Wypowiedzenia i ich rodzaje
Każdego dnia porozumiewamy się z otoczeniem, tworząc, przekazując i odbierając komunikaty. Wypowiadamy lub zapisujemy je w różnym celu, by oznajmić nasze przemyślenia, zapytać lub poprosić o coś, wyrazić emocje itp. Jedne są proste, |
Znajdź w tekście dowolnej lektury dialog, w którym zastosowano wypowiedzenia wyrażające emocje, pytanie i prośbę.
Co to jest wypowiedzenie?
Wypowiedzenie to uporządkowana, logiczna informacja przekazana za pomocą słów, rozpoczyna się wielką literą i kończy kropką, znakiem zapytania lub wykrzyknikiem.
Dział gramatyki, który zajmuje się budową wypowiedzeń, nazywamy składnią.
Wyróżniamy kilka typów wypowiedzeń, które można wyodrębnić ze względu na pełnioną funkcję komunikacyjną lub budowę.
Podział wypowiedzeń ze względu na cel wypowiedzi (funkcję komunikacyjną) obejmuje:
wypowiedzenia oznajmujące (zwane również orzekającymi), za pomocą których przekazujemy informacje, np. Piotr wrócił wczoraj. Otwarte.
wypowiedzenia pytające, za pomocą których zadajemy pytania, np. Która godzina? Dlaczego się spóźniłeś?
wypowiedzenia rozkazujące, za pomocą których wyrażamy rozkazy, polecenia i prośby, np. Otwórz okno. Pomóż mi.
Dla zaakcentowania emocji, każde wypowiedzenie możemy zakończyć wykrzyknikiem. Powstanie wówczas wypowiedzenie wykrzyknikowe (zwane również wykrzyknieniem), np. To wielki sukces! To koniec!
Wypowiedzenia dzielą się na zdania i równoważniki zdań:
1) Zdanie to wypowiedzenie, które zawiera orzeczenie (czasownik w formie osobowej lub formę nieosobową czasownika zakończoną na -no, -to), np. Turyści przyjechali nad morze. Kto wygrał? Wczoraj wyłączono ogrzewanie. Orzeczenie może również tworzyć konstrukcja złożona z wyrazów typu: trzeba, można, warto oraz bezokolicznika, np. Warto być punktualnym.
2) Równoważnik zdania to wypowiedzenie, które nie zawiera orzeczenia; równoważnik zdania może zawierać nieosobową formę czasownika: bezokolicznik (forma zakończona na -c, -ć) lub imiesłów (zakończona na -ąc, -łszy, -wszy),
np. Daleka podróż przed nami. Nie deptać trawnika. Szczerze mówiąc.
Cechą charakterystyczną równoważników zdania jest to, że z łatwością można
je przekształcić w zdania np.:
Nie wychylać się przez okno. → Nie wychylajcie się przez okno.
Wróciwszy do domu, włączył radio. → Kiedy wrócił do domu, włączył radio.
– Jedziesz jutro do Warszawy?
– Nie. → Nie jadę.
Zdania z kolei dzielą na:
a) zdania pojedyncze - zawierają jedno orzeczenie, np. Energicznie wstał.
b) zdania złożone - składają się z dwóch lub więcej wypowiedzeń składowych,
np. Energicznie wstał i otworzył okno. Długo spacerował, próbując uspokoić myśli.
Zadaniowo
Przyporządkuj wypowiedzenia do właściwych typów.
– A wy gdzie?<br/>– A tu., Patrzeć przed siebie!, <i>Słowniki</i> (napis na regale w bibliotece), „Podwyżki i obniżki” (tytuł prasowy), – Czy Marta przyjdzie na obiad?<br/>– Chyba nie., Do licha!, Od jutra zaczynam naukę gry w tenisa., Nie wolno tego łączyć ze sobą., Jak się nazywasz?, – Jak tam w szkole?<br/>– Zwyczajnie.
| Zdanie | |
|---|---|
| Równoważnik zdania | |
| Wykrzyknienie | |
| Zawiadomienie |
Równoważniki zdań w poniższych wypowiedzeniach przekształć w zdania.
Uzupełnij tabelę brakującyni formami czasowników.
| Forma osobowa | Forma nieosobowa zakończona na „-no”/„-to” | Bezokolicznik | Imiesłów z cząstką „-ąc” lub „-łszy”/„-wszy” |
|---|---|---|---|
| przeczytaj | |||
| podarłem | |||
| piszę | |||
| napiszę | |||
| mówię | |||
| malujesz | |||
| będę kupował |
Utwórz następujące wypowiedzenia:
zdanie z osobową formą czasownika PRZECZYTAĆ,
zdanie z formą czasownika PISAĆ zakończoną na '-no',
równoważnik zdania z bezokolicznikiem PISAĆ,
zdanie złożone, w którym jednym z wypowiedzeń składowych jest równoważnik zdania z imiesłowem zakończonym na '-ąc' od czasownika PISAĆ,
zdanie z osobową formą czasownika MALOWAĆ,
zdanie z formą czasownika MALOWAĆ zakończoną na '-no',
równoważnik zdania z bezokolicznikiem MALOWAĆ,
zdanie złożone, w którym jednym z wypowiedzeń składowych jest równoważnik zdania z imiesłowem zakończonym na '-ąc' od czasownika MALOWAĆ.
Sfotografuj tablice, tabliczki, teksty z tablic ogłoszeniowych w twojej szkole. Przedstaw te, w których pojawiają się równoważniki zdań.
Zapoznaj się z treścią kilku dowolnych ogłoszeń internetowych. Zanotuj te, w których pojawiają się równoważniki zdań.
Wymyśl tekst składający się z trzech wypowiedzeń (oznajmującego, pytającego
i rozkazującego), który można zamieścić na szkolnej tablicy ogłoszeń.
Zaprojektuj tabliczki, które można by umieścić w przestrzeni publicznej, zawierające następujące typy wypowiedzeń: zdanie, równoważnik zdania i wykrzyknienie.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: równoważnik zdania, wykrzyknienie, wypowiedzenie, zdanie, imiesłów, forma osobowa czasownika.