Płazy
Płetwonurkowie zakładają profesjonalne skafandry wyposażone w specjalne płetwy, co ułatwia im pływanie. Jednak gdy wracają na ląd, muszą pozbyć się skafandrów, gdyż nie są w stanie sprawnie się w nich poruszać. Wydaje się, że niemożliwe jest sprawne poruszanie się na lądzie i w wodzie. A jednak są zwierzęta, które dobrze czują się w obu tych środowiskach.
jak rozpoznać gatunki zwierząt w twoim otoczeniu;
jakie są cechy budowy i znaczenie ryb;
jakie cechy umożliwiają rybom życie w wodzie.
Wymienisz cechy budowy płazów.
Odróżnisz cechy pomagające płazom przeżyć na lądzie i w wodzie.
Rozpoznasz niektóre płazy.
Opiszesz znaczenie płazów w środowisku.
Omówisz znaczenie płazów dla człowieka.
1. Czym wyróżniają się płazy?
Płazy to zwierzęta, które prowadzą ziemnowodny tryb życia. Posiadają dwie pary kończyn, które umożliwiają im poruszanie się po lądzie i w wodzie. Niektóre płazy rzadko wychodzą z wody, inne żyją na lądzie, wśród gęstej roślinności albo na drzewach i wracają do wody tylko na czas rozrodu. Skóra płazów jest pokryta śluzem, który zmniejsza opór w wodzie, a na lądzie zapobiega wysychaniu. Palce kończyn mają spięte błoną, co ułatwia im pływanie.
Ciało płazów ogoniastych, takich jak salamandra czy traszka, jest wydłużone, walcowate, a jego większą część stanowi ogon. Ich kończyny są równej długości.
Ciało płazów bezogonowych, takich jak żaba, jest krótkie, szerokie i krępe. Nie posiadają ogona. Ich tylne kończyny są zwykle dłuższe od przednich.
Ciało płazów beznogich, takich jak marszczelec pierścieniowy, jest wydłużone i podzielone na segmenty. Nie posiadają kończyn.
Płazy składają w wodzie swoje pozbawione skorupek jaja, zwane skrzekiemskrzekiem. Z jaj wylęgają się larwy – kijankikijanki. Rozwijają się one w wodzie i oddychają skrzelami. Kijanki przechodzą metamorfozę, podczas której zanika ogon (oprócz płazów ogoniastych) oraz skrzela. Dorosłe osobniki oddychają płucami.
Dorosłe płazy są drapieżnikami. Żywią się owadami i innymi drobnymi bezkręgowcami; niektóre z nich potrafią upolować nawet mysz. Same stanowią pożywienie dla wielu zwierząt wodnych (np. drapieżnych ryb) i lądowych (ptaków, węży, niektórych ssaków). Do płazów zaliczamy posiadające ogon traszki i salamandrę plamistą oraz pozbawione ogona: żaby, ropuchy, kumaki, rzekotkę drzewną.
W krajach tropikalnych żyją płazy beznogie – zupełnie pozbawione kończyn. Prowadzą tryb życia podobny do dżdżownic: ryją pod ziemią korytarze, szukając tam larw owadów i innych bezkręgowców.
Konieczność corocznej wędrówki płazów do wody w celu rozmnażania się powoduje, że masowo wychodzą one na drogi i giną pod kołami samochodów. Dla ratowania płazów można stawiać specjalne płotki, uniemożliwiające im wkroczenie na asfalt, i przenosić płazy na drugą stronę. Częściowym rozwiązaniem są także specjalne przepusty pod drogami.
Płazy są bardzo wrażliwe na wszelkie zmiany w środowisku. Masowe wymieranie płazów w otaczającym nas środowisku jest dowodem na niekorzystne przemiany warunków w przyrodzie.
2. Jakie płazy żyją w Polsce?
Na terenie Polski występuje obecnie tylko 18 gatunków płazów. Z powodu na przykład zasypywania niewielkich stawów, gdzie mogą się rozmnażać, oraz zanieczyszczenia środowiska jest ich coraz mniej. Dlatego wszystkie gatunki płazów w Polsce są objęte ochroną.
Spośród płazów ogoniastych najpospolitsze w kraju są traszki. To niewielkie zwierzęta żyjące w zarośniętych stawach i jeziorach. Z końcem lata wychodzą na ląd i ukrywają się w wilgotnych miejscach. Polują zwykle nocą. Od jesieni szukają sobie miejsca na zimowe kryjówki, najczęściej zagrzebując się w ziemi. Niektóre osobniki zimują na dnie zbiorników, zagrzebane w mule.
Całkiem inaczej żyje salamandra plamista. Jest to zwierzę lądowe, spotykane na południu Polski w wilgotnych liściastych lasach. Zapłodnione jaja rozwijają się w organizmie samicy. Kiedy larwy się wykluwają, samica znosi je wprost do wolno płynącego strumienia lub kałuży. Dorosłe salamandry źle pływają i toną w szybko płynącej bądź głębokiej wodzie.
Żaby w Polsce dzieli się na zielone i brunatne. Żaby zielone, np. żaba jeziorkowa, większość czasu spędzają w wodzie. Żaby brunatne, np. żaba trawna, chętnie wychodzą na ląd, a do wody wracają głównie w okresie rozrodu.
Ropuchy są płazami prowadzącymi lądowy tryb życia. Bronią się przed drapieżnikami za pomocą jadu produkowanego w gruczołach zlokalizowanych w skórze. Żywią się owadami, ale potrafią polować nawet na gryzonie, np. myszy. Kumaki są nieco podobne do małych ropuch, ale mają jaskrawo ubarwione brzuchy: żółto- lub pomarańczowoczarne. Są to barwy ostrzegawcze, bo kumaki mają w skórze gruczoły produkujące jad.
Rzekotka drzewna jest małym zielonym płazem podobnym do żaby, spędzającym większość życia na drzewach i innych roślinach. Na palcach ma przylgi, które pomagają we wspinaniu się na drzewa. Poluje tam na owady, które często zbiera z liści. Zjada też chrząszcze i pająki.
Grzebiuszka ziemna występuje na nizinach, glebach piaszczystych, czarnoziemach i torfowiskach. Gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną. Swoją nazwę zawdzięcza umiejętności zagrzebywania się w ziemi. W sprawnym rozgrzebywaniu ziemi pomagają jej zgrubienia na piętach.
Wypisz korzyści, jakie mogą przynieść człowiekowi ropuchy żyjące na działce lub w ogródku.
Samce wielu gatunków płazów bezogonowych potrafią wydawać rozmaite odgłosy godowe, nazywane zwykle rechotem. U niektórych przy jamie gębowej występują specjalne worki rezonansowe z cienkiej błony, które wzmacniają odgłos rechotania i skutecznie przywabiają samice.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P10gNlZYm
Nagranie dźwiękowe rechotu żaby.
Wiele płazów ma w skórze gruczoły wytwarzające jad zniechęcający drapieżniki. Nie jest on niebezpieczny dla życia człowieka, ale może boleśnie poparzyć skórę. Najlepiej zatem nie brać płazów do rąk, a jeżeli chcemy przenieść je w bezpieczne miejsce, to najlepiej zrobić to w rękawiczkach.
3. Wymarłe płazy
Pierwsze płazy pojawiły się na świecie około 390 milionów lat temu. Ślady po nich znaleziono m.in. w Polsce w Górach Świętokrzyskich. Miliony lat temu płazy osiągały ogromne rozmiary, niektóre osiągały nawet 3 m długości! Płaski kształt tych zwierząt świadczy o tym, że zwierzęta te mogły polować, czyhając na ofiarę zagrzebane w mule na dnie zbiorników wodnych i atakując z zaskoczenia.
Podsumowanie
Płazy to organizmy ziemnowodne, żyją w środowiskach wilgotnych lub w pobliżu wody.
Płazy składają jaja w wodzie, z nich wylęgają się kijanki oddychające skrzelami; kijanki potem przechodzą metamorfozę i jako osobniki dorosłe oddychają płucami.
W Polsce żyje 18 gatunków płazów.
Płazy odpowiadają za regulację populacji owadów, w tym także szkodników roślin uprawnych. Kijanki przyczyniają się do oczyszczania zbiorników wodnych. Oprócz tego płazy stanowią pokarm dla wielu zwierząt. W niektórych krajach stanowią również walor kulinarny dla ludzi.
Praca domowa
Podczas spaceru spróbuj zaobserwować płazy, które występują w twojej okolicy. Zdobądź informacje (np. od rodziców, nauczycieli, z publikacji), jakie płazy występują w twojej miejscowości. Zaprezentuj je na plakacie. Jeżeli płazów nie ma, to spróbuj przedstawić możliwe przyczyny ich braku.
Zdobądź informacje (np. od rodziców, nauczycieli, z publikacji), jakie płazy występują w twojej miejscowości. Opisz je w polu poniżej. Jeżeli płazów nie ma, to spróbuj przedstawić możliwe przyczyny ich braku.
Słownik
larwalna postać płaza żyjąca w środowisku wodnym i oddychająca skrzelami
zapłodnione jaja płazów; zwykle zlepione galaretowatą substancją w pakiety lub sznury
Zadania
Wskaż, które zdanie jest prawdziwe, a które fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Płazy składają jaja do wody. | □ | □ |
| Larwy płazów oddychają płucami, ale żyją w wodzie. | □ | □ |
| Jaja płazów otoczone galaretowatą otoczką to skrzek. | □ | □ |
| Larwa żaby nazywana jest kijanką. | □ | □ |
| Podczas snu zimowego płazy mogą przebywać na dnie zbiorników wodnych. | □ | □ |
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących środowisk i trybu życia płazów w Polsce.
| Prawda | Fałsz | |
| Grzebiuszka większą część życia spędza na drzewach. | □ | □ |
| Salamandra prowadzi głównie lądowy tryb życia. | □ | □ |
| Żaby zielone żyją w pobliżu zbiorników wodnych. | □ | □ |
| Niektóre płazy zimują na lądzie, inne w wodzie. | □ | □ |
| Wszystkie płazy składają skrzek w wodzie. | □ | □ |
Wskaż nazwy płazów, które mają w skórze gruczoły jadowe.
- salamandra plamista
- ropucha szara
- kumaki
- rzekotka drzewna
- żaba jeziorkowa
- grzebiuszka ziemna
- traszka grzebieniasta
- żaby brunatne