Celem edukacji historycznej jest zmierzanie do poznania prawdy o przeszłości Polski oraz świata. Nauczanie historii powinno pomóc uczniom w osiąganiu tego celu poprzez pozyskanie wiedzy o przeszłości swojego kraju oraz kręgu cywilizacyjnego, do którego od ponad tysiąca lat należy Polska. W ten sposób uczniowie zyskują pomoc w kształtowaniu swojego patriotyzmu, a więc miłości do ojczyzny; ojczyzny rozumianej szeroko - zaczynając od wspólnoty politycznej i kulturowej, której powstanie na naszych ziemiach wiąże się ściśle z aktem chrztu Mieszka I w 966 roku, a swoje źródła ma zarówno w średniowiecznym uniwersalizmie cywilizacji łacińskiej, jak i w ideałach epoki klasycznej starożytności grecko-rzymskiej.
Najważniejszym celem nauczania historii jest więc poznanie przez uczniów polskiego dziedzictwa - kulturowego, politycznego, ustrojowego, społecznego - niejako rzeczy zewnętrznej wobec nas, ale jako kształtującego nas dobra odziedziczonego, bez którego nie ma Polski i polskości. Chodzi również o przyswojenie przez uczniów prawdy, że jest to dziedzictwo dane i zadane, którego zachowanie i rozwój wymagały w ciągu minionych wieków mądrości i męstwa, wznawianej pracy, a niekiedy najwyższych ofiar. Chodzi nie tylko o to, aby znać historyczne dziedzictwo Polski, lecz także aby brać za nie odpowiedzialność dzisiaj i jutro, co oznacza również jego rozwijanie i twórcze wzbogacanie na miarę aktualnych wyzwań.
1)
pogłębianie wiedzy o ważnych wydarzeniach z dziejów narodu i państwa polskiego oraz dziejów powszechnych, aby móc oceniać przeszłość zgodnie z prawdą o niej (nawet gdy jest trudna) oraz lepiej rozumieć teraźniejszość i odpowiedzialnie budować przyszłość;
2)
wzmacnianie poczucia miłości do ojczyzny przez szacunek i przywiązanie do tradycji i historii własnego narodu oraz jego osiągnięć, kultury i języka ojczystego; utrwalenie świadomości istnienia więzów łączących polskie dziedzictwo narodowe z szerszym kręgiem cywilizacyjnym powstałym z połączenia osiągnięć greckiej filozofii, prawa rzymskiego i religii chrześcijańskiej;
3)
kształtowanie więzi z krajem ojczystym, świadomości obywatelskiej, postawy szacunku i odpowiedzialności za własne państwo; utrwalanie poczucia godności i dumy narodowej; budowanie szacunku dla innych ludzi oraz dokonań innych narodów i państw;
4)
kształtowanie szacunku dla dziedzictwa narodowego; wyrabianie poczucia troski o pamiątki i zabytki historyczne;
5)
rozbudzanie zainteresowań własną przeszłością, przeszłością swojej rodziny oraz historią lokalną i regionalną;
6)
rozwijanie myślenia historycznego oraz wrażliwości moralnej i estetycznej;
7)
kształtowanie zdolności humanistycznych, sprawności językowej, umiejętności samodzielnego poszukiwania wiedzy i korzystania z różnorodnych źródeł informacji, krytycznego formułowania i wypowiadania własnych opinii.
W szkole podstawowej uczeń poznawał przede wszystkim dzieje ojczyste. W podstawie programowej dla liceum ogólnokształcącego i technikum historia państwa i narodu została znacznie mocniej wpisana w historię powszechną, choć nadal, co oczywiste, wątek dziejów ojczystych pozostaje najważniejszy.
1)
porządkuje i synchronizuje wydarzenia z historii powszechnej oraz dziejów ojczystych;
2)
dostrzega zmienność i dynamikę wydarzeń w dziejach, a także ciągłość procesów historycznych i cywilizacyjnych.
1)
analizuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w kontekście epok i dostrzega zależności między różnymi dziedzinami życia społecznego;
2)
rozpoznaje rodzaje źródeł i zna instytucje przechowujące źródła historyczne, ocenia przydatność źródła do wyjaśnienia problemu historycznego;
3)
dostrzega mnogość perspektyw badawczych zmierzających do poznania prawdy o przeszłości oraz różnorakie interpretacje historii i ich przyczyny;
4)
ugruntowuje potrzebę poznawania przeszłości dla rozumienia współczesnych mechanizmów społecznych i kulturowych.
1)
tworzy narrację historyczną w ujęciu zarówno przekrojowym, jak i problemowym;
2)
dostrzega problem i buduje argumentację, uwzględniając różne aspekty procesu historycznego;
3)
dokonuje selekcji i hierarchizacji oraz integruje informacje pozyskane z różnych źródeł wiedzy.
1)
definiuje podstawowe pojęcia (prehistoria, historia, historiografia, źródło historyczne);
2)
rozpoznaje rodzaje źródeł historycznych;
3)
przedstawia periodyzację dziejów powszechnych i ojczystych.
1)
wymienia najważniejsze cywilizacje starożytnego Bliskiego Wschodu (Sumerowie, Babilon, Egipt, Persja) oraz przedstawia ich wkład do kulturowego dziedzictwa ludzkości;
2)
omawia najważniejsze etapy w starożytnych dziejach narodu żydowskiego.
1)
porównuje organizację społeczeństw: Aten i Sparty oraz formy ustrojowe greckich poleis;
2)
charakteryzuje kulturowe i polityczne konsekwencje wojen grecko-perskich oraz podbojów Aleksandra Macedońskiego;
3)
rozpoznaje osiągnięcia kulturowe starożytnych Greków w dziedzinie filozofii, teorii społecznych, literatury i sztuki, ze szczególnym uwzględnieniem ich wkładu w kulturę europejską.
1)
charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne (w tym problem niewolnictwa) w państwie rzymskim doby republiki oraz cesarstwa, z uwzględnieniem roli Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta;
2)
omawia kierunki i charakter ekspansji rzymskiej; wyjaśnia pojęcie imperium;
3)
wyjaśnia genezę chrześcijaństwa i zmiany sytuacji chrześcijan w państwie rzymskim;
4)
charakteryzuje znaczenie chrześcijaństwa dla zmian w kulturze i obyczajowości Rzymian;
5)
wyjaśnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku państwa rzymskiego;
6)
rozpoznaje osiągnięcia kulturowe starożytnych Rzymian i ich wkład w kulturę europejską.
1)
lokalizuje w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie i charakteryzuje jego osiągnięcia w zakresie kultury;
2)
wyjaśnia genezę islamu i charakteryzuje główne zasady tej religii;
3)
przedstawia charakter i główne kierunki ekspansji arabskiej;
4)
opisuje charakterystyczne cechy kultury arabskiej.
1)
opisuje zasięg terytorialny, organizację władzy, gospodarkę i kulturę państwa Franków, ze szczególnym uwzględnieniem polityki Karola Wielkiego;
2)
charakteryzuje ideę odnowienia cesarstwa rzymskiego na przykładzie jej realizacji przez państwo Karolingów oraz Ottonów;
3)
opisuje proces tworzenia się państw w Europie, z uwzględnieniem ich chrystianizacji;
4)
wyjaśnia pojęcie christianitas (ze szczególnym uwzględnieniem duchowej i kulturowej roli benedyktynów).
1)
wyjaśnia duchowe i polityczne przyczyny, a także charakter rywalizacji papiestwa z cesarstwem o przewodnictwo w christianitas;
2)
charakteryzuje istotę i przebieg reformy Kościoła w X i XI wieku (reformy gregoriańskie);
3)
charakteryzuje polityczne, społeczno-gospodarcze i religijne uwarunkowania wypraw krzyżowych do Ziemi Świętej i rekonkwisty oraz przedstawia ich skutki.
1)
charakteryzuje funkcjonowanie władzy, struktur społecznych i gospodarki w systemie feudalnym;
2)
opisuje charakterystyczne przejawy ożywienia społeczno-gospodarczego w Europie XI-XIII wieku.
1)
wyjaśnia uwarunkowania narodzin państwa polskiego i jego chrystianizacji, z uwzględnieniem roli Mieszka I i Bolesława Chrobrego;
2)
charakteryzuje rolę współdziałania Kościoła i państwa dla utrwalenia polskiej suwerenności (św. Wojciech, arcybiskupstwo gnieźnieńskie);
3)
opisuje zmiany terytorialne państwa polskiego w X-XII wieku;
4)
zestawia najważniejsze wydarzenia z dziejów Polski i Europy w X-XII wieku.
1)
wyjaśnia przyczyny polityczne i społeczno-gospodarcze oraz następstwa rozbicia dzielnicowego;
2)
przedstawia zagrożenia zewnętrzne (Marchia Brandenburska, Zakon Krzyżacki, Mongołowie) oraz wewnętrzne (partykularyzm interesów poszczególnych władców);
3)
opisuje przemiany społeczno-gospodarcze na ziemiach polskich oraz ocenia społeczno-kulturowe skutki kolonizacji na prawie niemieckim;
4)
charakteryzuje proces przezwyciężenia rozbicia politycznego ziem polskich ze wskazaniem na rolę władców i Kościoła (znaczenie istnienia metropolii gnieźnieńskiej);
5)
zestawia najważniejsze wydarzenia z okresu rozbicia dzielnicowego i dziejów Europy w okresie od XII do XIV wieku.
1)
charakteryzuje przemiany społeczne i gospodarcze w Europie w późnym średniowieczu;
2)
opisuje zmiany na mapie politycznej Europy w XIV i XV wieku;
3)
charakteryzuje następstwa upadku cesarstwa bizantyjskiego i ekspansji tureckiej dla Europy.
1)
opisuje proces zjednoczeniowy i rozwój terytorialny państwa polskiego w XIV i XV wieku;
2)
charakteryzuje rozwój monarchii stanowej w Polsce, uwzględniając strukturę społeczeństwa polskiego w późnym średniowieczu i rozwój przywilejów szlacheckich;
3)
wyjaśnia międzynarodowe i wewnętrzne uwarunkowania związków Polski z Węgrami i Litwą w XIV i XV wieku;
4)
wyjaśnia początek ewolucji unii polsko-litewskiej: od unii w Krewie do unii w Horodle;
5)
charakteryzuje i ocenia stosunki polsko-krzyżackie na płaszczyźnie politycznej, gospodarczej i kulturowej; wymienia czynniki wpływające na atrakcyjność Polski dla mieszkańców państwa Zakonu Krzyżackiego;
6)
zestawia najważniejsze wydarzenia z dziejów Polski i Europy w XIV i XV wieku.
1)
wyjaśnia uniwersalny charakter kultury zachodniego średniowiecza, wskazując na wyjątkową rolę chrześcijaństwa jako podstawy ścisłej więzi wiary religijnej i rozumu, ze szczególnym uwzględnieniem roli św. Tomasza z Akwinu;
2)
rozpoznaje trzy podstawowe wyznaczniki zasięgu zachodniej christianitas: łacina (język liturgii i nauki), etos rycerski i sztuka gotycka;d wcześniejszych ,,ren
3)
rozpoznaje dokonania okresu średniowiecza w dziedzinie kultury, z uwzględnieniem dorobku polskiego średniowiecza;
4)
określa znaczenie chrześcijaństwa w obrządku łacińskim dla rozwoju kultury polskiej;
5)
charakteryzuje sztukę romańską i gotycką.
1)
charakteryzuje przyczyny, przebieg i skutki wypraw odkrywczych;
2)
opisuje udział poszczególnych państw europejskich w podziale Nowego Świata w XVI-XVIII wieku;
3)
wyjaśnia wpływ wielkich odkryć geograficznych na społeczeństwo, gospodarkę i kulturę Europy oraz obszarów pozaeuropejskich.
1)
wyjaśnia główne prądy ideowe epoki;
2)
rozpoznaje dokonania twórców renesansowych w dziedzinie kultury;
3)
charakteryzuje sztukę renesansową.
1)
wyjaśnia religijne, polityczne, gospodarcze, społeczne, kulturowe uwarunkowania i następstwa reformacji, opisując jej główne nurty i postaci;
2)
wyjaśnia rolę soboru trydenckiego i opisuje różne aspekty reformy Kościoła katolickiego;
3)
opisuje mapę polityczną i wyznaniową Europy w XVI wieku i miejsce Rzeczypospolitej na niej.
1)
przedstawia drogę do nowego modelu monarchii europejskich w epoce nowożytnej, z uwzględnieniem charakterystyki i oceny absolutyzmu francuskiego;
2)
charakteryzuje konflikty polityczne w Europie, z uwzględnieniem ekspansji tureckiej i charakteru wojny trzydziestoletniej;
3)
porównuje ewolucję ustroju Francji i Anglii w XVII wieku;
4)
opisuje przemiany w kulturze europejskiej w XVII wieku.
1)
opisuje zmiany terytorialne państwa polsko-litewskiego i charakteryzuje jego stosunki z sąsiadami w XVI wieku;
2)
wyjaśnia funkcjonowanie najważniejszych instytucji życia politycznego w XVI-wiecznej Polsce i ocenia funkcjonowanie demokracji szlacheckiej;
3)
omawia polską specyfikę w zakresie rozwiązań ustrojowych, struktury społecznej i modelu życia gospodarczego (gospodarka folwarczno-pańszczyźniana) na tle europejskim;
4)
przedstawia sytuację wyznaniową na ziemiach państwa polsko-litewskiego w XVI wieku na tle wojen religijnych trwających na skutek reformacji na Zachodzie.
1)
wyjaśnia przyczyny, okoliczności i następstwa zawarcia unii realnej między Koroną a Litwą;
2)
charakteryzuje ustrój Rzeczypospolitej Obojga Narodów w świetle postanowień unii lubelskiej;
3)
opisuje strukturę terytorialną i ludnościową Rzeczypospolitej Obojga Narodów;
4)
wyjaśnia prawne i kulturowe podstawy tolerancji religijnej na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVI wieku.
1)
opisuje okoliczności, zasady, przebieg i następstwa pierwszych wolnych elekcji, z uwzględnieniem artykułów henrykowskich i pacta conventa;
2)
charakteryzuje działania Stefana Batorego w zakresie polityki wewnętrznej i zagranicznej;
3)
zestawia najważniejsze wydarzenia z dziejów państwa polsko-litewskiego w XVI wieku z wydarzeniami europejskimi.
1)
charakteryzuje i ocenia kulturowe korzenie oraz dorobek polskiej myśli politycznej doby renesansu;
2)
rozpoznaje dokonania twórców polskiego odrodzenia w dziedzinie kultury (z uwzględnieniem kultury politycznej odwołującej się do Arystotelesa i Cycerona).
1)
omawia konflikty wewnętrzne i zewnętrzne Rzeczypospolitej Obojga Narodów w okresie panowania Wazów;
2)
opisuje sytuację wewnętrzną i położenie międzynarodowe Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1669-1696;
3)
ocenia znaczenie bitwy pod Wiedniem dla losów Rzeczypospolitej Obojga Narodów i Europy;
4)
charakteryzuje zmiany granic Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII wieku;
5)
zestawia najważniejsze wydarzenia z dziejów Rzeczypospolitej Obojga Narodów i Europy i świata w XVII wieku.
1)
opisuje proces oligarchizacji życia politycznego Rzeczypospolitej Obojga Narodów, uwzględniając wpływy obce, liberum veto i rokosze;
2)
wyjaśnia przyczyny kryzysów wewnętrznych oraz załamania gospodarczego Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII wieku;
3)
ocenia polską specyfikę w zakresie rozwiązań ustrojowych, struktury społecznej i modelu życia gospodarczego na tle europejskim w XVII wieku;
4)
rozpoznaje dokonania twórców epoki baroku powstałe na terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów;
5)
charakteryzuje atrakcyjność kulturową Rzeczypospolitej dla ościennych narodów w XVII wieku.
1)
charakteryzuje postęp techniczny i przemiany kapitalistyczne w Europie Zachodniej;
2)
wyjaśnia główne idee oświecenia i rozpoznaje dokonania epoki w dziedzinie kultury;
3)
wyjaśnia związek między ,,wiekiem świateł'' a rozwojem tajnych stowarzyszeń (masoneria, iluminaci, różokrzyżowcy);
4)
charakteryzuje absolutyzm oświecony na przykładach państw sąsiadujących z Rzecząpospolitą Obojga Narodów;
5)
charakteryzuje proces modernizacji Rosji w XVIII wieku i rosyjską ideę imperium.
1)
wyjaśnia genezę i charakteryzuje następstwa amerykańskiej wojny o niepodległość;
2)
charakteryzuje ustrój Stanów Zjednoczonych Ameryki w świetle założeń konstytucji amerykańskiej;
3)
wyjaśnia przyczyny i opisuje skutki rewolucji francuskiej (ze szczególnym uwzględnieniem rewolucyjnego programu stworzenia ,,nowej Francji'' i ,,nowych Francuzów'');
4)
ocenia znaczenie amerykańskiej wojny o niepodległość i rewolucji francuskiej z perspektywy politycznej, gospodarczej i społecznej;
5)
przedstawia wkład Polaków w walkę o niepodległość Stanów Zjednoczonych Ameryki.
1)
opisuje i ocenia sytuację wewnętrzną oraz międzynarodową Rzeczypospolitej w czasach saskich;
2)
charakteryzuje politykę Rosji, Prus i Austrii wobec Rzeczypospolitej, wskazując przejawy osłabienia suwerenności państwa polskiego;
3)
przedstawia reformy z pierwszych lat panowania Stanisława Augusta;
4)
wyjaśnia przyczyny i przedstawia zasięg terytorialny pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej;
5)
wyjaśnia okoliczności zwołania Sejmu Wielkiego i przedstawia jego reformy, ze szczególnym uwzględnieniem postanowień Konstytucji 3 maja i Zaręczenia Wzajemnego Obojga Narodów.
1)
wyjaśnia wpływ konfederacji targowickiej na wybuch wojny z Rosją; charakteryzuje postawę pruskiego ,,sojusznika'' Polski w 1792 roku;
2)
charakteryzuje przebieg powstania kościuszkowskiego, z uwzględnieniem roli jego przywódców;
3)
opisuje zasięg terytorialny drugiego i trzeciego rozbioru Rzeczypospolitej;
4)
przedstawia przyczyny upadku Rzeczypospolitej w XVIII wieku;
5)
charakteryzuje skutki zniszczenia Rzeczypospolitej dla kultury politycznej europejskiej oraz dla międzynarodowego ładu politycznego i gospodarczego w Europie;
6)
zestawia najważniejsze wydarzenia z dziejów Rzeczypospolitej w XVIII wieku z wydarzeniami w Europie i na świecie.
1)
rozpoznaje dokonania przedstawicieli polskiego oświecenia w dziedzinie kultury;
2)
rozpoznaj e i charakteryzuje najważniejsze zabytki architektury i sztuki doby oświecenia w Rzeczypospolitej;
3)
omawia rolę instytucji oświeceniowych (Komisja Edukacji Narodowej, Biblioteka Załuskich, teatr, czasopiśmiennictwo).
1)
charakteryzuje walkę Francji o dominację w Europie;
2)
przedstawia sukcesy i porażki wewnętrznej polityki Napoleona;
3)
przedstawia przykłady zaangażowania się Polaków po stronie Napoleona, z uwzględnieniem Legionów Polskich we Włoszech;
4)
charakteryzuje genezę, ustrój i dzieje Księstwa Warszawskiego;
5)
ocenia znaczenie epoki napoleońskiej dla losów Francji i Europy.
1)
przedstawia decyzje kongresu wiedeńskiego w odniesieniu do Europy i świata, z uwzględnieniem podziału ziem polskich;
2)
opisuje funkcjonowanie systemu wiedeńskiego i charakteryzuje próby jego podważenia;
3)
przedstawia przebieg rewolucji przemysłowej w Europie i Stanach Zjednoczonych Ameryki oraz wskazuje jej najważniejsze konsekwencje społeczno-gospodarcze;
4)
omawia najważniejsze prądy kulturowe oraz nurty ideowe w I połowie XIX wieku, uwzględniając ich przedstawicieli;
5)
wyjaśnia genezę i skutki Wiosny Ludów;
6)
charakteryzuje wojnę krymską i jej następstwa.
1)
charakteryzuje sytuację polityczną, społeczno--gospodarczą i kulturową Królestwa Polskiego, ziem zabranych, zaboru pruskiego i austriackiego;
2)
wyjaśnia genezę powstania listopadowego i opisuje jego następstwa;
3)
opisuje działania władz powstańczych, charakter toczonych walk oraz międzynarodową reakcję na powstanie;
4)
wyjaśnia okoliczności wybuchu powstania krakowskiego i opisuje jego skutki, z uwzględnieniem tzw. rabacji galicyjskiej;
5)
opisuje następstwa Wiosny Ludów na ziemiach polskich i przedstawia udział Polaków w Wiośnie Ludów w Europie;
6)
charakteryzuje różnice między klasycyzmem i romantyzmem;
7)
rozpoznaje i charakteryzuje dorobek kultury polskiej w I połowie XIX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem romantycznego mesjanizmu.
1)
wyjaśnia genezę powstania styczniowego i opisuje jego następstwa;
2)
opisuje działania władz powstańczych, charakter toczonych walk oraz międzynarodową reakcję na powstanie (postawa Francji i Prus);
3)
charakteryzuje organizację polskiego państwa podziemnego w okresie powstania styczniowego oraz rolę jego przywódców, ze szczególnym uwzględnieniem osoby i programu Romualda Traugutta;
4)
przedstawia problem uwłaszczenia chłopów w zaborze rosyjskim oraz porównuje go z procesem uwłaszczeniowym w pozostałych zaborach.
1)
porównuje procesy zjednoczeniowe Włoch i Niemiec w XIX wieku;
2)
wyjaśnia przyczyny i skutki wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych Ameryki;
3)
omawia przyczyny, zasięg i następstwa ekspansji kolonialnej państw europejskich, Stanów Zjednoczonych Ameryki i Japonii.
1)
przedstawia przemiany gospodarcze w Europie i na świecie, wymienia najważniejsze odkrycia naukowe i dokonania techniczne; charakteryzuje procesy migracyjne;
2)
charakteryzuje nowe prądy ideowe (nacjonalizm, socjalizm, ruch chrześcijańsko-społeczny) i kulturowe, emancypację kobiet, przemiany obyczajowe i początki kultury masowej;
3)
charakteryzuje kulturowe i polityczne skutki laicyzacji (,,wojny kulturowe'');
4)
wyjaśnia procesy demokratyzacji ustrójów państw Europy Zachodniej;
5)
charakteryzuje różne formy zorganizowanej działalności robotników.
1)
wyjaśnia cele i porównuje metody polityki zaborców wobec mieszkańców ziem dawnej Rzeczypospolitej (w tym ziem zabranych) - rusyfikacja, germanizacja, autonomia galicyjska;
2)
porównuje zmiany zachodzące w sytuacji społeczno-gospodarczej w trzech zaborach;
3)
charakteryzuje postawy społeczeństwa polskiego w stosunku do zaborców;
4)
charakteryzuje proces formowania się nowoczesnej świadomości narodowej Polaków i innych grup narodowych zamieszkujących tereny dawnej Rzeczypospolitej; dostrzega kluczowe znaczenie utrzymania i przekazywania polskiego kodu kulturowego (wiara, język) dla podtrzymania świadomości narodowej;
5)
przedstawia przejawy atrakcyjności kulturowej polskości dla obcokrajowców (podaje przykłady twórczej aktywności spolonizowanych cudzoziemców);
6)
rozpoznaje przejawy budzenia się polskości na Górnym Śląsku, Warmii i Mazurach oraz cofania się polskości wraz z ustępowaniem cywilizacji łacińskiej na ,,ziemiach zabranych'';
7)
przedstawia genezę nowoczesnych ruchów politycznych (socjalizm, ruch ludowy, ruch narodowy), z uwzględnieniem ich przedstawicieli, w tym: Wincentego Witosa, Ignacego Daszyńskiego, Romana Dmowskiego, Józefa Piłsudskiego i Wojciecha Korfantego;
8)
wyjaśnia genezę, charakter i skutki rewolucji w latach 1905-1907 w Królestwie Polskim.
1)
wyjaśnia specyfikę polskiego pozytywizmu oraz twórczości młodopolskiej;
2)
rozpoznaje dorobek kultury polskiej doby pozytywizmu i Młodej Polski;
3)
wskazuj e przykłady najwybitniejszych dzieł tworzonych ,,ku pokrzepieniu serc'';
4)
charakteryzuje przejawy ożywienia religijnego w społeczeństwie polskim (Gietrzwałd, Jasna Góra, Ostra Brama, społeczny katolicyzm) i jego znaczenie dla polskiego ruchu narodowego;
5)
rozpoznaje najważniejszych ludzi nauki oraz omawia ich dokonania.
1)
wyjaśnia pośrednie i bezpośrednie przyczyny wybuchu wojny, z uwzględnieniem procesu powstawania dwóch przeciwstawnych systemów sojuszy;
2)
opisuje charakter działań wojennych na różnych frontach;
3)
wyjaśnia okoliczności przystąpienia Stanów Zjednoczonych Ameryki do wojny i ich rolę w konflikcie;
4)
przedstawia przyczyny i skutki rewolucji lutowej i październikowej w Rosji;
5)
wyjaśnia przyczyny klęski państw centralnych i Rosji.
1)
omawia stosunek państw zaborczych do sprawy polskiej w przededniu i po wybuchu wojny;
2)
ma wiedzę o służbie setek tysięcy Polaków w armiach państw zaborczych jako konsekwencji braku własnego państwa;
3)
przedstawia koncepcje polskich ugrupowań politycznych wobec nadciągającego konfliktu światowego;
4)
analizuje umiędzynarodowienie sprawy polskiej (m.in. Akt 5 listopada, rola Stanów Zjednoczonych Ameryki i rewolucji rosyjskich, deklaracja z 3 czerwca 1918 roku);
5)
charakteryzuje przykłady zaangażowania militarnego Polaków podczas wojny, ze szczególnym uwzględnieniem losów Legionów.
1)
analizuje cywilizacyjne i kulturowe następstwa wojny; ocenia straty wojenne, wylicza społeczne i gospodarcze następstwa wojny;
2)
przedstawia postanowienia traktatu wersalskiego; charakteryzuje słabe strony ładu wersalskiego;
3)
charakteryzuje cele Ligi Narodów;
4)
wyjaśnia znaczenie układów z Rapallo i Locarno dla ładu międzynarodowego;
5)
charakteryzuje wielki kryzys gospodarczy;
6)
rozpoznaje dorobek okresu międzywojennego w dziedzinie kultury i nauki.
1)
wyjaśnia genezę państwa sowieckiego i charakteryzuje jego politykę wewnętrzną i zagraniczną w okresie międzywojennym;
2)
wyjaśnia genezę faszyzmu i charakteryzuje faszystowskie Włochy;
3)
charakteryzuje genezę i główne idee niemieckiego narodowego socjalizmu oraz drogę Hitlera do władzy w Niemczech;
4)
charakteryzuje politykę wewnętrzną i zagraniczną III Rzeszy Niemieckiej w latach 30.;
5)
porównuje funkcjonowanie aparatu terroru w ZSRS i III Rzeszy Niemieckiej;
6)
ukazuje skalę wewnętrznych represji w ZSRS w latach 30. (w tym tzw. operację polską NKWD 1937-1938).
1)
analizuje proces formowania się centralnego ośrodka władzy państwowej (od deklaracji Rady Regencyjnej z 7 października 1918 roku do małej konstytucji z 1919 roku);
2)
charakteryzuje genezę powstania wielkopolskiego 1918-1919 oraz jego znaczenie dla odrodzenia się państwa polskiego i obrony jego niepodległości w 1920 roku;
3)
przedstawia postanowienia konferencji pokojowej w Paryżu dotyczące Polski;
4)
charakteryzuje proces kształtowania się polskiej granicy z Niemcami, z uwzględnieniem powstania wielkopolskiego, powstań śląskich i plebiscytów;
5)
charakteryzuje proces kształtowania się polskiej granicy wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem wojny polsko-bolszewickiej;
6)
porównuje kształt terytorialny I i II Rzeczypospolitej.
1)
charakteryzuje ustrój polityczny II Rzeczypospolitej na podstawie konstytucji marcowej z 1921 roku;
2)
wyjaśnia przyczyny przewrotu majowego, charakteryzuje jego przebieg oraz ocenia skutki ustrojowe (nowela sierpniowa, konstytucja kwietniowa z 1935 roku);
3)
ocenia wpływ Józefa Piłsudskiego, Romana Dmowskiego oraz innych polityków na powstanie i kształt II Rzeczypospolitej; porównuje ich wizje Polski;
4)
charakteryzuje życie polityczne w Polsce w czasie rządów sanacyjnych;
5)
zestawia najważniejsze wydarzenia z dziejów Polski, Europy i świata w okresie międzywojennym;
6)
wyjaśnia, na czym polegało znaczenie istnienia II Rzeczypospolitej dla stabilności ładu międzynarodowego w Europie.
1)
charakteryzuje skalę i skutki wojennych zniszczeń, uwzględniając zaborowe ,,dziedzictwo'';
2)
charakteryzuje strukturę społeczeństwa II Rzeczypospolitej, uwzględniając jego wielonarodowy, wielokulturowy i wieloreligijny charakter;
3)
przedstawia i ocenia dokonania pierwszych lat odbudowy (m.in. reformy Władysława Grabskiego i unifikacja państwa);
4)
omawia skutki światowego kryzysu gospodarczego na ziemiach polskich;
5)
charakteryzuje i ocenia osiągnięcia gospodarcze II Rzeczypospolitej z lat 30. (m.in. reformy Eugeniusza Kwiatkowskiego, rozwój Gdyni, Centralny Okręg Przemysłowy).
1)
rozpoznaje osiągnięcia w dziedzinie kultury i nauki z okresu II Rzeczypospolitej oraz ich twórców;
2)
charakteryzuje zróżnicowanie kulturowe II Rzeczypospolitej.
1)
przedstawia ideologiczne, polityczne i gospodarcze przyczyny wybuchu II wojny światowej;
2)
wyjaśnia wpływ polityki hitlerowskich Niemiec oraz Związku Sowieckiego na rozbijanie systemu wersalskiego;
3)
charakteryzuje politykę appeasementu;
4)
wyjaśnia genezę paktu Ribbentrop-Mołotow i przedstawia jego postanowienia.
XLVI.
Wojna obronna Polski w 1939 roku. Agresja Niemiec (1 września) i Związku Sowieckiego (17 września). Uczeń:
1)
charakteryzuje położenie międzynarodowe Polski w przededniu wybuchu II wojny światowej;
2)
wyjaśnia cele wojenne hitlerowskich Niemiec i ZSRS; charakteryzuje główne linie narracyjne antypolskiej propagandy agresorów uzasadniających swój atak na Polskę;
3)
charakteryzuje etapy wojny obronnej, podaje przykłady bohaterstwa obrońców, w tym: Westerplatte, Poczty Polskiej, Mokrej, Wizny, bitwy nad Bzurą, Warszawy i Kocka, oraz zbrodni wojennych dokonanych przez agresorów, w tym w: Wieluniu, Bydgoszczy, Katowicach i Grodnie;
4)
przedstawia podział ziem polskich między okupantów; wskazuje przykłady współpracy między nimi;
5)
wyjaśnia znaczenie powołania polskich władz państwowych i sił zbrojnych na uchodźstwie;
6)
wyjaśnia przyczyny przegrania przez Polskę wojny obronnej;
7)
charakteryzuje materialne i demograficzne skutki przegranej wojny obronnej.
1)
omawia współpracę hitlerowskich Niemiec i ZSRS w latach 1939-1941;
2)
charakteryzuje etapy agresji i aneksji obu totalitarnych mocarstw;
3)
sytuuje w czasie i przestrzeni przełomowe wydarzenia II wojny światowej (polityczne i militarne);
4)
charakteryzuje politykę hitlerowskich Niemiec na terenach okupowanej Europy, z uwzględnieniem różnic w modelach polityki okupacyjnej realizowanej przez Niemcy na wschodzie i na zachodzie;
5)
wyjaśnia przyczyny klęski państw Osi;
6)
opisuje uwarunkowania militarne i polityczne konferencji Wielkiej Trójki (Teheran, Jałta, Poczdam) oraz przedstawia ich ustalenia.
1)
przedstawia prawnoustrojowe regulacje okupacyjnych władz dotyczące terytorium państwa polskiego i zamieszkującej tam ludności;
2)
przedstawia realia życia codziennego w okupowanej Polsce;
3)
wymienia i charakteryzuje przykłady największych zbrodni niemieckich i sowieckich (m.in. Auschwitz, Palmiry, Piaśnica, niemiecki obóz dla polskich dzieci w Łodzi, Ponary, Katyń, Miednoje, Charków);
4)
porównuje system sowieckich i niemieckich obozów pracy, obozów koncentracyjnych oraz obozów zagłady; omawia kwestie deportacji i wysiedleń ludności polskiej oraz jej planowanego wyniszczenia, z uwzględnieniem powstania na Zamojszczyźnie;
5)
wyjaśnia przyczyny i rozmiary konfliktu polsko-ukraińskiego, w tym ludobójstwa ludności polskiej na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej;
6)
charakteryzuje postawy polskiego społeczeństwa wobec polityki okupantów oraz wymienia przykłady heroizmu Polaków, w tym Witolda Pileckiego i Maksymiliana Marii Kolbego; podaje przykłady kolaboracji z Niemcami i Sowietami;
7)
charakteryzuje sytuację dzieci i młodzieży pod okupacją niemiecką i sowiecką oraz wskazuje przykłady patriotycznych postaw młodzieży (np. udział w konspiracyjnym harcerstwie);
a)
Muzeum Powstania Warszawskiego,
b)
Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu,
c)
Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu.
1)
przedstawia ideologiczne podstawy eksterminacji całych narodów oraz ,,istot niegodnych życia'' (eutanazja) prowadzonej przez Niemcy hitlerowskie;
2)
charakteryzuje etapy eksterminacji Żydów (dyskryminacja, stygmatyzacji izolacja, zagłada);
3)
rozpoznaje główne miejsca eksterminacji Żydów polskich i europejskich oraz innych grup etnicznych i społecznych na terenie Polski i Europy Środkowo--Wschodniej (w tym: Auschwitz-Birkenau, Treblinka, Sobibór i Babi Jar);
4)
opisuje postawy ludności żydowskiej wobec Holokaustu, z uwzględnieniem powstania w getcie warszawskim;
5)
charakteryzuje postawy społeczeństwa polskiego i społeczności międzynarodowej wobec Holokaustu, z uwzględnieniem Sprawiedliwych, na przykładzie Ireny Sendlerowej, s. Matyldy Getter, Antoniny i Jana Żabińskich oraz rodziny Ulmów.
1)
omawia działalność rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie;
2)
ocenia znaczenie układu Sikorski-Majski dla obywateli polskich znajdujących się pod okupacją sowiecką;
3)
przedstawia przykłady bohaterstwa żołnierzy polskich na frontach II wojny światowej, w tym: bitwę o Narvik, bitwę o Anglię, bitwę pod Tobrukiem, bitwę o Monte Cassino, bitwę pod Falaise, bitwę o Arnhem, bitwę o Kołobrzeg, bitwę o Bredę i zdobycie Berlina;
4)
analizuje politykę mocarstw wobec sprawy polskiej w czasie II wojny światowej;
5)
charakteryzuje organizację i cele Polskiego Państwa Podziemnego;
6)
charakteryzuje polityczną i militarną działalność Armii Krajowej oraz Narodowych Sił Zbrojnych i Batalionów Chłopskich; wskazuje różne formy oporu wobec okupantów;
7)
omawia uwarunkowania i cele akcji ,,Burza'';
8)
charakteryzuje powstanie warszawskie (uwarunkowania polityczne, przebieg walk, ludobójstwo na Woli, następstwa powstania, postawę aliantów i Związku Sowieckiego);
9)
zestawia najważniejsze wydarzenia z dziejów Polski w okresie II wojny światowej z wydarzeniami w Europie i na świecie.
1)
charakteryzuje polityczne, społeczne, gospodarcze i kulturowe skutki II wojny światowej;
2)
wyjaśnia genezę zimnej wojny i wskazuje najpoważniejsze punkty zapalne w pierwszej jej fazie (wojna w Korei, problem niemiecki);
3)
wyjaśnia genezę NATO i Układu Warszawskiego;
4)
omawia proces sowietyzacji państw Europy Środkowo-Wschodniej i opór wobec komunizmu (Berlin - 1953 rok, Węgry - 1956 rok, Czechosłowacja -1968 rok).
1)
wyjaśnia genezę i skutki procesów dekolonizacyj-nych w Azji i Afryce;
2)
wyjaśnia przyczyny i przedstawia skutki konfliktów zimno wojennych, w tym: wojny w Wietnamie, kryzysu kubańskiego oraz wojny w Afganistanie;
3)
wyjaśnia charakter konfliktów na Bliskim Wschodzie, ze szczególnym uwzględnieniem konfliktu arabsko-izraelskiego;
4)
charakteryzuje genezę i etapy integracji europejskiej;
5)
charakteryzuje skutki przejęcia władzy w Chinach przez komunistów (największe ludobójstwo po 1945 roku - polityka Wielkiego Skoku).
1)
analizuje najważniejsze przemiany kulturowe i społeczne po II wojnie światowej;
2)
charakteryzuje kulturowe tło i długofalowe konsekwencje rewolucji 1968 roku.
1)
charakteryzuje przemiany społeczno-polityczne w Europie Środkowej i Wschodniej w latach 1989-1991 (,,jesień narodów'', zjednoczenie Niemiec, rozpad ZSRS i powstanie niepodległej Ukrainy, Białorusi oraz państw bałtyckich);
2)
charakteryzuje procesy integracyjne (Unii Europejskiej) oraz dezintegracyjne (rozpad Jugosławii i Czechosłowacji) w Europie.
1)
opisuje straty demograficzne, terytorialne, gospodarcze i kulturowe po II wojnie światowej (ze szczególnym uwzględnieniem wymuszonych migracji milionów Polaków oraz dalekosiężnych skutków eksterminacji znacznej części polskich elit);
2)
charakteryzuje okoliczności i etapy przejmowania władzy w Polsce przez komunistów oraz formy zniewalania Polaków przez reżim komunistyczny (terror fizyczny, propaganda, cenzura);
3)
omawia przejawy oporu społecznego wobec komunizmu (,,żołnierze niezłomni'' - w tym: rtm. Witold Pilecki, Danuta Siedzikówna ps. ,,Inka'', płk Łukasz Ciepliński, a także rola Kościoła katolickiego, znaczenie emigracji);
4)
charakteryzuje okres odbudowy oraz ocenia projekt i realizację reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu oraz handlu.
1)
charakteryzuje proces sowietyzacji na przykładzie terroru stalinowskiego, nowego ustroju państwa (konstytucja z 1952 roku), kolektywizacji i ,,bitwy o handel'' oraz socrealizmu w kulturze;
2)
opisuje formy i konsekwencje prześladowania Kościoła katolickiego (z uwzględnieniem szkodliwych reperkusji dla integracji Ziem Zachodnich i Północnych);
3)
wyjaśnia przyczyny, postulaty (nie tylko socjalne) i następstwa Poznańskiego Czerwca oraz znaczenie wydarzeń październikowych 1956 roku.
1)
charakteryzuje system władzy w latach 60. i 70. w PRL i stopień uzależnienia od ZSRS; opisuje proces industrializacji i funkcjonowanie gospodarki planowej;
2)
wyjaśnia genezę i następstwa kryzysów społecznych w latach 1968, 1970 i 1976;
3)
wyjaśnia społeczno-polityczną rolę Kościoła katolickiego, ze szczególnym uwzględnieniem roli prymasa Stefana Wyszyńskiego i jego programu duszpasterskiego (Jasnogórskie Śluby Narodu, Wielka Nowenna, obchody milenijne);
4)
charakteryzuje i ocenia działalność opozycji politycznej i niezależnego ruchu wydawniczego w latach 1976-1980;
5)
ocenia rolę papieża Jana Pawła II i jego wpływ na przemiany w Polsce i krajach sąsiednich;
6)
wyjaśnia przyczyny i następstwa strajków w 1980 roku;
7)
charakteryzuje ruch społeczny ,,Solidarność'' i ocenia jego wpływ na przemiany społeczno--polityczne w Polsce i w Europie.
1)
wyjaśnia przyczyny i skutki wprowadzenia stanu wojennego oraz formy oporu społecznego (ze szczególnym uwzględnieniem Kopalni Węgla Kamiennego ,,Wujek'', ,,Solidarności Walczącej'', bł. ks. Jerzego Popiełuszki);
2)
wyjaśnia przyczyny zawarcia porozumienia Okrągłego Stołu, opisuje i ocenia jego skutki;
3)
rozpoznaje największe powojenne polskie osiągnięcia w dziedzinie kultury i nauki, z uwzględnieniem twórczości emigracyjnej.
1)
przedstawia proces rozpadu Układu Warszawskiego i odzyskiwania suwerenności przez Polskę;
2)
opisuje kluczowe przemiany ustrojowe w latach 1989-1997, wyjaśnia ich międzynarodowe uwarunkowania;
3)
wyjaśnia kontrowersje wokół problemu dekomunizacji i lustracji, porównuje rozwiązanie tych kwestii u naszych sąsiadów (Czechosłowacja, Niemcy);
4)
ocenia proces transformacji ustrojowej i gospodarczej;
5)
charakteryzuje i ocenia polską politykę zagraniczną, w tym przystąpienie Polski do NATO i do Unii Europejskiej, współpracę regionalną na przykładzie Grupy Wyszechradzkiej (V4) oraz relacji Polski z Ukrainą i państwami bałtyckimi;
6)
ocenia znaczenie i skutki katastrofy smoleńskiej 10 kwietnia 2010 roku dla państwa polskiego;
7)
charakteryzuje główne przemiany kulturowe, polityczne, społeczne i gospodarcze w Polsce w drugiej dekadzie XXI wieku, ze szczególnym uwzględnieniem: kryzysu demograficznego, kwestii zachowania tożsamości kulturowej, zmian zachodzących w Unii Europejskiej, transformacji energetycznej, dyskusji nad zmianami klimatycznymi.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
charakteryzuje nauki pomocnicze historii (genealogia, chronologia, archiwistyka, paleografia, heraldyka);
2)
wyjaśnia zasady krytycznej analizy i interpretacji różnych rodzajów źródeł historycznych;
3)
analizuje różne oceny historiografii dotyczące dziejów ojczystych i powszechnych.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
charakteryzuje pradzieje ludzkości z podziałem na epoki;
2)
wyjaśnia konsekwencje wprowadzenia rolnictwa, hodowli i przejścia do osiadłego trybu życia;
3)
charakteryzuje organizację państw i strukturę społeczeństw w cywilizacjach starożytnego Dalekiego Wschodu.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
porównuje geograficzne uwarunkowania narodzin cywilizacji starożytnego Wschodu i starożytnej Grecji;
2)
charakteryzuje kolonizację grecką w basenie Morza Śródziemnego i Czarnego; porównuje ją z kolonizacją fenicką w odniesieniu do zasięgu oraz konsekwencji kulturowych, politycznych i gospodarczych;
3)
charakteryzuje kulturę kreteńską i mykeńską;
4)
ocenia funkcjonowanie demokracji w Atenach czasów Peryklesa;
5)
opisuje państwo Aleksandra Macedońskiego;
6)
wyjaśnia specyfikę kultury hellenistycznej oraz charakteryzuje założenia edukacji klasycznej i ideał paidei.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
omawia początki Rzymu, z uwzględnieniem kultury Etrusków;
2)
wyjaśnia przyczyny kryzysu i upadku republiki rzymskiej;
3)
charakteryzuje etapy ekspansji rzymskiej;
4)
rozpoznaje dziedzictwo antyku grecko-rzymskiego we współczesnym świecie;
5)
wyjaśnia pojęcia obywatela i obywatelstwa w polis ateńskiej i republikańskim Rzymie oraz wyjaśnia recepcję antycznego pojęcia obywatela w późniejszych epokach;
6)
charakteryzuje kulturotwórczą nowość chrześcijaństwa
7)
wyjaśnia znaczenie pojęcia pokoju rzymskiego oraz Barbaricum.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
opisuje charakterystyczne cechy bizantyjskiego systemu politycznego;
2)
charakteryzuje etapy ekspansji Arabów i ocenia ich politykę wobec ludności podbitej;
3)
wyjaśnia wpływ cywilizacji islamskiej na cywilizację łacińską i bizantyjską oraz wpływ podboju ziem chrześcijańskich na rozwój cywilizacji islamu.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
charakteryzuje pojęcie Słowiańszczyzny we wczesnym średniowieczu;
2)
opisuje proces powstawania pierwszych państw w Europie Środkowo-Wschodniej, z uwzględnieniem wpływu cywilizacji łacińskiej i bizantyjskiej;
3)
charakteryzuj e kierunki ekspansji Normanów i ocenia jej skutki;
4)
ocenia znaczenie renesansu karolińskiego dla rozwoju kultury europejskiej;
5)
charakteryzuje duchową i cywilizacyjną rolę mnichów iroszkockich.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
wyjaśnia związek między reformami gregoriańskimi a powstaniem etosu rycerskiego i ruchem krucjatowym;
2)
charakteryzuje i ocenia rolę zakonów w średniowiecznej Europie;
3)
opisuje kierunki, charakter oraz konsekwencje najazdów mongolskich dla Europy.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
opisuje formy produkcji i handlu w średniowieczu;
2)
charakteryzuje genezę, rozwój i rolę średniowiecznych miast, z uwzględnieniem miejskich republik kupieckich;
3)
wyjaśnia rolę zmian klimatycznych dla przemian gospodarczych w średniowiecznej Europie (rozwój rolnictwa w XI-XIII wieku).
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
przedstawia geografię plemienną ziem polskich w epoce przedpiastowskiej;
2)
charakteryzuje organizację państwa wczesno-piastowskiego;
3)
wyjaśnia znaczenie królewskich koronacji pierwszych Piastów;
4)
dokonuje bilansu panowania władców piastowskich (do 1138 roku);
5)
charakteryzuje spór Bolesława Śmiałego z biskupem Stanisławem.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
charakteryzuje przebieg walk o tron senioralny w kontekście postanowień tzw. testamentu Bolesława Krzywoustego;
2)
porównuje zasady kolonizacji na prawie polskim i na prawie niemieckim;
3)
charakteryzuje proces formowania się społeczeństwa stanowego w Polsce.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
wyjaśnia przyczyny kryzysu idei władzy uniwersalnej w Europie późnego średniowiecza;
2)
charakteryzuje kryzysy religijne, polityczne, społeczne i zdrowotne (czarna śmierć) późnego średniowiecza;
3)
opisuje i wyjaśnia proces powstawania monarchii stanowych w Europie.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
ocenia znaczenie unii polsko-litewskiej z perspektywy obu narodów;
2)
rozpoznaje polityczne i kulturowe znaczenie ekspansji wschodniej podjętej w okresie panowania ostatniego Piasta na polskim tronie (Rusini, Ormianie); charakteryzuje tolerancyjną na tle współczesnego Zachodu politykę Kazimierza Wielkiego wobec Żydów;
3)
wyjaśnia wpływ rozwoju przywilejów szlacheckich na sytuację gospodarczą państwa oraz utrwalenie unii polsko-litewskiej;
4)
charakteryzuje i wyjaśnia znaczenie polskiej szkoły prawa narodów z XV wieku;
5)
dokonuje bilansu panowania władców panujących w Polsce w XIV i XV wieku;
6)
ocenia politykę dynastyczną Jagiellonów w XV wieku.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
opisuje rolę uniwersytetów i ich organizację oraz wyjaśnia przyczyny trwałości idei uniwersyteckiej;
2)
charakteryzuje znaczenie scholastyki dla rozwoju teologii, filozofii i nauk przyrodniczych;
3)
charakteryzuje przemiany życia religijnego w okresie średniowiecza, w tym rolę franciszkanów i dominikanów;
4)
określa znaczenie włączenia ziem polskich do cywilizacyjnego kręgu świata zachodniego (łacińskiego).
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
charakteryzuje cywilizacje prekolumbijskie;
2)
przedstawia proces rozrostu posiadłości kolonialnych państw europejskich w XVI-XVIII wieku.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
charakteryzuje, czym różnił się renesans XV i XVI wieku od wcześniejszych ,,renesansów'' z epoki średniowiecznej christianitas;
2)
analizuje oraz interpretuje teksty obrazujące myśl filozoficzną i polityczną doby renesansu.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
porównuje najważniejsze wyznania protestanckie;
2)
charakteryzuje sformułowaną w kręgu protestanckim zasadę cuius regio eius religio oraz jej konsekwencje dla sytuacji wyznaniowej państw europejskich;
3)
przedstawia i ocenia reformę katolicką oraz kontrreformacyjne działania Kościoła katolickiego, ze szczególnym uwzględnieniem roli jezuitów;
4)
wyjaśnia wpływ reformacji i kontrreformacji na kulturę;
5)
charakteryzuje najważniejse wojny religijne.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
opisuje proces kształtowania się państwa moskiewskiego/rosyjskiego w XVI i XVII wieku;
2)
charakteryzuje przemiany kapitalistyczne w życiu gospodarczym Europy Zachodniej XVI i XVII wieku;
3)
wyjaśnia rolę zmian klimatycznych (,,mała epoka lodowcowa'') dla procesów gospodarczych w Europie;
4)
charakteryzuje sztukę barokową.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
ocenia rozwiązanie problemu państw zakonnych w Prusach i Inflantach;
2)
wyjaśnia, czym były realizowane przez Moskwę koncepty: program ,,zbierania ziem ruskich'' i koncepcja ,,Trzeciego Rzymu'' w kontekście obecności Rzeczypospolitej na ziemiach litewsko-ruskich;
3)
charakteryzuje ruch egzekucyjny szlachty (wskazując przedstawicieli) i ocenia jego znaczenie dla rozwoju parlamentaryzmu w państwie polsko-litewskim;
4)
charakteryzuje stosunki wewnętrzne w Koronie i na Litwie, uwzględniając rozwarstwienie stanu szlacheckiego;
5)
charakteryzuje główne nurty reformacji w państwie polsko-litewskim;
6)
ocenia sytuację gospodarczą państwa ostatnich Jagiellonów.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
ocenia kulturową rolę Polski w przeniesieniu wzorców cywilizacji zachodniej na obszary ruskie i litewskie;
2)
charakteryzuje działania kontrreformacyjne ze strony Kościoła katolickiego i władz państwowych.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
ocenia polityczną rolę wybitnych postaci okresu pierwszych wolnych elekcji;
2)
charakteryzuje sytuację wewnętrzną i międzynarodową Rzeczypospolitej na początku panowania Zygmunta III Wazy.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
analizuje i interpretuje fragmenty dzieł pisarzy politycznych polskiego odrodzenia;
2)
ocenia wpływ reformacji i kontrreformacji na rozwój kultury w Rzeczypospolitej Obojga Narodów;
3)
charakteryzuje związki renesansu polskiego z europejskim.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
przedstawia przebieg wojen toczonych przez Rzeczpospolitą Obojga Narodów w XVII wieku, z uwzględnieniem roli wybitnych dowódców i polityków, w tym: Stanisława Żółkiewskiego, Jana Karola Chodkiewicza, Stefana Czarnieckiego i Jana III Sobieskiego;
2)
wyjaśnia, jakie znaczenie miały zanik perspektyw na objęcie władzy w Moskwie przez królewicza Władysława i utrata lenna pruskiego w 1657 roku;
3)
wyjaśnia okoliczności powstania i treść idei ,,przedmurza chrześcijaństwa''.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
charakteryzuje udział poszczególnych stanów w życiu gospodarczym Rzeczypospolitej Obojga Narodów;
2)
opisuje i ocenia projekty wzmocnienia władzy królewskiej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w tym Piotra Skargi i Jana Kazimierza;
3)
charakteryzuje cechy sztuki barokowej i opisuje sarmatyzm jako ideologię i styl życia szlachty w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
opisuje rozwój parlamentaryzmu i rewolucję przemysłową w Anglii;
2)
analizuje i interpretuje fragmenty tekstów myślicieli oświeceniowych;
3)
charakteryzuje sztukę klasycy styczną;
4)
charakteryzuje najważniejsze konflikty polityczne w Europie i na świecie w XVIII wieku.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
ocenia rolę przywódców amerykańskiej wojny o niepodległość i rewolucji francuskiej;
2)
przedstawia etapy rewolucji francuskiej wiodące do jej radykalizacji;
3)
charakteryzuje istotę i skutki rewolucyjnego hasła ,,wolność, równość, braterstwo albo śmierć'' (z uwzględnieniem przyczyn i przebiegu wojny w Wandei).
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
charakteryzuje i ocenia projekty naprawy Rzeczypospolitej w I połowie XVIII wieku, w tym Stanisława Leszczyńskiego i Stanisława Konarskiego;
2)
ocenia znaczenie polsko-saskiej unii personalnej i rolę panujących;
3)
wyjaśnia znaczenie konfederacji barskiej;
4)
charakteryzuje położenie międzynarodowe i sytuację wewnętrzną Rzeczypospolitej po pierwszym rozbiorze;
5)
porównuje polskie rozwiązania konstytucyjne z amerykańskimi i francuskimi.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
rozpoznaje różnice między reformą Rzeczypospolitej pod koniec XVIII wieku a sposobem modernizacji przyjętym przez rewolucję francuską;
2)
przedstawia przebieg wojny w obronie Konstytucji 3 maja, z uwzględnieniem roli dowódców;
3)
ocenia rolę Tadeusza Kościuszki w walce o zachowanie niepodległości Polski oraz jako bohatera walki ,,za naszą i waszą wolność'';
4)
porównuje politykę państw zaborczych na zagarniętych ziemiach Rzeczypospolitej;
5)
charakteryzuje wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku Rzeczypospolitej w XVIII wieku;
6)
charakteryzuje stosunek europejskich elit oświeceniowych do rozbiorów Polski na przykładzie Woltera oraz I. Kanta.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
wyjaśnia specyfikę oświecenia polskiego na tle europejskim;
2)
omawia i ocenia dorobek piśmiennictwa oświeceniowego w służbie Rzeczypospolitej (Hugo Kołłątaja, Stanisława Staszica);
3)
omawia rolę Stanisława Augusta jako mecenasa sztuki.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
wyjaśnia istotę systemu napoleońskiego w Europie;
2)
przedstawia przebieg wojny 1809 roku na ziemiach polskich;
3)
ocenia postać księcia Józefa Poniatowskiego;
4)
ocenia stosunek Napoleona do sprawy polskiej.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
ocenia rolę Świętego Przymierza;
2)
charakteryzuje ruchy społeczne i niepodległościowe w I połowie XIX wieku;
3)
charakteryzuje proces powstawania niepodległych państw w Ameryce Łacińskiej;
4)
wyjaśnia założenia doktryny Monroego;
5)
charakteryzuje przebieg Wiosny Ludów w Europie.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
charakteryzuje ruch spiskowy na ziemiach polskich;
2)
prezentuje oceny polskiej historiografii dotyczące powstania listopadowego i roli jego przywódców;
3)
wyjaśnia przyczyny i charakter przemian społecznych i gospodarczych na ziemiach polskich w I połowie XIX wieku;
4)
porównuje programy głównych obozów Wielkiej Emigracji, rozpoznając ich przedstawicieli;
5)
charakteryzuje znaczenie hasła walki ,,W imię Boga za naszą i waszą wolność'' i jego realny wpływ na realizację polskich aspiracji niepodległościowych.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
ocenia znaczenie powstania styczniowego dla kształtowania się nowoczesnego narodu polskiego;
2)
opisuje przykłady działalności Polaków w czasie zesłania na Syberii.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
charakteryzuje podział polityczny świata u schyłku XIX wieku;
2)
przedstawia reformy wewnętrzne w państwach zaborczych w II połowie XIX i na początku XX wieku;
3)
charakteryzuje proces modernizacji Japonii.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
rozpoznaje wybitnych teoretyków i działaczy nowych ideologii; opisuje ich dokonania;
2)
wyjaśnia związki ideologii z ruchami narodowowyzwoleńczymi i zjednoczeniowymi, z działalnością partii politycznych oraz związków zawodowych;
3)
charakteryzuje odrodzenie się idei sportu olimpijskiego.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
charakteryzuje rozwój przemysłowy ziem polskich, z uwzględnieniem dokończenia procesów uwłaszczeniowych oraz urbanizacji;
2)
charakteryzuje nowe klasy i warstwy społeczne;
3)
porównuje programy nowoczesnych ruchów politycznych; charakteryzuje dokonania najważniejszych przedstawicieli tych ruchów;
4)
porównuje przyczyny i przebieg rewolucji w latach 1905-1907 w Rosji i Królestwie Polskim;
5)
przedstawia rezultaty wystąpień rewolucyjnych i ocenia ich znaczenie.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
charakteryzuje podstawy ideowe i program polskiego pozytywizmu;
2)
charakteryzuje różne nurty w sztuce na przełomie XIX i XX wieku;
3)
ocenia rolę kultury polskiej w dziele zachowania tożsamości narodowej przez Polaków w dobie rusyfikacji i germanizacji.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
omawia najważniejsze konflikty polityczne i militarne poprzedzające I wojnę światową, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji na Bałkanach;
2)
omawia strategiczne koncepcje prowadzenia wojny i ich realizację;
3)
przedstawia przebieg działań wojennych na najważniejszych frontach, dostrzegając zależności między nimi;
4)
charakteryzuje sytuację ludności cywilnej, z uwzględnieniem przykładów jej eksterminacji.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
opisuje polskie przedsięwzięcia polityczne po stronie państw centralnych i Ententy;
2)
przedstawia szlak bitewny żołnierzy polskich formacji wojskowych;
3)
charakteryzuje przykłady politycznych działań państwowotwórczych i wymienia ich liderów;
4)
ocenia skalę zniszczeń wojennych na ziemiach polskich;
5)
opisuje tragizm losów Polaków wcielonych do armii zaborczych.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
przedstawia postanowienia traktatów pokojowych podpisanych z sojusznikami Niemiec;
2)
ocenia funkcjonowanie Ligi Narodów i skutki amerykańskiego izolacjonizmu;
3)
wyjaśnia przyczyny wielkiego kryzysu gospodarczego i ocenia skuteczność metod jego zwalczania na świecie;
4)
ocenia sytuację Niemiec w latach 20. (również w aspekcie zjawiska antypolonizmu panującego w Republice Weimarskiej);
5)
charakteryzuje przemiany cywilizacyjne na świecie w okresie międzywojennym.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
wyjaśnia zjawisko totalitaryzmu; porównuje systemy totalitarne, charakteryzując ich imperialne cele;
2)
wyjaśnia rolę ideologii oraz masowego terroru jako normalnego instrumentu rządzenia w systemach totalitarnych i zjawisko kultu jednostki;
3)
wyjaśnia przyczyny i opisuje przejawy kryzysu demokracji parlamentarnej w okresie międzywojennym;
4)
charakteryzuje państwa autorytarne w Europie i na świecie; wyjaśnia różnice między totalitaryzmem a autorytaryzmem.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
wyjaśnia wewnętrzne i międzynarodowe uwarunkowania odzyskania niepodległości przez Polskę;
2)
wyjaśnia fenomen powstania wielkopolskiego 1918-1919 i ocenia jego znaczenie dla przebiegu walk o granice i niepodległość Polski;
3)
opisuje genezę i przebieg wojny polsko-bolszewickiej oraz jej powiązanie z kwestią ukraińską i litewską;
4)
ocenia z perspektywy polskiej i europejskiej polityczne oraz cywilizacyjne znaczenie bitwy warszawskiej;
5)
charakteryzuje proces formowania się granic z Czechosłowacją i Litwą;
6)
omawia sposoby upamiętnienia heroizmu Polaków na przykładzie Grobu Nieznanego Żołnierza, CmentarzaObrońców Lwowa, Muzeum Powstań Śląskich, Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918-1919.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
porównuje ustrój i rzeczywistość polityczną w II Rzeczypospolitej przed przewrotem majowym i po nim;
2)
charakteryzuje dynamikę zmian na polskiej scenie politycznej w okresie międzywojennym;
3)
ocenia skuteczność polskiej polityki zagranicznej w okresie międzywojennym;
4)
analizuje politykę wewnętrzną władz i postawy społeczeństwa II Rzeczypospolitej wobec zagrożenia wojennego wiosną i latem 1939 roku.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
charakteryzuje przemiany społeczne i gospodarcze w II Rzeczypospolitej, z uwzględnieniem problemu reformy rolnej;
2)
analizuje stosunki narodowościowe i religijne na obszarze II Rzeczypospolitej;
3)
ocenia politykę gospodarczą i społeczną władz II Rzeczypospolitej;
4)
dostrzega obecność Polonii poza granicami kraju, z uwzględnieniem roli Związku Polaków w Niemczech.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
opisuje proces upowszechniania oświaty w II Rzeczypospolitej;
2)
ocenia dorobek II Rzeczypospolitej w dziedzinie kultury, nauki i sportu na tle europejskim;
3)
charakteryzuje przejawy kultury masowej w Polsce między wojennej.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
charakteryzuje proces marginalizowania Ligi Narodów;
2)
charakteryzuje i ocenia ekspansję Włoch oraz wojnę domową w Hiszpanii i jej uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne.
XLVI.
Wojna obronna Polski w 1939 roku. Agresja Niemiec (1 września) i Związku Sowieckiego (17 września). Uczeń:
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
porównuje potencjał walczących stron oraz tych, które zadeklarowały wojnę (Polska, Niemcy, ZSRS, Francja, Wielka Brytania);
2)
przedstawia polską strategię obrony i rozmieszczenie wojsk;
3)
ocenia zachowanie dowódców (m.in. Edwarda Rydza-Śmigłego, Henryka Sucharskiego, Juliana Filipowicza, Władysława Raginisa, Stanisława Dąbka, Tadeusza Kutrzeby, Franciszka Kleeberga), żołnierzy, polityków, w tym Ignacego Mościckiego i Stefana Starzyńskiego, oraz ludności cywilnej podczas wojny obronnej w 1939 roku;
4)
przedstawia i ocenia zachowania aliantów wobec agresji hitlerowskich Niemiec i agresji sowieckiej 17 września 1939 roku.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
charakteryzuj e przebieg działań wojennych na Dalekim Wschodzie i na innych frontach II wojny światowej;
2)
omawia narodziny i działalność Wielkiej Koalicji;
3)
charakteryzuje sytuację ludności cywilnej oraz jeńców wojennych, z uwzględnieniem przykładów ich eksterminacji;
4)
charakteryzuje polityczne, gospodarczo-społeczne oraz kulturowe skutki II wojny światowej.
spełnia wymagania dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
wyjaśnia rolę okupantów w zaognianiu trudnych relacji polsko-litewskich i polsko-ukraińskich;
2)
porównuje oraz ocenia założenia i metody polityki III Rzeszy Niemieckiej i Związku Sowieckiego w okupowanej Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem eksterminacji polskich elit, grabieży polskich dzieł sztuki oraz eksploatacji gospodarczej ziem polskich (zabór własności, praca przymusowa).
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
rozróżnia terminologię stosowaną w nauce na określenie niemieckiej polityki eksterminacyjnej w okresie II wojny światowej (m.in. Holokaust, Szoa, Porajmos);
2)
wyjaśnia religijne, kulturowe i polityczne korzenie rasizmu i antysemityzmu oraz ich związek z hasłami naukowości, nowoczesności i postępu;
3)
przedstawia rasistowską i antysemicką politykę Niemiec hitlerowskich przed II wojną światową;
4)
przedstawia i omawia działania rządu Rzeczypospolitej Polskiej wobec tragedii Zagłady, z uwzględnieniem misji Jana Karskiego i roli ,,Żegoty''.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
ocenia rolę wielkich postaci polskiej polityki z okresu II wojny światowej, w tym: Władysława Sikorskiego, Stefana Grota-Roweckiego, Władysława Andersa, Stanisława Mikołajczyka, Kazimierza Sosnkowskiego i Leopolda Okulickiego;
2)
opisuje położenie rządu Rzeczypospolitej Polskiej na arenie międzynarodowej;
3)
charakteryzuje losy armii gen. Władysława Andersa;
4)
sytuuje w czasie i przestrzeni działania polskich formacji wojskowych na różnych frontach II wojny światowej;
5)
opisuje walki na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej, w tym o Lwów i Wilno;
6)
ocenia rolę wielkich postaci polskiej polityki z okresu II wojny światowej;
7)
przedstawia różne oceny historyków na temat powstania warszawskiego i ich uzasadnienia;
8)
dostrzega tragizm losów twórców zaangażowanych w niepodległościową konspirację, w tym: Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Gajcego i Zygmunta Rumia;
9)
opisuje zniszczenia i ograbienie Warszawy przez Niemców dokonane od września 1939 roku do stycznia 1945 roku (m.in. Zamek Królewski, Pałac Saski, archiwa, biblioteki, muzea, majątek prywatny).
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
charakteryzuje skutki II wojny światowej, w tym zagadnienia związane z osądzeniem ludobójstwa (aliancki sąd w Norymberdze, bezkarność zbrodniarzy przed sądami niemieckimi po 1949 roku), z użyciem broni atomowej oraz ze współistnieniem państw demokratycznych z państwami totalitarnymi;
2)
wyjaśnia cele i strukturę Organizacji Narodów Zjednoczonych, ocenia działalność Organizacji Narodów Zjednoczonych w powojennym świecie;
3)
wyjaśnia okoliczności utworzenia państwa Izrael i genezę konfliktu arabsko-izraelskiego;
4)
omawia przemiany w Chinach po II wojnie światowej; charakteryzuje system maoistowski;
5)
przedstawia przemiany kulturowe i cywilizacyjne na świecie w latach zimnej wojny.
spełnia wymagania dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
opisuje przebieg i specyfikę konfliktów w Wietnamie oraz wojen arabsko-izraelskich i ocenia ich skutki;
2)
charakteryzuje tzw. rok Afryki;
3)
wyjaśnia przyczyny i uwarunkowania rozwoju terroryzmu w Europie i na świecie.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
dostrzega problem biedy we współczesnym świecie, ze szczególnym uwzględnieniem państw Południa;
2)
charakteryzuje najważniejsze współczesne zagrożenia cywilizacyjne;
3)
wyjaśnia rolę religii we współczesnym świecie, w tym znaczenie Soboru Watykańskiego II oraz tzw. reform posoborowych dla działalności Kościoła katolickiego w świecie i idei ekumenizmu;
4)
wyjaśnia zjawisko rozwoju radykalnego islamizmu;
5)
charakteryzuje rolę kultury masowej i sportu we współczesnym świecie.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
porównuje proces obalania komunizmu w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i transformacji ustrojowej tych państw;
2)
wyjaśnia przyczyny rosnącego znaczenia Chin w świecie współczesnym;
3)
charakteryzuje nowe zagrożenia dla ładu międzynarodowego.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
ocenia następstwa społeczno-gospodarcze zmiany granic państwa polskiego;
2)
omawia sytuację polskiej emigracji politycznej i działalność rządu Rzeczypospolitej na uchodźstwie.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
wyjaśnia założenia propagandy komunistycznej i charakteryzuje cechy sztuki socrealizmu;
2)
wyjaśnia rolę Radia Wolna Europa wobec propagandy komunistycznej;
3)
ocenia efekty społeczne i gospodarcze planu sześcioletniego;
4)
charakteryzuje przejawy odwilży popaździernikowej.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
opisuje postawy społeczne od negacji i oporu po przystosowanie i współpracę;
2)
rozpoznaje najważniejsze postacie ,,Solidarności'' (z perspektywy ogólnopolskiej i lokalnej);
3)
charakteryzuje osiągnięcia polskich twórców kultury (również na emigracji), ludzi nauki i sportowców w latach 60. i 70.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
ocenia międzynarodową reakcję na wprowadzenie stanu wojennego w Polsce;
2)
opisuje i ocenia politykę władz PRL względem Kościoła w latach 80.;
3)
opisuje wpływ Kościoła katolickiego na rozwój i przetrwanie po 13 grudnia 1981 roku oporu Polaków wobec komunizmu;
4)
charakteryzuje realia życia codziennego w PRL lat 80.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
charakteryzuje przemiany społeczno-polityczne, gospodarcze i kulturowe lat 90.;
2)
charakteryzuje polityczne spory o kształt wolnej Polski;
3)
ocenia społeczne koszty transformacji;
4)
charakteryzuje stosunki Polski z państwami sąsiednimi.
Jest niezwykle ważne, aby absolwent liceum ogólnokształcącego i technikum znał dzieje swojego państwa i narodu, a także orientował się w ważnych momentach historii powszechnej w wymiarze regionalnym, europejskim i globalnym. Zaproponowany układ treści nauczania stwarza możliwość pogłębionej względem szkoły podstawowej refleksji nad dziejami ojczystymi, z uwzględnieniem szerokiego kontekstu uwarunkowań wewnętrznych i międzynarodowych.
Treści z zakresu rozszerzonego są zintegrowane z wymaganiami dla zakresu podstawowego - ich realizacja w oddziałach z rozszerzonym zakresem nauczania historii powinna być zatem prowadzona w sposób spójny. Nauczyciel może swobodnie (w ramach przewidzianej liczby godzin) rozkładać akcenty na różne zagadnienia tematyczne, uwzględniając możliwości i zainteresowania swoich uczniów. Wymagania określone w podstawie programowej nie są gotowym programem nauczania i nie mogą być traktowane jako zestaw tematów lekcji. Stanowią rejestr zakładanych umiejętności, które ma opanować absolwent liceum ogólnokształcącego i technikum.
W procesie nauczania i uczenia się nauczyciele i uczniowie powinni wykorzystywać wszelkie dostępne zasoby źródeł i opracowań historycznych, czemu sprzyja postęp technologiczny, który stwarza coraz szersze możliwości docierania do świadectw minionej rzeczywistości.
Dobór metod nauczania i środków dydaktycznych stosowanych w procesie kształcenia powinien być zależny od możliwości i potrzeb uczniów. Repertuar tych metod i środków wyznaczają jedynie wiedza i wyobraźnia nauczycieli oraz entuzjazm uczniów. Swoboda w doborze metod nauczania, a także w zakresie wykorzystania środków dydaktycznych będzie stanowić o jakości nauczania historii i wynikających z niego efektów. Nieocenioną pomoc w misji historycznego edukowania młodych Polaków stanowią niezliczone instytucje publiczne i niepubliczne, których zasoby (w większości dostępne w formie cyfrowej) mogą stanowić źródło inspiracji i wsparcia dla uczniów i nauczycieli.
Dodatkowo ważne jest, aby w procesie nauczania wykorzystywać, w miarę możliwości, takie formy upamiętniania kluczowych wydarzeń historycznych, jak wycieczki do miejsc pamięci i muzeów, w tym znajdujących się w danym regionie.
W procesie poznawania wydarzeń dotyczących tragicznych losów represjonowanych żołnierzy i osób cywilnych podziemia czasów II wojny światowej i lat powojennych ważne jest, aby uczeń rozumiał znaczenie pojęć: Panteon Żołnierzy Wyklętych, Pomorski Katyń, Golgota Wschodu oraz Łączka.
W edukacji historycznej kluczowa jest maksymalna personalizacja przeszłości i ilustrowanie omawianych zagadnień ikonografią i materiałami audiowizualnymi, tak aby uczniowie mogli poznawać wydarzenia historyczne, jednocześnie je przeżywając. Warto jak najczęściej korzystać z różnych form pozalekcyjnej edukacji historycznej (wycieczki, wymiany młodzieżowe, projekty, konkursy, akademie szkolne, uroczystości rocznicowe, rekonstrukcje historyczne, multimedialne wystawy muzealne, gry o walorach edukacyjnych, np. planszowe, wideo itp.).
Treści nauczania obejmują 59 działów tematycznych, w których znajdują się wymagania z zakresu podstawowego i z zakresu rozszerzonego. Przyjęty przez nauczyciela podział w realizacji poszczególnych działów tematycznych w danych klasach powinienem zapewnić, odpowiednią do zakresu wymagań, ich realizację w cyklu kształcenia.
Edukację z zakresu najnowszych dziejów wzmacnia również przedmiot historia i teraźniejszość poświęcony dziejom Polski i świata po 1945 roku.