RFhzlK4p3MtjQ

Na ilustracji ukazano stos opartych o siebie kawałków drewna płonących silnym pomarańczowo‑złotym płomieniem. Tło oraz brzegi zdjęcia są pogrążone w ciemności.

1. Jedna z najbardziej tajemniczych katastrof w historii

Rankiem $22$ sierpnia $1986 \text{r}.$, obszar otaczający jezioro Nyos (położone w Kamerunie, na zboczu nieczynnego wulkanu ($900 \text{m}$ n.p.m.)), wyglądał na zupełnie wymarły. Z siedmiuset mieszkańców jednej z wiosek leżącej na obszarze objętym katastrofą, którzy jeszcze dzień wcześniej oddawali się codziennym czynnościom, przeżyło zaledwie sześciu. Większość ofiar zginęła podczas snu. Ocaleni cudem zdążyli uciec, widząc, że z nimi i z ich bliskimi dzieje się coś dziwnego. Z ich relacji wynikało, że nie mogli złapać oddechu, nie mogli krzyczeć i ogarniała ich słabość. Zapoznaj się z poniższą galerią za pomocą strzałek umieszczonych po bokach grafiki.

R8C4qfEfDFFwD

Na ilustracji przedstawiono błękitną mapę Afryki z podziałem na kraje. Kolorem ciemnoniebieskim zaznaczono Kamerun – niewielkie państwo położone nad Zatoką Gwinejską. Znajduje się ono w lewej środkowej części kontynentu. W lewym dolnym rogu ilustracji ukazano szarą mapę świata, na której również zaznaczono położenie Kamerunu.

RydFOdk5KjSJH

Na pierwszym planie ilustracji znajduje się zbocze porośnięte zieloną trawą, prowadzące do położonego nieco dalej jeziora o brudnoszarej wodzie. Brzeg jest ziemisty i pokryty brązowymi kamieniami różnej wielkości. W tle znajdują się zielone zbocza gór porośnięte drzewami, nad którymi płyną białe i szare chmury.

Jezioro Nyos, Kamerun, Środkowa Afryka.

W nocy, z $21$ na $22$ sierpnia $1986 \text{r}.$, w obrębie $30 \text{km}$ od jeziora Nyos, życie straciło łącznie $1746$ osób i wiele tysięcy zwierząt. Na zwłokach nie znaleziono jakichkolwiek zewnętrznych obrażeń, które mogłyby sugerować przyczynę śmierci.

Osoby przybyłe nad jezioro zdziwiło obniżenie jego tafli o około metr, zmiana koloru wody z niebieskiej na czerwoną oraz drzewa leżące przy brzegu, jak po przejściu tsunami. Ci, którzy przeżyli, mieli kłopoty ze zdrowiem, mówili, że wszystkiemu winien jest duch jeziora. A jak było naprawdę?

Przyjmuje się, że do opisanej tragedii doszło na skutek gwałtownego wydzielenia się ogromnych ilości tlenku węgla($\text{IV}$), nagromadzonego pod dnem jeziora. Szacuje się, że w krótkim czasie, na powierzchnię wydostało się go około $\mathrm{1,6} \text{mln} \text{t}$.

Indeks dolny Źródło: Katastrofa nad jeziorem Nyos, online: wikipedia.org, $13.10.2021$, dostęp: $21.12.2021$. Indeks dolny koniec_{Źródło: Katastrofa nad jeziorem Nyos, online: wikipedia.org, $13.10.2021$, dostęp: $21.12.2021$.}

W jaki sposób tlenek węgla($\text{IV}$) „przedostał się” do wioski? Jak to możliwe, że stał się bezpośrednią przyczyną śmierci tylu ludzi i zwierząt? Przeanalizuj poniższy materiał i spróbuj odpowiedzieć na te pytania.

2. Czym jest tlenek węgla(IV)?

Tlenek węgla($\text{IV}$), nazywany często dwutlenkiem węgla, to związek chemiczny występujący w przyrodzie w formie cząsteczek o wzorze sumarycznym ${\text{CO}}_2$.

R71cjxQp005x6

Ilustracja przedstawia cząsteczkę dwutlenku węgla zapisaną na trzy sposoby. Z lewej strony zapis sumaryczny, czyli wzór ${\text{CO}}_2$. Pośrodku zapis strukturalny, atom węgla połączony z dwoma atomami tlenu w taki sposób, że wszystkie atomy tworzą jedną linię, a węgiel znajduje się w środku. Oba wiązania węgla z tlenem są podwójne. Z prawej strony rysunkowy model cząsteczki, węgiel przedstawiony w postaci ciemnoszarej kulki, a atomy tlenu w postaci dwóch stykających się z nim czerwonych kulek.

Tlenek węgla($\text{IV}$) w warunkach normalnych jest gazem i stanowi ważny składnik powietrza, choć w rzeczywistości, w „czystym” powietrzu znajduje się go stosunkowo niewiele (około $0,04\mathrm{\%}$ objętości powietrza).

3. Obieg tlenku węgla(IV) (dwutlenku węgla) w przyrodzie

Polecenie 1

Zapoznaj się z poniższą animacją i wskaż naturalne źródło bądź źródła tlenku węgla($\text{IV}$) w przyrodzie.

RuFhp9ifFY0zE

Na filmie zaprezentowano obieg tlenku węgla(IV) w przyrodzie, a także opisano jego źródła — zarówno naturalne, jak i będące wynikiem działalności człowieka. Przedstawiono również przebieg procesu fotosyntezy.

Na filmie zaprezentowano obieg tlenku węgla(IV) w przyrodzie, a także opisano jego źródła — zarówno naturalne, jak i będące wynikiem działalności człowieka. Przedstawiono również przebieg procesu fotosyntezy.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RuFhp9ifFY0zE

Na filmie zaprezentowano obieg tlenku węgla(IV) w przyrodzie, a także opisano jego źródła — zarówno naturalne, jak i będące wynikiem działalności człowieka. Przedstawiono również przebieg procesu fotosyntezy.

RSMUF74u2xn6y

Możliwe odpowiedzi: 1. procesy oddychania, 2. spalanie węgla w zakładach przemysłowych, 3. fotosynteza, 4. spalanie paliw w środkach transportu, 5. fermentacja (alkoholowa), 6. wybuchy wulkanów

Tlenek węgla($\text{IV}$) stanowi niezbędny substrat w procesie fotosyntezyfotosynteza (stgr. φphiῶς „światło”, σsigmaύνnuθthetaεepsilonσsigmaιiotaς „łączenie”)fotosyntezy.

R15XoC83CAHAz

Ilustracja przedstawia rysunkowy schemat fotosyntezy w formie zapisu reakcji, w którym symbole związków i pierwiastków zastąpiono kolorowymi piktogramami. Wynika z niej, że w wyniku syntezy dwutlenku węgla i wody przy udziale światła słonecznego, reprezentowanego przez piktogram słońca nad strzałką oznaczającą reakcję i w obecności chlorofilu symbolizowanego rysunkiem liścia pod strzałką, powstaje glukoza przedstawiona jako kopczyk białej sproszkowanej substancji i tlen. Dwutlenek węgla oraz tlen przedstawione zostały w postaci modeli cząsteczek, a woda jako niebieska kropla.

Przebieg procesu fotosyntezy można w uproszczeniu opisać równaniem reakcji:

Głównym źródłem energii w procesie fotosyntezy jest promieniowanie słoneczne. Proces fotosyntezy przeprowadzają rośliny zielone oraz niektóre bakterie. Zwróć uwagę, że w opisanym procesie materia nieorganiczna (tlenek węgla($\text{IV}$) i woda) zamieniana jest w materię organiczną (cukier – glukozę).

Ciekawostka

Czad to zwyczajowa nazwa tlenku węgla($\text{II}$) (gazu o wzorze sumarycznym $\text{CO}$), który powstaje przy niecałkowitym spalaniu paliw (między innymi drewna, oleju i gazu ziemnego) oraz przy ograniczonym dostępie tlenu. Tlenek węgla($\text{II}$) jest toksycznym, bezbarwnym, bezwonnym gazem, zwanym cichym zabójcą. Dostaje się do organizmu przez układ oddechowy i jest wchłaniany do krwioobiegu, blokując dopływ tlenu. Tlenek węgla($\text{II}$) wiąże się bowiem z hemoglobiną $210$ razy szybciej niż tlen. Stwarza to poważne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. Każdego roku w Polsce blisko 2 tys. osób ulega zatruciu czadem, a ponad 100 z tego powodu umiera.

R1GhE4d1XZX8s

Zdjęcie przedstawia sufitowy czujnik czadu w zbliżeniu. Niewielkie, okrągłe, białe urządzenie pokryte jest otworami, przez które powietrze przedostaje się do środka, gdzie jest testowane na obecność tlenku węgla.

4. Otrzymywanie i właściwości tlenku węgla(IV)

Tlenek węgla($\text{IV}$) możesz otrzymać w domu, wykorzystując do tego celu określone produkty spożywcze. Dla przykładu, analizowany gaz można otrzymać po zmieszaniu octu i sody oczyszczonej. Pomiędzy głównymi składnikami wspomnianych produktów spożywczych zachodzi reakcja chemiczna, którą można opisać równaniem:

Wykonanie doświadczenia $1$ pozwoliło na stwierdzenie, że tlenek węgla($\text{IV}$) jest bezbarwnym, bezwonnym gazem, który nie jest palny i nie podtrzymuje spalania. Na podstawie poczynionych obserwacji można również stwierdzić, że gęstość tlenku węgla($\text{IV}$) jest większa od gęstości powietrza. Odpowiednie dane zamieszczono w poniższej tabeli.

Gęstość tlenku węgla($\text{IV}$) i gęstość powietrza.

Indeks dolny Źródło: Wartości gęstości powietrza i tlenku węgla($\text{IV}$) pochodzą z bazy substancji GESTIS, online: https://gestis-database.dguv.de [dostęp: $08.03.2022$] Indeks dolny koniec_{Źródło: Wartości gęstości powietrza i tlenku węgla($\text{IV}$) pochodzą z bazy substancji GESTIS, online: https://gestis-database.dguv.de [dostęp: $08.03.2022$]}

Tlenek węgla($\text{IV}$) w laboratorium chemicznym można uzyskać wieloma metodami, w wyniku różnych reakcji chemicznych. Jedną z nich jest reakcja węglanu wapnia $\left({\text{CaCO}}_3\right)$ z kwasem chlorowodorowym (solnym), czyli wodnym roztworem chlorowodoru $\left({\text{HCl}}_{\left(\text{aq}\right)}\right)$. Równanie reakcji, zachodzącej po wprowadzeniu kwasu chlorowodorowego do węglanu wapnia, ma postać:

Opisaną reakcję chemiczną otrzymywania tlenku węgla($\text{IV}$) wykorzystaj w doświadczeniu $2$.

Otrzymywanie i badanie właściwości tlenku węgla($\text{IV}$)

Doświadczenie 2

Sprawdź, w jakiej kolejności tlenek węgla($\text{IV}$) będzie gasił świeczki umieszczone w zlewce na różnych wysokościach. W tym celu, postępując zgodnie z instrukcją, wykonaj doświadczenie. Jeśli nie masz możliwości samodzielnego wykonania doświadczenia, zapoznaj się z materiałem filmowym, obrazującym jego przebieg. Znajduje się on pod instrukcją.
Uwaga: Doświadczenie wykonuj w asyście osoby dorosłej.

RR8BwIwXjJL0H

Problem badawczy: W jakiej kolejności tlenek węgla(IV) będzie gasił świeczki umieszczone w zlewce na różnych wysokościach?. Spośród podanych poniżej hipotez wybierz jedną, a następnie ją zweryfikuj. Hipoteza 1: Zbierany w zlewce tlenek węgla(IV) wywoła gaśnięcie świeczek, zaczynając od tej znajdującej się najniżej. Hipoteza 2: Zbierany w zlewce tlenek węgla(IV) wywoła gaśnięcie świeczek, zaczynając od tej znajdującej się najwyżej. Twój wybór: (Wybierz: Hipoteza 1., Hipoteza 2.). Co będzie potrzebne: węglan wapnia; rozcieńczony kwas chlorowodorowy (solny); kolba stożkowa; zlewka ze świeczkami umieszczonymi na różnych wysokościach; korek z wkraplaczem i rurką odprowadzającą; łyżka laboratoryjna; statyw z łapą. Instrukcja: 1. W kolbie stożkowej umieść 3-4 łyżki węglanu wapnia. 2. Zmontuj zestaw doświadczalny jak na poniższym schemacie. Pamiętaj o zapaleniu świeczek. 3. Do wkraplacza wlej rozcieńczony kwas chlorowodorowy (solny). Następnie otwórz kranik wkraplacza. 4. Obserwuj zachodzące zmiany.

Zapoznaj się z zamieszczonym poniżej opisem doświadczenia, a następnie wykonaj polecenie.

Problem badawczy:

W jakiej kolejności tlenek węgla($\text{IV}$) będzie gasił świeczki umieszczone w zlewce na różnych wysokościach?

Hipoteza:

Zbierany w zlewce tlenek węgla($\text{IV}$) wywoła gaśnięcie świeczek, zaczynając od tej znajdującej się najniżej.

Co było potrzebne:

• węglan wapnia;

• rozcieńczony kwas chlorowodorowy (solny);

• kolba stożkowa;

• zlewka ze świeczkami umieszczonymi na różnych wysokościach;

• korek z wkraplaczem i rurką odprowadzającą;

• łyżka laboratoryjna;

• statyw z łapą.

Przebieg doświadczenia:

W kolbie stożkowej umieszczono trzy/cztery łyżki węglanu wapnia. Zmontowano zestaw doświadczalny, jak na poniższym schemacie. Do wkraplacza wlano rozcieńczony kwas chlorowodorowy (solny). Następnie otworzono kranik wkraplacza. Obserwowano zachodzące zmiany.

Obserwacje:

Po wprowadzeniu kwasu chlorowodorowego do węglanu wapnia wydziela się bezbarwny gaz. Ciało stałe roztwarza się. Po chwili (w niewielkich odstępach czasowych) zaczynają gasnąć kolejne świeczki – począwszy od tej, która znajdowała się na najniższym poziomie, i skończywszy na tej, która znajdowała się najwyżej.

Wnioski:

Gaz powstający w wyniku zmieszania kwasu chlorowodorowego (solnego) z węglanem wapnia to tlenek węgla($\text{IV}$). Na podstawie poczynionych obserwacji można stwierdzić, że tlenek węgla($\text{IV}$) to bezbarwny i bezwonny gaz. Gasnące płomienie świec świadczą o tym, że tlenek węgla($\text{IV}$) jest gazem niepalnym i nie podtrzymującym spalania. Na podstawie obserwacji kolejności gaśnięcia świec można stwierdzić, że tlenek węgla($\text{IV}$) ma gęstość większą od gęstości powietrza.

RQpWauKerIbcJ

Na ilustracji ukazano zestaw doświadczalny, który został wykorzystany w doświadczeniu. Składa się on ze statywu, do którego przymocowano wkraplacz, którego kranik umieszczono w kolbie stożkowej z węglanem wapnia. Kolba zatkana jest korkiem z rurką prowadzącą do zlewki, na brzegu której umieszczono zawieszkę z trzema piętrami. Na każdym z nich, a także na spodzie zlewki, ustawiono po jednej zapalonej świeczce.

R4knHxxPf8jsa

Na animacji zaprezentowano otrzymywanie tlenku węgla(IV) przy użyciu węglanu wapnia oraz roztworu kwasu solnego. Opisano również jego właściwości.

Na animacji zaprezentowano otrzymywanie tlenku węgla(IV) przy użyciu węglanu wapnia oraz roztworu kwasu solnego. Opisano również jego właściwości.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R4knHxxPf8jsa

Na animacji zaprezentowano otrzymywanie tlenku węgla(IV) przy użyciu węglanu wapnia oraz roztworu kwasu solnego. Opisano również jego właściwości.

1

Polecenie 3

RPDH0OZFydq5K

Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Formułując wnioski, zastanów się, które z poznanych w doświadczeniu 1 właściwości tlenku węgla($\text{IV}$) można potwierdzić na podstawie odnotowanych przez Ciebie obserwacji.

Pamiętaj, aby we wnioskach odnieść się do postawionej hipotezy.

Pokaż odpowiedź

Poniżej znajdują się przykładowo sformułowane obserwacje i wnioski. Ile z zawartych w nich informacji znalazło się w Twojej odpowiedzi?

Obserwacje: Po wprowadzeniu kwasu chlorowodorowego do węglanu wapnia, wydziela się bezbarwny gaz. Ciało stałe roztwarza się. Po chwili (w niewielkich odstępach czasowych) zaczynają gasnąć kolejne świeczki – począwszy od tej, która znajdowała się na najniższym poziomie, i skończywszy na tej, która znajdowała się najwyżej.

Wnioski: Gaz, powstający w wyniku zmieszania kwasu chlorowodorowego (solnego) z węglanem wapnia, to tlenek węgla($\text{IV}$). Na podstawie poczynionych obserwacji można stwierdzić, że tlenek węgla($\text{IV}$) to bezbarwny i bezwonny gaz. Gasnące płomienie świec świadczą o tym, że tlenek węgla($\text{IV}$) jest gazem niepalnym i nie podtrzymuje spalania. Na podstawie obserwacji kolejności gaśnięcia świec można stwierdzić, że tlenek węgla($\text{IV}$) ma gęstość większą od gęstości powietrza.

Polecenie 3

RA3LuKHjC81qU

Zaznacz wszystkie właściwości tlenku węgla($\text{IV}$), które potwierdzone zostały w doświadczeniu $2$. Możliwe odpowiedzi: 1. bezbarwny, 2. bezwonny, 3. gaz, 4. niepalny, 5. nie podtrzymuje spalania, 6. ma gęstość większą od gęstości powietrza, 7. posiada biała barwę, 8. posiada charakterystyczny zapach, 9. ciecz, 10. ciało stałe, 11. łatwopalny, 12. podtrzymuje spalanie, 13. ma gęstość mniejszą od gęstości powietrza

Przeprowadzając doświadczenie $2$, można potwierdzić wszystkie właściwości tlenku węgla($\text{IV}$), które udało Ci się zbadać w czasie przeprowadzania doświadczenia $1$. Do właściwości tych należą: brak barwy i zapachu, gęstość większa od gęstości powietrza oraz fakt, że jest to gaz niepalny i nie podtrzymuje spalania.

Tlenek węgla($\text{IV}$) jest stosunkowo dobrze rozpuszczalny w wodzie. W temperaturze pokojowej, pod normalnym ciśnieniem, jego rozpuszczalność wynosi około $\mathrm{0,2} \text{g}/100 \text{g}$ wody. Rozpuszczalność tlenku węgla($\text{IV}$) w wodzie, tak jak rozpuszczalność innych gazów, maleje wraz ze wzrostem temperatury.

5. Wykrywanie (identyfikacja) tlenku węgla(IV)

Jedną z metod wykrywania tlenku węgla($\text{IV}$) jest wykorzystanie zapalonego łuczywa. Jeśli w naczyniu reakcyjnym wydziela się bezbarwny, bezwonny gaz, to do wylotu tego naczynia można zbliżyć zapalone łuczywo. Jeśli zgaśnie, wysoce prawdopodobne jest to, że wydzielającym się gazem jest właśnie tlenek węgla($\text{IV}$). Jednak tlenek węgla($\text{IV}$) nie jest jedynym niepalnym gazem. W związku z tym, stosując zapalone łuczywo do identyfikacji gazowego produktu przemiany chemicznej, możemy mieć pewne wątpliwości.

W laboratorium chemicznym, do wykrywania tlenku węgla($\text{IV}$), często stosuje się inną metodę bazującą na tzw. reakcji charakterystycznejreakcja charakterystycznareakcji charakterystycznej. W metodzie tej, do identyfikacji analizowanego gazu, wykorzystuje się wodę wapiennąwoda wapiennawodę wapienną – nasycony wodny roztwór wodorotlenku wapnia $\left(\text{Ca}{\left(\text{OH}\right)}_2\right)$.

Doświadczenie 5

Sprawdź, czy powietrze wdychane do płuc i to wydychane zawierają w swoim składzie tlenek węgla($\text{IV}$). W tym celu zbadaj, w jaki sposób wobec wody wapiennej zachowuje się powietrze wdychane do płuc, a w jaki to wydychane. Postępując zgodnie z instrukcją, wykonaj doświadczenie. Jeżeli nie masz możliwości samodzielnego przeprowadzenia doświadczenia, zapoznaj się ze schematem obrazującym jego przebieg. Znajdziesz go pod instrukcją.

R7oSuquRD1ljC

Problem badawczy: Czy w powietrzu wdychanym do płuc i wydychanym z płuc znajduje się tlenek węgla(IV)?. Spośród podanych poniżej hipotez wybierz jedną, a następnie ją zweryfikuj. Hipoteza 1: Powietrze wdychane do płuc zawiera tlenek węgla(IV), a powietrze wydychane z płuc nie zawiera tlenku węgla(IV). Hipoteza 2: Powietrze wydychane z płuc zawiera tlenek węgla(IV), a powietrze wdychane do płuc nie zawiera tlenku węgla(IV). Twój wybór: (Wybierz: Hipoteza 1., Hipoteza 2.). Co będzie potrzebne: dwie zlewki z wodą wapienną; plastikowe/bambusowe słomki do napojów; pompka (np. do piłek lub roweru). Instrukcja: 1. Do jednej ze zlewek z wodą wapienną, przez około minutę, pompuj powietrze za pomocą pompki. Możesz skorzystać ze słomki do napojów - jeden koniec słomki zanurz w wodzie wapiennej, a do drugiego zamocuj pompkę. 2. W drugiej ze zlewek z wodą wapienną zanurz jeden z końców słomki do napojów, a do drugiego końca wdmuchuj ustami powietrze wydychane z płuc (postaraj się to robić przez około minutę).

Zapoznaj się z zamieszczonym poniżej opisem doświadczenia, a następnie wykonaj polecenie.

Problem badawczy:

Czy w powietrzu wdychanym do płuc i wydychanym z płuc znajduje się tlenek węgla($\text{IV}$)?

Hipoteza:

Powietrze wydychane z płuc zawiera tlenek węgla($\text{IV}$), a powietrze wdychane do płuc nie zawiera tlenku węgla($\text{IV}$).

Co było potrzebne:

• dwie zlewki z wodą wapienną;

• plastikowe/bambusowe słomki do napojów;

• pompka (np. do piłek lub roweru).

Przebieg doświadczenia:

Do jednej ze zlewek z wodą wapienną, przez około minutę, pompowano powietrze za pomocą pompki. W drugiej ze zlewek z wodą wapienną zanurzono jeden z końców słomki do napojów, a do drugiego końca wdmuchiwano ustami powietrze wydychane z płuc.

Obserwacje:

W czasie wpompowywania powietrza do wody wapiennej, za pomocą pompki, nie zaobserwowano widocznych objawów reakcji. W czasie wdmuchiwania powietrza ustami do wody wapiennej, zaobserwowano jej mętnienie (lub wytrącanie się białego osadu).

Wnioski:

Woda wapienna ulega zmętnieniu pod wpływem tlenku węgla($\text{IV}$). Na podstawie odnotowanych obserwacji można wnioskować, że powietrze wdychane do płuc nie spowodowało mętnienia wody wapiennej, co znaczy, że nie zawiera w swoim składzie tlenku węgla($\text{IV}$) lub zawiera tylko jego niewielkie ilości. Z kolei, ponieważ powietrze wydychane z płuc spowodowało zmętnienie wody wapiennej, można stwierdzić, że zawiera w swoim składzie tlenek węgla($\text{IV}$). Na podstawie wykonanych prób nie można jednoznacznie stwierdzić, czy powietrze wdychane do płuc zawiera tlenek węgla($\text{IV}$), ale można wnioskować, że na pewno zawiera go mniej niż powietrze wydychane z płuc.

Zapoznaj się ze schematem obrazującym przebieg doświadczenia. Schemat składa się z dwóch grafik, aby przejść do kolejnej grafiki, użyj strzałki po prawej stronie.

ReHSiclNx6igR

Na ilustracji ukazano dwie zlewki, ponumerowane kolejno 1 i 2. W obu zlewkach znajduje się przezroczysta woda wapienna $\text{Ca}{\left(\text{OH}\right)}_2$. W zlewce numer dwa umieszczono rurkę, przez którą przy pomocy pompki wprowadzane jest powietrze wdychane do płuc. Przy wylocie rurki tworzą się bąbelki.

R7yKSMUb6rW1P

Na ilustracji ukazano dwie zlewki, ponumerowane kolejno 1 i 2. W obu zlewkach znajduje się przezroczysta woda wapienna $\text{Ca}{\left(\text{OH}\right)}_2$. W zlewce numer dwa umieszczono rurkę, przez którą wydostaje się powietrze wydychane z płuc. Przy wylocie rurki tworzą się bąbelki, a substancja w zlewce mętnieje.

1

Polecenie 6

R18rk9GWU7Ymb

Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na zmiany zachodzące w zlewce z wodą wapienną w każdej z prób. O czym mogą świadczyć?

Pamiętaj, aby we wnioskach odnieść się do postawionej hipotezy.

Pokaż odpowiedź

Poniżej znajdują się przykładowo sformułowane obserwacje i wnioski. Ile z zawartych w nich informacji znalazło się w Twojej odpowiedzi?

Obserwacje: W czasie wpompowywania powietrza do wody wapiennej za pomocą pompki, nie zaobserwowano widocznych objawów reakcji. W czasie wdmuchiwania powietrza ustami do wody wapiennej zaobserwowano jej mętnienie (lub wytrącanie się białego osadu).

Uwaga: Być może podczas wprowadzania powietrza do wody wapiennej za pomocą pompki udało Ci się zaobserwować niewielkie zmętnienie wody wapiennej. Powinno być ono jednak o wiele mniej widoczne niż w drugiej ze zlewek po wykonaniu doświadczenia.

Wnioski: Woda wapienna ulega zmętnieniu pod wpływem tlenku węgla($\text{IV}$). Na podstawie odnotowanych obserwacji można wnioskować, że powietrze wdychane do płuc nie spowodowało mętnienia wody wapiennej, co znaczy, że nie zawiera w swoim składzie tlenku węgla($\text{IV}$) lub zawiera jego niewielkie ilości. Z kolei powietrze wydychane z płuc spowodowało zmętnienie wody wapiennej, dlatego można stwierdzić, że zawiera w swoim składzie tlenek węgla($\text{IV}$). Na podstawie wykonanych prób nie można jednoznacznie stwierdzić, czy powietrze wdychane do płuc zawiera tlenek węgla($\text{IV}$), ale można wnioskować, że na pewno zawiera go mniej niż powietrze wydychane z płuc.

Polecenie 6

R11616bZv6Aov

Uzupełnij luki w poniższym tekście odpowiednimi wyrazami. We wdychanym przez nas powietrzu możemy wyróżnić następujące składniki: azot (1. $21\%$, 2. $\mathrm{0,04}\%$, 3. $17\%$, 4. $78\%$, 5. $4\%$, 6. dwutlenku węgla, 7. $1\%$, 8. tlenu), tlen (1. $21\%$, 2. $\mathrm{0,04}\%$, 3. $17\%$, 4. $78\%$, 5. $4\%$, 6. dwutlenku węgla, 7. $1\%$, 8. tlenu), dwutlenek węgla (1. $21\%$, 2. $\mathrm{0,04}\%$, 3. $17\%$, 4. $78\%$, 5. $4\%$, 6. dwutlenku węgla, 7. $1\%$, 8. tlenu) oraz inne gazy (1. $21\%$, 2. $\mathrm{0,04}\%$, 3. $17\%$, 4. $78\%$, 5. $4\%$, 6. dwutlenku węgla, 7. $1\%$, 8. tlenu). W przypadku powietrza wydychanego, rośnie zawartość 1. $21\%$, 2. $\mathrm{0,04}\%$, 3. $17\%$, 4. $78\%$, 5. $4\%$, 6. dwutlenku węgla, 7. $1\%$, 8. tlenu, a maleje ilość 1. $21\%$, 2. $\mathrm{0,04}\%$, 3. $17\%$, 4. $78\%$, 5. $4\%$, 6. dwutlenku węgla, 7. $1\%$, 8. tlenu. Wynoszą wtedy one kolejno 1. $21\%$, 2. $\mathrm{0,04}\%$, 3. $17\%$, 4. $78\%$, 5. $4\%$, 6. dwutlenku węgla, 7. $1\%$, 8. tlenu oraz 1. $21\%$, 2. $\mathrm{0,04}\%$, 3. $17\%$, 4. $78\%$, 5. $4\%$, 6. dwutlenku węgla, 7. $1\%$, 8. tlenu.

Uzupełnij luki w poniższym tekście odpowiednimi wyrazami. We wdychanym przez nas powietrzu możemy wyróżnić następujące składniki: azot (1. $21\%$, 2. $\mathrm{0,04}\%$, 3. $17\%$, 4. $78\%$, 5. $4\%$, 6. dwutlenku węgla, 7. $1\%$, 8. tlenu), tlen (1. $21\%$, 2. $\mathrm{0,04}\%$, 3. $17\%$, 4. $78\%$, 5. $4\%$, 6. dwutlenku węgla, 7. $1\%$, 8. tlenu), dwutlenek węgla (1. $21\%$, 2. $\mathrm{0,04}\%$, 3. $17\%$, 4. $78\%$, 5. $4\%$, 6. dwutlenku węgla, 7. $1\%$, 8. tlenu) oraz inne gazy (1. $21\%$, 2. $\mathrm{0,04}\%$, 3. $17\%$, 4. $78\%$, 5. $4\%$, 6. dwutlenku węgla, 7. $1\%$, 8. tlenu). W przypadku powietrza wydychanego, rośnie zawartość 1. $21\%$, 2. $\mathrm{0,04}\%$, 3. $17\%$, 4. $78\%$, 5. $4\%$, 6. dwutlenku węgla, 7. $1\%$, 8. tlenu, a maleje ilość 1. $21\%$, 2. $\mathrm{0,04}\%$, 3. $17\%$, 4. $78\%$, 5. $4\%$, 6. dwutlenku węgla, 7. $1\%$, 8. tlenu. Wynoszą wtedy one kolejno 1. $21\%$, 2. $\mathrm{0,04}\%$, 3. $17\%$, 4. $78\%$, 5. $4\%$, 6. dwutlenku węgla, 7. $1\%$, 8. tlenu oraz 1. $21\%$, 2. $\mathrm{0,04}\%$, 3. $17\%$, 4. $78\%$, 5. $4\%$, 6. dwutlenku węgla, 7. $1\%$, 8. tlenu.

Ilość tlenku węgla($\text{IV}$) w powietrzu zmienia się w procesie oddychania – inna jest zawartość tlenku węgla($\text{IV}$) w powietrzu wdychanym do płuc, a inna w powietrzu wydychanym z płuc.

Na wykresach zaprezentowanych w poniższej galerii ukazano procentowe zawartości gazów (jako stężenie procentowe objętościowe) w powietrzu wdychanym do płuc i wydychanym z płuc.

Zwróć uwagę, że tlenek węgla($\text{IV}$) oraz tlen należą do składników powietrza o zmiennej zawartości. Zawartość tlenu w powietrzu wydychanym z płuc jest mniejsza niż w powietrzu wdychanym do płuc, a zawartość tlenku węgla($\text{IV}$) jest większa. Co jest tego przyczyną?

Człowiek zużywa tlen w procesie oddychania. Oddychanie to w uproszczeniu reakcja chemiczna, a ściślej – spalanie pokarmu w tlenie. Jednym z produktów spalania jest interesujący nas w tym materiale tlenek węgla($\text{IV}$) (dwutlenek węgla). Dlatego w czasie oddychania zużywany jest tlen, a ilość tlenku węgla($\text{IV}$) w wydychanym powietrzu zwiększa się.

1

Polecenie 7

Zaprojektuj i przeprowadź (najlepiej w asyście osoby dorosłej) doświadczenie, które pozwoli sprawdzić, czy gaz zawarty w wodzie gazowanej to ten sam gaz, który powstaje w wyniku rozpuszczania tabletki musującej w wodzie. Wymień nazwy niezbędnych odczynników i sprzętu laboratoryjnego. Napisz instrukcję wykonania doświadczenia. Sformułuj obserwacje i wnioski.

W planowaniu doświadczenia możesz posłużyć się poniższym zdjęciem zestawu do badania gazu, który znajduje się w wodzie gazowanej.

RgPBH37Nzc4SM

Zdjęcie przedstawiające zestaw eksperymentalny. Na płaskiej powierzchni blatu laboratoryjnego stoją obok siebie dwa trójnogi, na których położono siatki z warstwą ceramiczną, służące do podgrzewania kładzionych na nie rzeczy. Na obu siatkach stoją szklane naczynia. Po prawej stoi zamknięta kolba stożkowa z przezroczystym płynem. Przez korek przeciągnięta została gumowa rurka, która prowadzi od kolby do naczynia po lewej stronie. Kolba z płynem jest podgrzewana od dołu przez siatkę palnikiem gazowym. Naczynie po lewej stronie to zlewka, w której znajduje się płyn z zanurzonym drugim końcem gumowej rurki. Płyn jest mętny.

Zaprojektuj doświadczenie, które pozwoli sprawdzić, czy gaz zawarty w wodzie gazowanej to ten sam gaz, który powstaje w wyniku rozpuszczania tabletki musującej w wodzie. Wymień nazwy niezbędnych odczynników i sprzętu laboratoryjnego. Napisz instrukcję wykonania doświadczenia. Sformułuj obserwacje i wnioski.

R9hFAXOUI54Yz

Odczynniki i sprzęt: (Uzupełnij). Instrukcja: (Uzupełnij). Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Gaz zawarty w wodzie gazowanej to tlenek węgla($\text{IV}$). Sprawdź, czy ten sam gaz wydziela się podczas rozpuszczania tabletki musującej w wodzie.

Pokaż odpowiedź

Poniżej znajduje się przykładowy projekt doświadczenia. Sprawdź, czy Twój projekt jest podobny do zamieszczonego poniżej. Czy udało Ci się wyciągnąć takie same wnioski?

Odczynniki i sprzęt laboratoryjny:

• woda gazowana;

• dwie tabletki musujące;

• woda destylowana;

• dwie zlewki z wodą wapienną;

• palnik;

• dwie kolby stożkowe z korkami z rurkami odprowadzającymi;

• dwa trójnogi;

• dwie siatki ceramiczne;

• zapałki.

Instrukcja:

Identyfikacja gazu zawartego w wodzie gazowanej:

$1.$ Obok siebie ustaw dwa trójnogi i umieść na nich siatki ceramiczne. $2.$ Na jednej z siatek ceramicznych ustaw zlewkę z wodą wapienną, a na drugiej kolbę stożkową. $3.$ Pod trójnóg z kolbą stożkową wstaw palnik. $4.$ Do kolby stożkowej wlej badaną wodę gazowaną (około $\frac{1}{3}$ wysokości kolby). $5.$ Kolbę zatkaj korkiem z rurką odprowadzającą, a koniec rurki zanurz w wodzie wapiennej. $6.$ Zapal palnik i obserwuj zachodzące zmiany.

Identyfikacja gazu wydzielającego się w czasie rozpuszczania tabletki musującej w wodzie:

$1.$ Obok siebie ustaw zlewkę z wodą wapienną i kolbę stożkową. $2.$ Do kolby stożkowej wlej wodę destylowaną (około $\frac{1}{3}$ wysokości kolby). $3.$ Następnie wrzuć do kolby dwie badane tabletki musujące i szybkim ruchem zatkaj kolbę korkiem z rurką odprowadzającą, a koniec rurki zanurz w wodzie wapiennej. $4.$ Obserwuj zachodzące zmiany.

Obserwacje: W obydwu próbach zaobserwowano mętnienie wody wapiennej.

Wnioski: Na podstawie poczynionych obserwacji można stwierdzić, że gaz powstający w wyniku rozpuszczania w wodzie tabletki musującej to ten sam gaz, który zawarty jest w wodzie gazowanej. Gazem, o którym mowa, jest tlenek
węgla($\text{IV}$).

Ciekawostka

W $1767 \text{r}.$ Joseph Priestley (czyt. Dżozef Pristlej), zawieszając miskę wody nad kadzią piwa, odkrył sposób nasycenia wody tlenkiem węgla($\text{IV}$) (dwutlenkiem węgla). Przygotowana w ten sposób woda miała przyjemny smak, a Priestley ogłosił swoje odkrycie w prasie. W artykule opisał produkcję wody gazowanej, polegającą na dodawaniu kwasu do kredy, w celu wytworzenia dwutlenku węgla, a następnie nasycania nim wody.

Pod koniec $\text{XVIII} \text{w}.$ Johann J. Schweppe (czyt. Johan Schłepe) udoskonalił tę technologię i woda gazowana wytwarzana była poprzez nasycenie wody dwutlenkiem węgla pod ciśnieniem. Wyższe ciśnienie zwiększa rozpuszczalność tlenku węgla($\text{IV}$), w porównaniu z warunkami ciśnienia atmosferycznego. Po otwarciu butelki, ciśnienie zostaje wyrównane, co sprawia, że gaz uwalnia się z roztworu, tworząc charakterystyczne pęcherzyki.

R1WQxCdXPMeUP

Ilustracja przedstawia starą rycinę prezentującą metodę nasycania wody dwutlenkiem węgla. Składa się z trzech ponumerowanych od lewej do prawej strony czarno‑białych rysunków. Na rysunku numer jeden źródło dwutlenku węgla, małe naczynie z korkiem, połączone jest rurką z dużym naczyniem z wodą, w którym zanurzony został odwrócony słoik również napełniony wodą. Woda jest wypierana ze słoika przez wylatujący z rurki gaz. Rysunek numer dwa przedstawia koniec rurki umieszczony w balonie. Balon napełnia się gazem. Rysunek numer trzy przedstawia zakorkowane naczynie będące źródłem gazu, z którego odchodzi rurka do drugiego małego naczynia, pustego i zakorkowanego, tak zwanego naczynia pośredniego. Z tego samego naczynia przez korek wychodzi kolejna rurka transportująca gaz dalej.

6. Zastosowanie tlenku
węgla(IV)

Wybrane zastosowania tlenku węgla($\text{IV}$) opisano pokrótce w poniższej galerii zdjęć.

ReW2dRrIMju2h

Na ilustracji ukazano dłoń o pomalowanych na niebiesko paznokciach, trzymającą butelkę z wodą gazowaną. W wodzie oraz na jej powierzchni wyraźnie widoczne są bąbelki gazu. Na butelce znajdują się dwie naklejki: w jej górnej części — mała i okrągła z napisem: PLAIN, w jej środkowej części — podłużna i niebieska z zarysami czarnych drzew.

R14DqXsUHhCR8

Na ilustracji ukazano rzekę, po której płynie duży, czarno‑czerwony ponton, na którym znajduje się czwórka ludzi w czerwonych i pomarańczowych kapokach. Jedna z osób steruje łodzią przy pomocy dwóch żółtych wioseł zanurzonych w wodzie. W tle znajduje się piaszczysty brzeg porośnięty krzewami i drzewami. Z jego prawej strony wychodzi duży betonowy most.

RHNSI47hwBiKl

Na ilustracji ukazano zawieszoną na ścianie czerwoną gaśnicę, wraz z przymocowaną do niej czarną dyszą wylotową. Na gaśnicy znajduje się czarna etykieta z widocznym fragmentem napisu: ${\text{CO}}_2$.

RztxIEQr7PLLR

Na ilustracji ukazano ułożone w dwóch rzędach stosy prostopadłościanów z suchego lodu. Przypominają one kostki wycięte ze śniegu. Na wierzchu tylnego rzędu znajdują się dwa niepełne, wyszczerbione kawałki.

RiaTDG6X4us75

Na zdjęciu ukazano komorę do krioterapii znajdującą się w niewielkim, szarym pomieszczeniu oświetlonym ciepłym światłem. Komora ta jest to duży, czarny, prostopadłościenny obiekt z drzwiami o dwóch metalowych uchwytach. Na obu widocznych ścianach ma niewielkie ekrany, a jego podstawa emituje niebieskie, neonowe światło. Wewnątrz komory znajduje się mężczyzna, widoczna jest jedynie jego głowa. Z wnętrza wydobywają się kłęby gęstej, białej pary.

Indeks górny Wybrane zastosowania tlenku węgla($\text{IV}$). Indeks górny koniec^{Wybrane zastosowania tlenku węgla($\text{IV}$).}

Podsumowanie

• Tlenek węgla($\text{IV}$) (dwutlenek węgla) to jeden ze składników powietrza, którego zawartość w powietrzu jest zmienna.

• Wzór sumaryczny cząsteczki tlenku węgla($\text{IV}$) ma postać: ${\text{CO}}_2$.

• Tlenek węgla($\text{IV}$) jest bezbarwnym gazem, stosunkowo dobrze rozpuszczalnym w wodzie, o gęstości około $\mathrm{1,5}$ razy większej od gęstości powietrza. Nie pali się i nie podtrzymuje palenia.

• Tlenek węgla($\text{IV}$) powstaje między innymi w procesach oddychania, fermentacji alkoholowej i spalania (np. paliw).

• Pod wpływem światła słonecznego, w obecności chlorofilu znajdującego się w komórkach, tlenek węgla($\text{IV}$) z udziałem wody przekształca się w tlen oraz glukozę. Proces ten nazywany jest fotosyntezą.

• Tlenek węgla($\text{IV}$) stosowany jest między innymi jako materiał chłodniczy, środek gaśniczy, gaz do napełniania niektórych kamizelek i pontonów ratunkowych.

• Tlenek węgla($\text{IV}$) nie jest gazem toksycznym, jednak jego duże stężenie może nawet powodować śmierć.

Słownik

Ćwiczenia

Pokaż ćwiczenia:

R17FWyMZwn1dm1

Ćwiczenie 1

Poniżej znajduje się schematyczny rysunek, który przedstawia zestaw do otrzymywania tlenku węgla(IV). Cyframi 1 i 2 na schemacie oznaczono odpowiednie odczynniki, które można wykorzystać jako substraty do otrzymania tlenku węgla(IV).
Każdej z cyfr przyporządkuj nazwę odpowiedniego odczynnika.

Poniżej znajduje się schematyczny rysunek, który przedstawia zestaw do otrzymywania tlenku węgla(IV). Cyframi 1 i 2 na schemacie oznaczono odpowiednie odczynniki, które można wykorzystać jako substraty do otrzymania tlenku węgla(IV).
Każdej z cyfr przyporządkuj nazwę odpowiedniego odczynnika.

R1ZEQfBxHCb3J1

Ćwiczenie 1

Zaznacz, jakiego odczynnika należy użyć w reakcji z kwasem chlorowodorowym, aby otrzymać tlenek węgla($\text{IV}$). Możliwe odpowiedzi: 1. węglan wapnia, 2. woda, 3. woda wapienna, 4. tlen, 5. węgiel

1

Ćwiczenie 2

R65xzerBAKfzQ

Zadaniem uczniów było zaproponowanie sposobu otrzymania tlenku węgla($\text{IV}$). Poniżej zamieszczono propozycje pięciu uczniów. Wskaż, który uczeń lub którzy uczniowie błędnie wykonali zadanie. Możliwe odpowiedzi: 1. Maciej – tlenek węgla($\text{IV}$) tworzy się w czasie rozkładu wody wapiennej., 2. Igor – tlenek węgla($\text{IV}$) można otrzymać w wyniku spalania węgla w tlenie., 3. Marta – tlenek węgla($\text{IV}$) można otrzymać, dodając ocet do sody oczyszczonej., 4. Lena – tlenek węgla($\text{IV}$) wydziela się, gdy rozpuszczamy tabletkę musującą w ciepłej wodzie., 5. Krzysztof - tlenek węgla($\text{IV}$) można otrzymać dodając sodę oczyszczoną do wodnego roztwór kwasku cytrynowego.

1

Ćwiczenie 3

R1162pelpXPae

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Oceń czy podane informacje są prawdziwe, czy fałszywe.

	Prawda	Fałsz
Zestalony dwutlenek węgla jest nazywany zimnym lodem.	□	□
Czad to potoczna nazwa tlenku węgla(II).	□	□
Tlenek węgla(IV) można wykryć za pomocą wody wapiennej.	□	□
Oziębiony do temperatury –78°C tlenek węgla(IV) ulega resublimacji.	□	□

R1C0FJtbFTOPy1

Ćwiczenie 4

Do zlewki z zapalonymi świeczkami powoli wprowadzono tlenek węgla(IV). Wskaż, w jakiej kolejności zgasły świeczki (A, B, C, D). Tej, która zgaśnie jako pierwsza, przyporządkuj nr 1.

Do zlewki z zapalonymi świeczkami powoli wprowadzono tlenek węgla(IV). Wskaż, w jakiej kolejności zgasły świeczki (A, B, C, D). Tej, która zgaśnie jako pierwsza, przyporządkuj nr 1.

Do zlewki z zapalonymi świeczkami powoli wprowadzono tlenek węgla(IV). Wskaż, w jakiej kolejności zgasły świeczki (A, B, C, D).

1, 4, 2, 3

.................

.................

.................

.................

RS0EX0ktd04Ob1

Ćwiczenie 4

Do zlewki z ustawionymi na różnych wysokościach, zapalonymi świeczkami powoli wprowadzono tlenek węgla(IV). Wskaż, która świeczka zgaśnie jako pierwsza. Możliwe odpowiedzi: 1. świeczka znajdująca się najniżej, 2. świeczka znajdująca się najwyżej, 3. wszystkie świeczki zgasną jednocześnie, 4. żadna świeczka nie zgaśnie

2

Ćwiczenie 5

Uczeń otrzymał od nauczyciela dwie kolby wypełnione dwoma różnymi gazami. Jedna z nich wypełniona była tlenem, a druga tlenkiem węgla($\text{IV}$). Zadaniem ucznia było doświadczalne rozróżnienie obydwu gazów. Przeprowadził dwie próby – w pierwszej z nich, do wylotu każdej z probówek zbliżył zapalone łuczywko. W drugiej próbie, każdy z badanych gazów (z osobna) wprowadził do wody wapiennej.

R19NIsfju0s8D

Uczeń otrzymał od nauczyciela dwie kolby wypełnione dwoma różnymi gazami. Jedna z kolb wypełniona była tlenem, a druga tlenkiem węgla(IV). Zadaniem ucznia było doświadczalne rozróżnienie obydwu gazów. Uczeń przeprowadził dwie próby - w pierwszej z nich, do wylotu każdej z probówek zbliżył zapalone łuczywko. W drugiej próbie, każdy z badanych gazów (z osobna) wprowadził do wody wapiennej.
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby utworzyć poprawny opis przeprowadzonych przez ucznia prób. Po zbliżeniu zapalonego łuczywa do wylotu kolby numer 1, łuczywo zgasło. Po wprowadzeniu gazu z kolby numer 1 do wody wapiennej 1. zaobserwowano wytrącanie się czarnego osadu, 2. tlen, 3. zapaliło się większym płomieniem, 4. nie zaobserwowano objawów reakcji, 5. zgasło, 6. nie zaobserwowano objawów reakcji, 7. tlenek węgla(IV), 8. zaobserwowano zmętnienie roztworu. Gazem znajdującym się w kolbie numer 1 był 1. zaobserwowano wytrącanie się czarnego osadu, 2. tlen, 3. zapaliło się większym płomieniem, 4. nie zaobserwowano objawów reakcji, 5. zgasło, 6. nie zaobserwowano objawów reakcji, 7. tlenek węgla(IV), 8. zaobserwowano zmętnienie roztworu.

Po zbliżeniu zapalonego łuczywa do wylotu kolby numer 2, łuczywo 1. zaobserwowano wytrącanie się czarnego osadu, 2. tlen, 3. zapaliło się większym płomieniem, 4. nie zaobserwowano objawów reakcji, 5. zgasło, 6. nie zaobserwowano objawów reakcji, 7. tlenek węgla(IV), 8. zaobserwowano zmętnienie roztworu. Po wprowadzeniu gazu z kolby numer 2 do wody wapiennej 1. zaobserwowano wytrącanie się czarnego osadu, 2. tlen, 3. zapaliło się większym płomieniem, 4. nie zaobserwowano objawów reakcji, 5. zgasło, 6. nie zaobserwowano objawów reakcji, 7. tlenek węgla(IV), 8. zaobserwowano zmętnienie roztworu. Gazem znajdującym się w kolbie numer 2 był 1. zaobserwowano wytrącanie się czarnego osadu, 2. tlen, 3. zapaliło się większym płomieniem, 4. nie zaobserwowano objawów reakcji, 5. zgasło, 6. nie zaobserwowano objawów reakcji, 7. tlenek węgla(IV), 8. zaobserwowano zmętnienie roztworu.

Uczeń otrzymał od nauczyciela dwie kolby wypełnione dwoma różnymi gazami. Jedna z kolb wypełniona była tlenem, a druga tlenkiem węgla(IV). Zadaniem ucznia było doświadczalne rozróżnienie obydwu gazów. Uczeń przeprowadził dwie próby - w pierwszej z nich, do wylotu każdej z probówek zbliżył zapalone łuczywko. W drugiej próbie, każdy z badanych gazów (z osobna) wprowadził do wody wapiennej.
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby utworzyć poprawny opis przeprowadzonych przez ucznia prób. Po zbliżeniu zapalonego łuczywa do wylotu kolby numer 1, łuczywo zgasło. Po wprowadzeniu gazu z kolby numer 1 do wody wapiennej 1. zaobserwowano wytrącanie się czarnego osadu, 2. tlen, 3. zapaliło się większym płomieniem, 4. nie zaobserwowano objawów reakcji, 5. zgasło, 6. nie zaobserwowano objawów reakcji, 7. tlenek węgla(IV), 8. zaobserwowano zmętnienie roztworu. Gazem znajdującym się w kolbie numer 1 był 1. zaobserwowano wytrącanie się czarnego osadu, 2. tlen, 3. zapaliło się większym płomieniem, 4. nie zaobserwowano objawów reakcji, 5. zgasło, 6. nie zaobserwowano objawów reakcji, 7. tlenek węgla(IV), 8. zaobserwowano zmętnienie roztworu.

Po zbliżeniu zapalonego łuczywa do wylotu kolby numer 2, łuczywo 1. zaobserwowano wytrącanie się czarnego osadu, 2. tlen, 3. zapaliło się większym płomieniem, 4. nie zaobserwowano objawów reakcji, 5. zgasło, 6. nie zaobserwowano objawów reakcji, 7. tlenek węgla(IV), 8. zaobserwowano zmętnienie roztworu. Po wprowadzeniu gazu z kolby numer 2 do wody wapiennej 1. zaobserwowano wytrącanie się czarnego osadu, 2. tlen, 3. zapaliło się większym płomieniem, 4. nie zaobserwowano objawów reakcji, 5. zgasło, 6. nie zaobserwowano objawów reakcji, 7. tlenek węgla(IV), 8. zaobserwowano zmętnienie roztworu. Gazem znajdującym się w kolbie numer 2 był 1. zaobserwowano wytrącanie się czarnego osadu, 2. tlen, 3. zapaliło się większym płomieniem, 4. nie zaobserwowano objawów reakcji, 5. zgasło, 6. nie zaobserwowano objawów reakcji, 7. tlenek węgla(IV), 8. zaobserwowano zmętnienie roztworu.

2

Ćwiczenie 6

R4BXdqQ9uGyLd

Spośród wymienionych poniżej właściwości wybierz wszystkie te, które dotyczą tlenku węgla(IV) przechowywanego w temperaturze pokojowej, pod ciśnieniem normalnym. Wybrane właściwości podziel na fizyczne i chemiczne przesuwając je w odpowiednie miejsce. właściwości fizyczne Możliwe odpowiedzi: 1. stosunkowo dobrze rozpuszczalny w wodzie, 2. gęstość większa od gęstości powietrza, 3. bezwonny, 4. bezbarwny, 5. nie podtrzymuje spalania, 6. niepalny, 7. gazowy stan skupienia, 8. reaguje z wodorotlenkiem wapnia właściwości chemiczne Możliwe odpowiedzi: 1. stosunkowo dobrze rozpuszczalny w wodzie, 2. gęstość większa od gęstości powietrza, 3. bezwonny, 4. bezbarwny, 5. nie podtrzymuje spalania, 6. niepalny, 7. gazowy stan skupienia, 8. reaguje z wodorotlenkiem wapnia

Spośród wymienionych poniżej właściwości wybierz wszystkie te, które dotyczą tlenku węgla(IV) przechowywanego w temperaturze pokojowej, pod ciśnieniem normalnym. Wybrane właściwości podziel na fizyczne i chemiczne przesuwając je w odpowiednie miejsce. właściwości fizyczne Możliwe odpowiedzi: 1. stosunkowo dobrze rozpuszczalny w wodzie, 2. gęstość większa od gęstości powietrza, 3. bezwonny, 4. bezbarwny, 5. nie podtrzymuje spalania, 6. niepalny, 7. gazowy stan skupienia, 8. reaguje z wodorotlenkiem wapnia właściwości chemiczne Możliwe odpowiedzi: 1. stosunkowo dobrze rozpuszczalny w wodzie, 2. gęstość większa od gęstości powietrza, 3. bezwonny, 4. bezbarwny, 5. nie podtrzymuje spalania, 6. niepalny, 7. gazowy stan skupienia, 8. reaguje z wodorotlenkiem wapnia

3

Ćwiczenie 7

Na poniższych rysunkach przedstawiono zestawy do zbierania gazów powstających w wyniku odpowiednich reakcji chemicznych.

R1R5gkz5KwGv7

RomTf0D3PHUll

Przeanalizuj budowę powyższych zestawów, a następnie wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Tlenek węgla(IV) można zbierać za pomocą zestawu numer 2, ponieważ gęstość tego gazu jest większa od gęstości powietrza., 2. Tlenek węgla(IV) nie można zbierać za pomocą zestawu numer 1, ponieważ gęstość tego gazu jest większa od gęstości powietrza., 3. Tlenek węgla(IV) można zbierać za pomocą zestawu numer 1, ponieważ gęstość tego gazu jest większa od gęstości powietrza., 4. Tlenek węgla(IV) można zbierać za pomocą zestawu numer 3, ponieważ gaz ten jest praktycznie nierozpuszczalny w wodzie i nie reaguje z nią., 5. Tlenek węgla(IV) nie można zbierać za pomocą zestawu numer 3, ponieważ gaz ten jest stosunkowo dobrze rozpuszczalny w wodzie i reaguje z nią.

1

Ćwiczenie 7

Napisz, w jaki sposób należy zbierać tlenek węgla($\text{IV}$). Swoją odpowiedź uzasadnij.

R1JYgywYt3KvJ

Odpowiedź: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zastanów się, czy tlenek węgla($\text{IV}$) ma większą gęstość od powietrza.

Pokaż odpowiedź

Tlenek węgla($\text{IV}$) można zbierać za pomocą zestawu, który składa się z pionowo ustawionej probówki, skierowanej wylotem ku górze, z wprowadzoną do niej rurką. Jest to możliwe, ponieważ gęstość tego gazu jest większa od gęstości powietrza.

3

Ćwiczenie 8

Uzupełnij poniższy schemat, który przedstawia uproszczony przebieg procesu fotosyntezy. We wskazane miejsca przeciągnij odpowiednie nazwy. Nazwy zapisano w języku angielskim.

Rf1ugEzzUNbZ4

RfnF7G0AGxq5h

Wybierz składniki niezbędne do zajścia procesu fotosyntezy. Możliwe odpowiedzi: 1. water, 2. , 3. , 4. , 5.

Glossary

Glossary

chlorophyll

chlorophyll

RbUB2s6mIb43T

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P15etyiPa

chlorofil

carbon dioxide

carbon dioxide

R1ceCvUXfsegP

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P15etyiPa

tlenek węgla($\text{IV}$) (dwutlenek węgla)

oxygen

oxygen

RveMo4QxiarUg

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P15etyiPa

tlen

glucose

glucose

R1JvOB3Wn3aWH

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P15etyiPa

glukoza

Bibliografia

Encyklopedia PWN.

Gulińska H., Haładuda J., Smolińska J., Ciekawa chemia 1, Warszawa 2014.

Łasiński D, Sporny Ł., Strutyńska D., Wróblewski P., Chemia. Podręcznik dla klasy siódmej szkoły podstawowej, Kielce 2020.