod nieba wyiskrzoną kopułą dostojną”.

Zastanów się, czy dzięki zastosowaniu poetyki onirycznej dowiadujemy się czegoś więcej o sytuacji podmiotu lirycznego.

Pozwala zidentyfikować świat emocji, których doświadcza podmiot liryczny wskutek wejrzenia w głąb siebie. Ukazuje jego konfrontację z własnymi marzeniami, niepokojami, wątpliwościami i lękami.

Zwróć uwagę na miejsce i porę spotkania.

Spotkanie odbywa się w Rawennie (mieście kojarzonym z Dantem) w noc bezsenną (podkreślenie kondycji psychicznej podmiotu). Obydwaj znajdują się na moście
 - miejscu łączącym dwa brzegi, w tym przypadku – realności i onirycznego spotkania.

Zastanów się, czy przebywanie Dantego w Rawennie w jakiś sposób upodabnia go do podmiotu lirycznego, sytuacji, w jakiej się znalazł.

Rawenna to miasto, w którym Dante zmarł na wygnaniu w 1321 roku. Poczucie osamotnienia, odrzucenia w tej sytuacji jest wspólne dla obu uczestników spotkania.

Zwróć uwagę na treść dwóch ostatnich strof.

Jest to znany i ceniony pisarz, zwłaszcza jego utwór Boska komedia – wielka metafora ludzkiej egzystencji, poemat miłosny. Podmiot nazywa go mistrzem, bo sam czuje się nieszczęśliwy, zbłądził i nie wie, co jest w życiu ważne, dlatego też prosi Dantego o naukę i radę. Uważa go za kogoś bardziej doświadczonego i mądrzejszego.

Zwróć uwagę na zachowanie podmiotu lirycznego opisane w ostatniej strofie.

Podmiot ukrywa twarz w dłoniach, co można różnie interpretować, np. jako zaskoczenie, że odpowiedź jest tak oczywista albo jako wielkie odkrycie dla niego, objawienie głębokiej prawdy ukrytej w paradoksie.

Spróbuj odpowiedzieć na pytania, które mogą okazać się pomocne przy określaniu sytuacji lirycznej. Kim jest podmiot liryczny? Czy można określić np. jego wiek, płeć, uczucia czy światopogląd? W jakich okolicznościach się wypowiada? Co jest treścią wypowiedzi? Czy zwraca się do konkretnego adresata? W jaki sposób mówi? Czy można rozpoznać intencje osoby mówiącej?

Podmiot liryczny nie ujawnia swojej płci ani wieku, niewiele o nim wiemy. Prawdopodobnie jest pisarzem lub poetą i ma świadomość wartości literatury. Przyjmuje perspektywę obserwatora (lub opisuje swoje wyobrażenie), jest zaangażowany emocjonalnie w sytuację bohatera, który spędza ostatnie godziny życia w ciszy, odosobnieniu, jednak nie przestaje pracować. Podmiot liryczny ceni pisarza i wierzy, że jego twórczość będzie mocno oddziaływać na czytelników.

Zwróć uwagę na treść pierwszej strofy.

Są to: lampa w półmroku, lekarstwa, blada twarz chorego, cienie na ścianie.

Zwróć uwagę na treść pierwszej strofy oraz na opis zachowania bohatera w kolejnej strofie.

Doświadczenie śmierci jest dla niego czymś naturalnym, oczekuje jej ze spokojem; „To tylko zwykłe ostatnie zdarzenie,/ I trudno, by dziwiło Marcelego Prousta”.

Za podstawową opozycję przywołaną w utworze można uznać śmierć i życie. Czy zauważasz ją także w budowie wiersza?

To opozycja między życiem i śmiercią. Śmierć (dwie pierwsze strofy) to mrok, samotność, choroba, gasnące słońce, koniec procesu twórczego. Z kolei życie (ostatnia strofa) to wspólnota ludzi, kontakt z dziełem, które jest nieśmiertelne i może dać poczucie błogości i szczęścia.

Zwróć uwagę, że w wierszu ukazany jest twórca (pisarz) i odbiorcy (czytelnicy).

Sztuka jest aktywnością, która towarzyszy artyście do końca – jak oddychanie; jest nieśmiertelna. Ponadto sztuka może wywierać pozytywny (kojący) wpływ na odbiorców: „[...] może jutro siądą po wieczerzy/ I książkę tę czytając ciszą nocnych godzin/ Poczują nagle ciepło jak szczęście narodzin”.