Edukacja kaszubska jest procesem, w ramach którego kształtuje się językowa, kulturowa i tożsamościowa świadomość dziecka i młodego człowieka. Partnerem w tym procesie powinna być rodzina ucznia, środowisko lokalne i regionalne.
Dla wspólnoty Kaszubów ważne jest trwanie i rozwój języka kaszubskiego jako szczególnego dobra i kultury kaszubskiej rozumianej jako dziedzictwo Kaszubów. Kultura rozumiana jest jako materialne wytwory i niematerialne (duchowe i symboliczne) dziedzictwo.
Edukacja kaszubska przebiega w dwóch dopełniających się obszarach: nauki języka kaszubskiego oraz wiedzy o języku i kulturze kaszubskiej, dlatego treści kulturowe (w tym treści historyczne) i wiedza o języku ujmowane są w sposób całościowy i traktowane jako towarzysze nauki języka kaszubskiego.
Celem edukacji kaszubskiej jest kształtowanie językowej, kulturowej i tożsamościowej świadomości ucznia w partnerstwie z rodziną, środowiskiem lokalnym i regionalnym. W szczególności cel ten realizuje się przez:
1)
dostarczenie i pogłębienie wiedzy o języku, literaturze, piśmiennictwie, tradycji, obrzędach, historii, religii, architekturze, muzyce, malarstwie, szeroko rozumianej sztuce (w tym sztuce ludowej), a także codzienności Kaszubów z uwzględnieniem specyfiki lokalnej i geograficzno-przyrodniczej;
2)
kształtowanie umiejętności językowych dla potrzeb komunikacji międzyludzkiej, dostępu do dziedzictwa kulturowego (piśmiennictwa, literatury, muzyki itp.) i twórczego rozwoju potencjału własnego ucznia;
3)
kształtowanie pozytywnego stosunku do języka i kultury kaszubskiej;
4)
kształtowanie postawy zaangażowania w rozwój środowiska geograficzno-przyrodniczego, kulturowego i społecznego Kaszub i Pomorza;
5)
kształtowanie otwartości na inne kultury Pomorza, kulturę polską i europejską.
I.
Znajomość środków językowych. Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych) umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych.
1.
Rozumienie wypowiedzi ustnych (rozumienie ze słyszenia). Uczeń rozumie proste wypowiedzi ustne artykułowane wyraźnie w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
2.
Rozumienie wypowiedzi pisemnych (czytanie). Uczeń rozumie proste wypowiedzi pisemne w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
1.
Tworzenie wypowiedzi ustnych (mówienie). Uczeń samodzielnie formułuje krótkie, proste, spójne i logiczne wypowiedzi ustne w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
2.
Tworzenie wypowiedzi pisemnych (pisanie). Uczeń samodzielnie formułuje spójne i logiczne wypowiedzi pisemne w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
IV.
Reagowanie na wypowiedzi. Uczeń uczestniczy w rozmowie i w typowych sytuacjach reaguje w sposób zrozumiały, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej. Wypowiada się ustnie lub w formie prostego tekstu pisanego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. V. Przetwarzanie wypowiedzi. Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
I.
Osiągnięcia w zakresie znajomości środków językowych. Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych) w zakresie następujących obszarów tematycznych:
1)
człowiek, ludzie, relacje międzyludzkie;
2)
miejsce zamieszkania: Kaszuby, Pomorze, Polska, Europa, świat;
3)
świat przyrody;
4)
kultura, tradycje, wielokulturowość, media;
5)
czas, kalendarz, rok obrzędowy;
6)
szkoła, edukacja;
7)
pożywienie;
8)
zdrowie i higiena;
9)
praca ludzi, praca typowa dla regionu;
10)
handel, usługi;
11)
czas wolny, wakacje, podróże, sport;
12)
zainteresowania;
13)
świat społeczny realny i wyobrażony (np. mitologia kaszubska, fantastyka);
14)
różne teksty i przekazy kulturowe (film, teatr, wernisaż, wystawa).
II.
Osiągnięcia w zakresie rozumienia wypowiedzi ustnych. Uczeń rozumie proste wypowiedzi ustne (np. polecenia, wiadomości, komunikaty, ogłoszenia, instrukcje, rozmowy) artykułowane wyraźnie, w języku kaszubskim:
1)
reaguje na polecenia;
2)
określa główną myśl wypowiedzi/fragmentu wypowiedzi;
3)
określa intencje nadawcy/autora wypowiedzi;
4)
określa kontekst wypowiedzi (np. formę, czas, miejsce, sytuację, uczestników);
5)
znajduje w wypowiedzi określone informacje;
6)
rozróżnia formalny i nieformalny styl wypowiedzi;
7)
zna i rozumie struktury prostych wypowiedzi i zasady ich tworzenia: określa w usłyszanych tekstach części mowy, rodzaje gramatyczne, przypadki gramatyczne, osoby, czasy, tryby i strony, formy stopnia wyższego i najwyższego przymiotników i przysłówków, określa części zdania, równoważniki zdania, zdania pojedyncze i złożone;
8)
wskazuje w usłyszanych tekstach popularne związki frazeologiczne i rozumie ich znaczenie.
III.
Osiągnięcia w zakresie rozumienia wypowiedzi pisemnych. Uczeń rozumie niezbyt złożone wypowiedzi pisemne (np. teksty literackie, artykuły, teksty narracyjne, wywiady, recenzje, listy, kartki pocztowe, e-maile, wpisy na forach i blogach, SMS-y, napisy, broszury, ulotki, jadłospisy, ogłoszenia, rozkłady jazdy, historyjki obrazkowe):
1)
reaguje na polecenia zawarte w tekście;
2)
określa główną myśl tekstu/fragmentu tekstu pisemnego;
3)
określa intencje nadawcy/autora tekstu;
4)
określa kontekst wypowiedzi pisemnej/tekstu pisemnego (np. nadawcę, odbiorcę, formę, czas, miejsce, sytuację, uczestników);
5)
znajduje w tekście określone informacje;
6)
rozróżnia formalny i nieformalny styl tekstu;
7)
rozpoznaje związki pomiędzy poszczególnymi częściami tekstu;
8)
układa informacje w określonym porządku;
9)
zna i rozumie struktury prostych wypowiedzi i zasady ich tworzenia: określa w czytanych tekstach części mowy, rodzaje gramatyczne, przypadki gramatyczne, osoby, czasy, tryby i strony, formy stopnia wyższego i najwyższego przymiotników i przysłówków, określa części zdania, równoważniki zdania, zdania pojedyncze i złożone,
10)
wskazuje w czytanych tekstach popularne związki frazeologiczne i rozumie ich znaczenie;
11)
wskazuje cechy podstawowych rodzajów i gatunków literackich;
12)
określa świat przedstawiony utworu literackiego (czas akcji, miejsce akcji, bohaterów, zdarzenia, procesy życiowe, świat fizyczny).
IV.
Osiągnięcia w zakresie tworzenia wypowiedzi ustnych. Uczeń tworzy krótkie, proste, spójne i logiczne wypowiedzi ustne w języku kaszubskim:
1)
recytuje teksty w języku kaszubskim, sam wybiera teksty do recytacji, potrafi samodzielnie przygotować interpretację głosową recytowanego tekstu;
2)
posługuje się poprawną kaszubszczyzną, potrafi stosować synonimy, unika powtórzeń;
3)
w swojej wypowiedzi nie miesza słów z języka kaszubskiego i polskiego;
4)
posługuje się w wypowiedzi ustnej elementami opisu, charakterystyki, opowiadania i sprawozdania;
5)
przedstawia intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość;
6)
opowiada o zamiłowaniach, uczuciach, emocjach;
7)
wyraża uczucia i emocje swoje i innych;
8)
przedstawia opinie innych osób; wyraża i uzasadnia swoje opinie na dany temat;
9)
stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi adekwatnie do sytuacji;
10)
w wypowiedziach poprawnie artykułuje głoski kaszubskie oraz poprawnie realizuje procesy fonetyczne, które zaszły w kaszubszczyźnie;
11)
stosuje poprawne formy wyrazów odmiennych;
12)
poprawnie akcentuje wyrazy i stosuje właściwą intonację zdaniową;
13)
stosuje równoważniki zdań, zdania pojedyncze oraz zdania współrzędnie i podrzędnie złożone;
14)
stosuje popularne związki frazeologiczne ze zrozumieniem ich znaczeń.
V.
Osiągnięcia w zakresie tworzenia wypowiedzi pisemnych. Uczeń tworzy krótkie, proste, spójne i logiczne wypowiedzi pisemne (np. notatkę, historyjkę, tekst swobodny, opis, charakterystykę, plan, sprawozdanie, ogłoszenie, zaproszenie, życzenia, wiadomość, pocztówkę, e-mail, list prywatny):
1)
dostosowuje odmianę i styl wypowiedzi do gatunku, w którym się wypowiada i do zamierzonych treści;
2)
stosuje różne formy narracji;
3)
przedstawia intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość;
4)
opisuje zamiłowania swoje i innych;
5)
wyraża uczucia i emocje swoje i innych;
6)
wyraża i uzasadnia swoje opinie, przedstawia opinie innych osób;
7)
stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi adekwatnie do opisywanej sytuacji;
8)
stosuje poprawne formy odmiennych części mowy;
9)
stosuje poznane zasady ortograficzne i interpunkcyjne;
10)
stosuje równoważniki zdań, zdania pojedyncze oraz zdania współrzędnie i podrzędnie złożone;
11)
stosuje popularne związki frazeologiczne ze zrozumieniem ich znaczeń.
VI.
Osiągnięcia w zakresie ustnego reagowania na wypowiedź. Uczeń odpowiednio reaguje w następujących sytuacjach:
1)
porozumiewa się w sytuacjach prostych i rutynowych, wymienia informacje na tematy znane;
2)
radzi sobie w krótkich rozmowach towarzyskich, nawet jeśli nie potrafi zrozumieć wszystkiego i nie potrafi jeszcze samodzielnie podtrzymać konwersacji;
3)
posługuje się poznanym zasobem środków językowych w celu nawiązania i poprowadzenia rozmowy, przedstawienia siebie, uzyskania informacji, wyrażenia opinii, prowadzenia negocjacji, prośby o radę, pytania o pozwolenie, wyrażenia uczuć i emocji;
4)
potrafi zamieniać nieznane słowa synonimami, przekładem lub parafrazą;
5)
argumentuje, uzasadnia swoje zdanie, odpowiada na argumenty innych osób;
6)
przeprowadza wywiad na wybrany temat z dziadkami i rodzicami lub członkami społeczności kaszubskiej.
VII.
Osiągnięcia w zakresie pisemnego reagowania na wypowiedź. Uczeń reaguje w formie prostego tekstu pisanego (np. wiadomość, SMS, krótki list prywatny, e-mail, wpis w komunikatorze) w typowych sytuacjach:
1)
nawiązuje i prowadzi rozmowy, przedstawia siebie, uzyskuje informacje, wyraża opinie;
2)
bierze udział w dyskusji na nieskomplikowane tematy.
VIII.
Osiągnięcia w zakresie przetwarzania wypowiedzi. Uczeń przetwarza ustnie lub pisemnie tekst pisemny oraz wypowiedź ustną. Tworzy opis, charakterystykę, streszczenie, tłumaczenie, plan, scenariusz, zawiadomienie itp.:
1)
przekazuje w języku kaszubskim informacje zawarte w tekstach kultury: pisanych i mówionych, materiałach wizualnych (np. obrazach, piktogramach, symbolach, mapach, wykresach), audiowizualnych (np. audycjach telewizyjnych, filmach, reklamach) i materiałach dźwiękowych (piosenkach, audycjach radiowych, audiobookach);
2)
przekazuje w języku polskim informacje na temat tekstów usłyszanych w języku kaszubskim;
3)
relacjonuje po kaszubsku teksty usłyszane lub przeczytane w języku polskim;
4)
streszcza utwory literackie, teksty popularnonaukowe i inne rodzaje tekstów;
5)
dokonuje selekcji informacji i hierarchizuje je;
6)
relacjonuje audycje radiowe oraz programy telewizyjne, np. pozyskiwane z internetu;
7)
przytacza zasłyszane opinie;
8)
ocenia wartość usłyszanych, przeczytanych lub obejrzanych tekstów kultury i potrafi krytycznie ustosunkować się do nich;
9)
przytacza zasłyszane opinie;
10)
przekazuje w języku kaszubskim informacje zawarte w tekstach pomocniczych, tabelach, zestawieniach, przypisach.
1)
Bolesław Bork, wybrane opowiadania;
2)
Alojzy Budzisz, Zemia kaszëbskô;
3)
Florian Ceynowa, Rozmòwa Kaszëbë z Pòlôchã, fragmenty;
4)
Hieronim Derdowski, Ò panu Czôrlińsczim, co do Pùcka pò sécë jachôł, fragmenty;
5)
Augustyn Dominik, Domienikòwé pòwiôstczi. Opowieści Dominika, wybrane utwory;
6)
Jan Drzeżdżon, Brawãdë, wybrane utwory;
7)
Jan Drzeżdżon, wybrane wiersze i fragmenty utworów prozatorskich;
8)
Leon Heyke, wybór wierszy;
9)
Stanisław Janke, wybór wierszy;
10)
Jan Karnowski, wybór wierszy;
11)
Roman Kucharski, Jón Natrzecy, Szczeniã Swiãców (komiks historyczny);
12)
Róman Kùcharsczi, Maja Nowotnik, Akademiô Błotowëch Żółwiów (komiks dla dzieci);
13)
Aleksander Labuda, Bogowie i duchy naszych przodków/W kręgu mitologii kaszubskiej;
14)
Aleksander Labuda, Guczów Mack gôdô, wybrane felietony;
15)
Anna Łajming, Czterolistna koniczyna, wybrane opowiadania;
16)
Aleksander Majkowski, Żëcé i przigòdë Remùsa, fragmenty;
17)
Aleksander Majkowski, Życie i przygody Remusa (w tłumaczeniu Lecha Bądkowskiego – całość dla klasy VIII);
18)
Janusz Mamelski, Mack;
19)
Danuta Stanulewicz, Balbina z IV B;
20)
Bernard Sychta, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, fragmenty;
21)
Jan Trepczyk, wybrane wiersze;
22)
W krainie baśni i bajek kaszubskich, red. B. Ugowska;
23)
Ewa Warmowska, wybór wierszy;
24)
Wybrana twórczość innych współczesnych pisarzy kaszubskich;
25)
Wybrane teksty z zakresu kultury kaszubskiej;
26)
Ludmiła Gòłąbk, Wanoga z Dëchama. Kaszëbsczi słowôrz ilustrowóny;
27)
E. i P. Marczakowie, Pomorskie ABC przestrzeni. Ilustrowany słownik dla dzieci, wybrane hasła.
Nauczanie przedmiotu język regionalny - język kaszubski jest procesem, w ramach którego kształtuje się językowa, kulturowa i tożsamościowa świadomość dziecka i młodego człowieka. Partnerem w tym procesie powinna być rodzina ucznia, środowisko lokalne i regionalne.
Dla wspólnoty Kaszubów ważne jest trwanie i rozwój języka kaszubskiego jako szczególnego dobra i kultury kaszubskiej rozumianej jako dziedzictwo Kaszubów. Kultura rozumiana jest jako materialne wytwory i niematerialne dziedzictwo.
Nauczanie przedmiotu język regionalny - język kaszubski odbywa się przy użyciu metod i form pracy, które kształtują kompetencje kulturowe i międzykulturowe uczniów oraz ich zaangażowanie w życie regionu i państwa. Szczególnym obszarem edukacji kaszubskiej jest jej wymiar aksjologiczny. Podstawa programowa wskazuje przykładowe wartości ważne dla dziedzictwa kultury kaszubskiej, które zostały zawarte i opisane w tekstach kultury kaszubskiej.
Celem przedmiotu język regionalny - język kaszubski jest kształtowanie językowej, kulturowej i tożsamościowej świadomości ucznia w partnerstwie z rodziną, środowiskiem lokalnym i regionalnym. W szczególności cel ten realizuje się przez:
1)
dostarczenie i pogłębienie wiedzy o języku, literaturze, piśmiennictwie, tradycji, obrzędach, historii, religii, architekturze, muzyce, malarstwie, szeroko rozumianej sztuce (w tym sztuce ludowej), a także codzienności Kaszubów z uwzględnieniem specyfiki lokalnej i geograficzno-przyrodniczej;
2)
kształtowanie umiejętności językowych dla potrzeb komunikacji międzyludzkiej, dostępu do dziedzictwa kulturowego (piśmiennictwa, literatury, muzyki itp.) i twórczego rozwoju potencjału własnego ucznia;
3)
kształtowanie pozytywnego stosunku do języka i kultury kaszubskiej;
4)
kształtowanie postawy zaangażowania w rozwój środowiska geograficzno-przyrodniczego, kulturowego i społecznego Kaszub i Pomorza;
5)
kształtowanie otwartości na inne kultury.