Od Polski drewnianej do murowanej – rządy Kazimierza Wielkiego
1333 koronacja Kazimierza Wielkiego na króla,
1364 założenie Akademii Krakowskiej,
1370 śmierć Kazimierza Wielkiego - koniec dynastii Piastów.
Kazimierz Wielki zostaje królem
Władzę po królu Władysławie ŁokietkuWładysławie Łokietku w Królestwie Polskim odziedziczył jego syn Kazimierz Wielki. Był ostatnim władcą z dynastii piastowskiej na polskim tronie. Panował w latach 1333–1370. Został on w 1333 roku koronowany na króla w katedrze wawelskiej. Władca musiał uporać się z wieloma problemami. Państwo było wyniszczone długotrwałymi wojnami, co nie sprzyjało rozwojowi gospodarczemu. Jednak król okazał się dobrym gospodarzem. Za jego długiego panowania Polska stała silnym się państwem z dobrze rozwiniętą gospodarką.
Wymień atrybut, który świadczy o tym, że Kazimierz Wielki był królem.
Wymień jeden z atrybutów władzy królewskiej.
Wielka przebudowa
Król Kazimierz Wielki zadbał przede wszystkim, by dla lepszego zagospodarowania jego kraju powstały nowe osady. Tak pisał na ten temat anonimowy kronikarz krakowski: 'za czasów tego króla, w lasach, gajach i dąbrowach tyle założono wsi i miast, ile bodaj nie powstało kiedy indziej w Królestwie Polskim'. W miastach powstało wiele nowych budowli murowanych (ratusze, kościoły, domy mieszkalne). Były one bezpieczniejsze niż wcześniejsze konstrukcje drewniane, które łatwo mogły się zapalić. Wiele miast otoczonych zostało murami obronnymi.
Król dbał o bezpieczeństwo państwa, dlatego finansował budowę zamków. Powstawały one wzdłuż granic Polski i w ważnych dla obronności kraju miejscach.
Mapa Królestwa Polskiego w 1370 r. oraz zamków wzniesionych i przebudowanych przez Kazimierza Wielkiego. Na mapie zaznaczone są:
Miasta, w którym były zamki wzniesione lub przebudowane przez Kazimierza Wielkiego:
- Nakło,
- Międzyrzecz,
- Poznań,
- Płock,
- Koło,
- Kalisz,
- Łęczyca,
- Ostrzeszów,
- Piotrków Trybunalski,
- Sieciechów,
- Kazimierz,
- Lublin,
- Sandomierz,
- Olsztyn,
- Będzin,
- Kraków,
- Czorsztyn,
- Włodzimierz,
- Sanok,
- Przemyśl,
- Lwów,
- Halicz,
- Trembowla.
Królestwo Polskie w 1370 r., graniczyło z:
- Państwem Zakonu Krzyżackiego,
- Wielkim Księstwem Litewskim,
- Hospodarstwem Mołdawskim,
- Królestwem Węgierskim,
- Królestwem Czeskim,
- Brandenburgią,
- Pomorzem Zachodnim.
Odczytaj z mapy nazwy miast, gdzie zbudowano przygraniczne zamki
za czasów króla Kazimierza Wielkiego.
Wymień pięć nazw miast, gdzie zbudowano zamki za czasów króla Kazimierza Wielkiego.
O Kazimierzu Wielkim mówiono, że „zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”. Jak należy rozumieć słowa „zastał Polskę drewnianą”?
- Polska była państwem słabym.
- Budynki w Polsce były w większości z drewna.
- Polska była krajem porośniętym lasami.
Przyjrzyj się zamieszczonym zdjęciom i porównaj budowle z Olkusza i Będzina. Wskaż podobieństwa i różnice.
Wymień trzy cechy charakterystyczne średniowiecznych zamków.
Na podstawie poniższego tekstu napisz, jakie zasługi Kazimierza Wielkiego dla kraju opisał kronikarz.
Kronika katedralna krakowska[Kazimierz Wielki] murował miasta, zamki, domy. Naprzód ozdobił zamek krakowski podziwu godnymi domami, wieżami, rzeźbą, malowidłem, dachami wielkiej piękności. Naprzeciw zaś zamku krakowskiego, po drugiej stronie Wisły […] wymurował miasto, które od imienia swego nazwał Kazimierzem, jak również wiele innych miast, jako to Wieliczkę i Skawinę, Lanckoronę, zamek Olkusz, Będzin, Lelów, miasto i zamek Czorsztyn, zamek Niepołomice, zamek Ojców, zamek Krzepice […].
Źródło: Kronika katedralna krakowska, [w:] Kronika Jana z Czarnkowa, tłum. J. Żerbiłło, Kraków 2001, s. 16–17.
Przyjrzyj się ilustracji i napisz, co chroniło miasto przed najazdami wroga. W jaki sposób można było przedostać się, z Kazimierza do Krakowa?
Wymień element zamku, który powodował, że były one trudne do zdobycia.
Dobry gospodarz
Kazimierz Wielki wspierał rozwój rzemiosła, rolnictwa i handlu. Kraków otrzymał
od króla przywilej zwany prawem składuprawem składu. Prawo to zobowiązywało każdego podróżującego kupca do zatrzymania się w Krakowie i wystawienia swoich towarów. W dalszą podróż mógł się udać z towarem, którego nie sprzedał.
Król wspierał też wydobycie surowców naturalnych. Do najcenniejszych należała sól, której używano do zabezpieczenia mięsa przed zepsuciem. Bogate złoża soli znajdowały się w Wieliczce i Bochni. Wydobywana w tamtejszych żupachżupach sól wystarczała na potrzeby Królestwa Polskiego, a nadwyżki sprzedawano za granicę. Zyski ze sprzedaży szły do skarbu królewskiego. Skarb królewski czerpał również dochody ze sprzedaży rud ołowiu. Ołów był dawniej ważnym materiałem budowlanym, wykorzystywanym na przykład do pokrywania dachów albo do łączenia szkła okiennego.
Kazimierz Wielki, by usprawnić handel, nakazał bicie własnej srebrnej monety – grosza krakowskiego. Na nowych monetach zostały umieszczone symbole ważne
dla mieszkańców polskich ziem – ukoronowany orzeł oraz korona.
Z inicjatywy króla zostało uporządkowane i ujednolicone prawo. Jednolite prawo
na całym obszarze państwa było jednym z warunków jego sprawnego funkcjonowania. Najpierw ogłosił on zbiór praw dla Wielkopolski, później dla Małopolski. Zbiory
te zostały nazywane statutami Kazimierza Wielkiego.
Moneta, tzw. grosz krakowski Kazimierza Wielkiego. Napis łaciński na awersie głosi: Kazimierz pierwszy, z łaski Bożej król Polski, a na rewersie – Grosze krakowskie.
Kiedy nie były jeszcze znane lodówki, mięso mogło się bardzo szybko psuć i nie nadawało się do jedzenia. Jak można było ochronić mięso przez zepsuciem?
- Zakopując je w ziemi.
- Chowając je na strychu.
- Soląc je.
- Wkładając je do skrzyni.
Założenie uniwersytetu w Krakowie
Do XIV wieku polscy studenci mogli się kształcić jedynie w zagranicznych szkołach zwanych uniwersytetami. Król doceniał wagę wykształcenia. Zależało mu, by w państwie było wielu wykształconych prawników, lekarzy, urzędników. Postanowił otworzyć własny uniwersytet w Krakowie. W 1364 roku została otwarta pierwsza polska wyższa uczelnia – Akademia Krakowska. Wola królewska została ogłoszona podczas uroczystości na Wawelu.
Wyjaśnij, w jaki sposób artysta nawiązał do dokonań i zamiłowań króla.
Wymień, nazwę dynastii z której pochodził Kazimierz Wielki.
Dla zainteresowanych
Za rządów Kazimierza Wielkiego doszło również do ważnych zmian wśród mieszkańców jego królestwa. Zaczęły powstawać tak zwane stany, to jest grupy społeczne, różniące się między sobą swoimi prawami. Wytworzyły się podstawy kilku stanów – szlacheckiego (rycerskiego), mieszczańskiego i duchownego. Każdy z tych stanów starał się o uzyskanie dla siebie dalszych praw, zwanych przywilejami. Przykładem takiego przywileju może być zobowiązanie władcy wobec szlachty
do nienakładania nowych podatków albo do płacenia uczestnikom zagranicznych wypraw wojennych. Dzięki tego rodzaju prawom, stany stawały się coraz ważniejsze w państwie i mogły wywierać wpływ na króla.
Podsumowanie
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
piastowskiej, gospodarczy, prawo, uniwersytet, bezpieczeństwa
Kazimierz Wielki był ostatnim polskim królem z dynastii ............................... Za jego panowania zostało uporządkowane i ujednolicone ............................... Król wspierał rozwój .............................. kraju i przywiązywał wagę do zapewnienia krajowi ............................... W 1364 roku Kazimierz Wielki założył w Krakowie ...............................
Polecenia
Opowiedz, w jaki sposób król wzmocnił obronność kraju.
Podaj przykłady działań, które wpłynęły na rozwój gospodarczy kraju.
Wyjaśnij, dlaczego królowi Kazimierzowi już za życia nadano przydomek 'Wielki'.
Scharakteryzuj, w jakich okolicznościach i po co król założył uniwersytet w Krakowie.
Sprawdź, czy na współczesnych polskich monetach zostały umieszczone symbole narodowe. Jeżeli tak, to powiedz które.