Zasadniczym założeniem przedmiotu język łaciński nauczanego w liceum ogólnokształcącym i technikum jest uczenie rozumienia tekstów w języku łacińskim. Mając na uwadze realizację tego celu, w ramach tego przedmiotu przewidziano nauczanie leksyki (na podstawie słowników frekwencyjnych), która nie mieści się w celach kształcenia dla przedmiotu język łaciński i kultura antyczna. Pod tym względem podstawa programowa kształcenia ogólnego w zakresie języka łacińskiego przypomina podstawę programową kształcenia ogólnego w zakresie języka obcego nowożytnego (np. w zakresie liczby jednostek leksykalnych przewidzianych do opanowania na danym etapie edukacyjnym). W nauczaniu języka łacińskiego powinien być położony nacisk na rozbudowywanie słownictwa i poznawanie frazeologii.
Nauczanie języka łacińskiego, w oczywisty sposób, różni się jednak od nauczania języków obcych nowożytnych, co zostało odzwierciedlone w podstawie programowej. Należy podkreślić, że języki, wartości, idee, gatunki literackie i estetyczne smaki oraz kultura materialna starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu przez wieki wpływały, a w pewnej mierze do dziś wpływają na kształt świata cywilizacji zachodniej i nie tylko zachodniej. Chociaż jest to fakt znany, uczniowie rzadko mogą przekonać się o tym bezpośrednio na zajęciach z innych przedmiotów. Z tego względu nauczanie języka łacińskiego ma wzbogacać w powyższym zakresie informacje na temat starożytnego świata, które uczniowie uzyskują przede wszystkim na zajęciach z innych przedmiotów humanistycznych. Język łaciński był też pierwszym językiem nauk biologicznych, a jego leksyka jest obecna w pojęciach fizycznych i chemicznych.
Cechą kultury europejskiej i każdej żywej kultury jest kultywowanie własnego dziedzictwa. Język łaciński jako nośnik ważnej tradycji jest kodem dostępu nie tylko do dziedzictwa grecko-rzymskiego antyku, lecz także do kultury, nauki i literatury czasów późniejszych. W związku z powyższym w podstawie programowej kształcenia ogólnego podkreślono wagę języka łacińskiego nie tylko w średniowieczu i renesansie, lecz także w czasach Isaaca Newtona, o czym rzadko się pamięta. W szerszym wymiarze chodzi o podkreślenie, że język łaciński może być traktowany jako przedmiot par excellence humanistyczny, którego podstawowym zadaniem nie jest dostarczenie praktycznych umiejętności gotowych do wykorzystania na rynku pracy albo w życiu codziennym, co nie znaczy, że humanistyka nie jest w ogóle praktyczna.
Język łaciński jako przedmiot humanistyczny ma jednak przede wszystkim poszerzać horyzonty intelektualne, rozwijać myślenie dyskursywne, uczyć wrażliwości na tradycję i szacunku dla kultury i dokonań wieków minionych oraz rozwijać świadomość przynależności do wspólnoty kulturowej, której przedstawicielami byli Cyceron, Owidiusz, Tomasz z Akwinu, Erazm z Rotterdamu, Jan Kochanowski, Andrzej Frycz Modrzewski, Mikołaj Kopernik i setki tysięcy innych ludzi przez ponad 2000 lat myślących i piszących w języku łacińskim oraz wybitni Grecy, których dzieła wpłynęły na cywilizację europejską w dużej mierze przez pośrednictwo kultury i języka łacińskiego. Biorąc również pod uwagę fakt, że ogromna część polskiego dorobku kulturowego została spisana i przekazana za pośrednictwem języka łacińskiego, poznawanie go pozwoli na lepsze zrozumienie polskiej historii i literatury.
Przewidziano dwa warianty podstawy programowej języka łacińskiego w liceum ogólnokształcącym i technikum – dla uczących się tego języka od podstaw i dla kontynuujących naukę po szkole podstawowej.
1.
Znajomość gramatyki i słownictwa języka łacińskiego oraz umiejętność rozumienia i tłumaczenia tekstu łacińskiego przy pomocy słownika łacińsko-polskiego.
2.
Świadomość relacji między językami używanymi w Europie.
1.
Znajomość faktów dotyczących twórczości wybranych, ważnych autorów piszących po łacinie od starożytności do czasów nowożytnych oraz wybranych autorów starogreckich.
2.
Znajomość wybranych ważnych zjawisk z zakresu kultury antycznej oraz tradycji antyku w kulturze polskiej i światowej.
3.
Znajomość wybranych pojęć i terminów naukowych oraz ich grecko-rzymskiego rodowodu.
1.
Rozumienie dziedzictwa antyku grecko-rzymskiego jako ideowego i materialnego fundamentu cywilizacji zachodniej i kultury polskiej.
2.
Świadomość długiego trwania wartości zrodzonych na podłożu kultur greckiej i rzymskiej, wzbogaconych o pierwiastek judeochrześcijański.
3.
Świadomość przynależności do kultury ukształtowanej w dużym stopniu przez tradycję grecko-rzymską.
4.
Świadomość celowości nauczania przedmiotów humanistycznych, nakierowanych na zakorzenienie w tradycji, ocalenie i aktualizowanie istotnych z historycznego punktu widzenia wartości, postaw i idei.
1)
zna około 1000 najczęściej używanych łacińskich wyrazów (według słownika frekwencyjnego opartego na korpusie tekstów klasycznych);
a)
formy fleksyjne rzeczowników regularnych deklinacji I–V oraz najczęściej używanych rzeczowników nieregularnych (np. deus, locus, domus, Iuppiter, vis, dies),
b)
formy fleksyjne przymiotników deklinacji I–III w stopniu równym, wyższym i najwyższym,
c)
formy przysłówków w stopniu równym, wyższym i najwyższym,
d)
formy fleksyjne zaimków osobowych i dzierżawczych oraz zaimków: hic, ille, iste, is, idem, ipse, qui, quis, quidam, quisque oraz zna zasady ich użycia,
e)
formy fleksyjne liczebników głównych i porządkowych 1–100 oraz setki i mille,
–
formy trybu rozkazującego czasu teraźniejszego strony czynnej i biernej (imperativus praesentis activi et passivi),
–
formy bezokolicznika czasu teraźniejszego (infinitivus praesentis activi et passivi) i przeszłego dokonanego (infinitivus perfecti activi et passivi),
–
formy trybu orzekającego w stronie czynnej i biernej czasu: teraźniejszego (indicativus praesentis activi et passivi), przeszłego dokonanego (indicativus perfecti activi et passivi), przeszłego niedokonanego (indicativus imperfecti activi et passivi), przyszłego (indicativus futuri I activi et passivi) i zaprzeszłego (indicativus plusquamperfecti activi et passivi),
–
formy trybu łączącego (coniunctivus) dla wszystkich czasów w stronie czynnej i biernej,
–
formy imiesłowów: participium praesentis activi, participium perfecti passivi, participium futuri passivi,
g)
wymienione w lit. f formy najczęściej używanych czasowników nieregularnych: esse, fieri, ire, ferre, velle, nolle oraz ich najczęściej występujące composita,
h)
podstawowe przyimki i ich rekcję,
i)
gerundium;
a)
zdania z orzeczeniem imiennym,
b)
strukturę składniową zdania w stronie czynnej i biernej,
c)
konstrukcję składniową accusativus cum infinitivo, nominativus cum infinitivo, ablativus absolutus, coniugatio periphrastica passiva,
d)
funkcje składniowe i semantyczne przypadków: dativus possessivus, ablativus temporis, ablativus instrumenti, nominativus i accusativus duplex, dativus auctoris, genetivus partitivus, ablativus comparationis,
e)
spójniki zdań współrzędnych,
f)
zdania podrzędne: zdania okolicznikowe celu, przyczyny, przyzwolenia, czasu, zdania warunkowe, skutkowe i dopełnieniowe,
g)
bezprzyimkowe użycie nazw miast;
4)
potrafi posługiwać się podstawową łacińską terminologią gramatyczną i podać polskie odpowiedniki łacińskich określeń gramatycznych;
5)
rozróżnia najważniejsze warianty wymowy łacińskiej;
a)
określa główną myśl tekstu,
b)
znajduje w tekście określone informacje,
c)
rozpoznaje związki między poszczególnymi częściami tekstu,
d)
układa informacje w określonym porządku;
7)
rozumie znaczenie najczęściej używanych łacińskich zwrotów i sentencji oraz paremii, a także podstawowy sens łacińskich inskrypcji obecnych w przestrzeni publicznej i krótkich cytatów łacińskich pojawiających się w tekstach polskich;
8)
korzysta ze źródeł informacji dotyczących języka łacińskiego (np. słowników, baz danych), również za pomocą technologii informacyjno-komunikacyjnych;
9)
potrafi przełożyć tekst łaciński na język polski przy pomocy słownika łacińsko-polskiego i z zachowaniem polskiej normy językowej;
10)
posiada świadomość językową (np. podobieństw i różnic między językami oraz wpływu języka łacińskiego na języki nowożytne).
II.
W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń posiada wiedzę na temat kultur i społeczeństw antycznych i późniejszych, korzystających z dorobku antycznego, w następujących obszarach:
1)
bogowie: kanon bóstw greckich i rzymskich (tradycja i recepcja);
2)
herosi, heroiny i inne postacie mitologiczne: Achilles, Antygona, Dedal i Ikar, Edyp, Eneasz, Helena, Herakles, Kasandra, Medea, Meduza, Midas, Narcyz, Niobe, Odyseusz, Orfeusz, Penelopa, Perseusz, Prometeusz, Romulus i Remus, Sfinks, Sybilla, Syzyf, Tezeusz;
3)
wodzowie i politycy: Solon, Perykles, Aleksander Wielki, Hannibal, Scypion Afrykański, Cezar, Cyceron, Oktawian August, Liwia, Trajan, Dioklecjan, Konstantyn Wielki;
4)
poeci: Homer, Hezjod, Safona, Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Katullus, Wergiliusz, Horacy, Owidiusz, Petrarka, Jan Kochanowski;
5)
prozaicy: Tukidydes, Demostenes, Cyceron, Liwiusz, Augustyn, wybrani polscy kronikarze łacińskojęzyczni;
6)
filozofowie: Pitagoras, Sokrates, Platon, Arystoteles, Epikur, Seneka, Tomasz z Akwinu;
7)
artyści: Fidiasz, Poliklet, Myron, Lizyp;
8)
uczeni: Hipokrates, Abelard i Heloiza, Erazm z Rotterdamu oraz inni wybrani przedstawiciele humanizmu renesansowego, Mikołaj Kopernik, Andrzej Frycz Modrzewski, Isaac Newton.
1)
świątynie, sanktuaria, wyrocznie: Delfy, Delos, Efez, Eleusis, Epidauros, Kume;
2)
Akropol i agora ateńska;
3)
Kapitol i forum rzymskie;
4)
Biblioteka i Muzejon w Aleksandrii.
1)
święta: Panatenaje, Wielkie Dionizje, Saturnalia;
2)
igrzyska olimpijskie, rzymskie ludi;
3)
powstanie demokracji ateńskiej;
4)
upadek republiki rzymskiej;
5)
powstanie cesarstwa rzymskiego.
1)
filologia, gramatyka, retoryka;
2)
virtus (arete), ars (techne), otium (schole) i negotium;
3)
demokracja, republika;
4)
mos maiorum, gravitas, ambitio, kandydat, patron i klient;
5)
logos, credo;
6)
kanon i złoty podział;
7)
epos, heksametr, epigram, elegia, tradycja oralna.
1)
dokonuje samooceny i wykorzystuje techniki samodzielnej pracy nad językiem (np. korzystanie ze słownika, poprawianie błędów, prowadzenie notatek, stosowanie mnemotechnik);
2)
współdziała w grupie (np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych językowych pracach projektowych);
3)
dostrzega wagę systematyczności i dokładności w poznawaniu języka obcego;
4)
wykształca w sobie postawę otwartości na wyzwania intelektualne i uczy się pokonywać trudności w mierzeniu się z nimi;
5)
dostrzega i docenia rolę języka łacińskiego oraz kultury starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu w kształtowaniu języków i kultur czerpiących z dziedzictwa antyku;
6)
potrafi zdystansować się wobec stereotypów oraz własnych przesądów.
1.
Znajomość gramatyki i słownictwa języka łacińskiego oraz umiejętność rozumienia i tłumaczenia tekstu łacińskiego przy pomocy słownika łacińsko-polskiego.
2.
Świadomość relacji między językami używanymi w Europie.
1.
Znajomość faktów dotyczących twórczości wybranych, ważnych autorów piszących po łacinie od starożytności do czasów nowożytnych oraz wybranych autorów starogreckich.
2.
Znajomość wybranych ważnych zjawisk z zakresu kultury antycznej oraz tradycji antyku w kulturze polskiej i światowej.
3.
Znajomość wybranych pojęć i terminów naukowych oraz ich grecko-rzymskiego rodowodu.
1.
Rozumienie dziedzictwa antyku grecko-rzymskiego jako ideowego i materialnego fundamentu cywilizacji zachodniej i kultury polskiej.
2.
Świadomość długiego trwania wartości zrodzonych na podłożu kultur greckiej i rzymskiej, wzbogaconych o pierwiastek judeochrześcijański.
3.
Świadomość przynależności do kultury ukształtowanej w dużym stopniu przez tradycję grecko-rzymską.
4.
Świadomość celowości nauczania przedmiotów humanistycznych, nakierowanych na zakorzenienie w tradycji, ocalenie i aktualizowanie istotnych z historycznego punktu widzenia wartości, postaw i idei.
1)
zna około 1500 najczęściej używanych łacińskich wyrazów (według słownika frekwencyjnego opartego na korpusie tekstów klasycznych);
a)
formy fleksyjne rzeczowników regularnych deklinacji I–V oraz najczęściej używanych rzeczowników nieregularnych (np. deus, locus, domus, Iuppiter, vis, dies),
b)
formy fleksyjne przymiotników deklinacji I–III w stopniu równym, wyższym i najwyższym,
c)
formy przysłówków w stopniu równym, wyższym i najwyższym,
d)
formy fleksyjne zaimków osobowych i dzierżawczych oraz zaimków: hic, ille, iste, is, idem, ipse, qui, quis, quidam, quisque oraz zna zasady ich użycia,
e)
formy fleksyjne liczebników głównych i porządkowych 1–100 oraz setki i mille,
–
formy trybu rozkazującego czasu teraźniejszego strony czynnej i biernej (imperativus praesentis activi et passivi),
–
formy bezokolicznika czasu teraźniejszego (infinitivus praesentis activi et passivi) i przeszłego dokonanego (infinitivus perfecti activi et passivi),
–
formy trybu orzekającego w stronie czynnej i biernej czasu: teraźniejszego (indicativus praesentis activi et passivi), przeszłego dokonanego (indicativus perfecti activi et passivi), przeszłego niedokonanego (indicativus imperfecti activi et passivi), przyszłego (indicativus futuri activi et passivi) i zaprzeszłego (indicativus plusquamperfecti activi et passivi),
–
formy trybu łączącego (coniunctivus) dla wszystkich czasów w stronie czynnej i biernej,
–
formy imiesłowów: participium praesentis activi, participium perfecti passivi, participium futuri passivi,
g)
wymienione w lit. f formy najczęściej używanych czasowników nieregularnych: esse, fieri, ire, ferre, velle, nolle oraz ich najczęściej występujące composita,
h)
podstawowe przyimki i ich rekcję,
i)
gerundium;
a)
zdania z orzeczeniem imiennym,
b)
strukturę składniową zdania w stronie czynnej i biernej,
c)
konstrukcję składniową accusativus cum infinitivo, nominativus cum infinitivo, ablativus absolutus, coniugatio periphrastica passiva,
d)
funkcje składniowe i semantyczne przypadków: dativus possessivus, ablativus temporis, ablativus instrumenti, nominativus i accusativus duplex, dativus auctoris, genetivus partitivus, ablativus comparationis,
e)
spójniki zdań współrzędnych,
f)
zdania podrzędne: zdania okolicznikowe celu, przyczyny, przyzwolenia, czasu, zdania warunkowe, skutkowe i dopełnieniowe,
g)
bezprzyimkowe użycie nazw miast;
4)
potrafi posługiwać się podstawową łacińską terminologią gramatyczną i podać polskie odpowiedniki łacińskich określeń gramatycznych;
5)
rozróżnia najważniejsze warianty wymowy łacińskiej;
a)
określa główną myśl tekstu,
b)
znajduje w tekście określone informacje,
c)
rozpoznaje związki między poszczególnymi częściami tekstu,
d)
układa informacje w określonym porządku;
7)
rozumie znaczenie najczęściej używanych łacińskich zwrotów i sentencji oraz paremii, a także podstawowy sens łacińskich inskrypcji obecnych w przestrzeni publicznej i krótkich cytatów łacińskich pojawiających się w tekstach polskich;
8)
korzysta ze źródeł informacji dotyczących języka łacińskiego (np. słowników, baz danych), również za pomocą technologii informacyjno-komunikacyjnych;
9)
potrafi przełożyć tekst łaciński na język polski przy pomocy słownika łacińsko-polskiego i z zachowaniem polskiej normy językowej;
10)
posiada świadomość językową (np. podobieństw i różnic między językami oraz wpływu języka łacińskiego na języki nowożytne).
II.
W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń posiada wiedzę na temat kultur i społeczeństw antycznych i późniejszych, korzystających z dorobku antycznego, w następujących obszarach:
1)
bogowie: kanon bóstw greckich i rzymskich (tradycja i recepcja);
2)
herosi, heroiny i inne postacie mitologiczne: Achilles, Antygona, Dedal i Ikar, Edyp, Eneasz, Helena, Herakles, Kasandra, Medea, Meduza, Midas, Narcyz, Niobe, Odyseusz, Orfeusz, Penelopa, Perseusz, Prometeusz, Romulus i Remus, Sfinks, Sybilla, Syzyf, Tezeusz;
3)
wodzowie i politycy: Solon, Temistokles, Perykles, Demostenes, Aleksander Wielki, Hannibal, Scypion Afrykański, Pompejusz, Cezar, Cyceron, Kleopatra VII, Oktawian August, Liwia, Neron, Trajan, Hadrian, Marek Aureliusz, Dioklecjan, Konstantyn Wielki, Justynian, Teodora;
4)
poeci i utwory poetyckie: Homer, Hezjod, Safona, Kallimach, Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Arystofanes, Plaut, Katullus, Wergiliusz, Horacy, Owidiusz, Carmina Burana, Hildegarda z Bingen, Petrarka, Klemens Janicki, Jan Kochanowski, Maciej Kazimierz Sarbiewski;
5)
prozaicy: Herodot, Tukidydes, Demostenes, Plutarch, Cyceron, Liwiusz, Swetoniusz Tacyt, Augustyn, Hieronim, wybrani polscy kronikarze łacińskojęzyczni, Marcin Kromer;
6)
filozofowie: Pitagoras, Sokrates, Platon, Arystoteles, Epikur, Seneka, Tomasz z Akwinu;
7)
artyści: Fidiasz, Poliklet, Myron, Lizyp;
8)
uczeni: Archimedes, Hipokrates, Galen, Izydor z Sewilli, Abelard i Heloiza, Erazm z Rotterdamu oraz inni wybrani przedstawiciele humanizmu renesansowego, Mikołaj Kopernik, Jan Amos Komeński, Andrzej Frycz Modrzewski, Isaac Newton;
9)
najważniejsi badacze starożytności: Friedrich August Wolf, Johann Joachim Winckelmann, Heinrich Schliemann, Jean-François Champollion, Milman Parry, Michael Ventris i John Chadwick, Tadeusz Zieliński.
1)
świątynie, sanktuaria, wyrocznie: Delfy, Delos, Efez, Eleusis, Epidauros, Kume;
2)
Akropol i agora ateńska;
3)
Kapitol i forum rzymskie;
4)
Biblioteka i Muzejon w Aleksandrii.
1)
święta: Panatenaje, Wielkie Dionizje, Saturnalia;
2)
igrzyska olimpijskie, rzymskie ludi;
3)
powstanie demokracji ateńskiej;
4)
upadek republiki rzymskiej;
5)
powstanie cesarstwa rzymskiego.
1)
filologia, gramatyka, retoryka;
2)
trivium, quadrivium;
3)
virtus (arete), ars (techne), otium (schole) i negotium;
4)
demokracja, republika;
5)
mos maiorum, gravitas, ambitio, kandydat, patron i klient;
6)
logos, credo;
7)
euergetyzm, liturgia, choregia;
8)
kanon i złoty podział;
9)
epos, heksametr, epigram, elegia, tradycja oralna.
1)
dokonuje samooceny i wykorzystuje techniki samodzielnej pracy nad językiem (np. korzystanie ze słownika, poprawianie błędów, prowadzenie notatek, stosowanie mnemotechnik);
2)
współdziała w grupie (np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych językowych pracach projektowych);
3)
dostrzega wagę systematyczności i dokładności w poznawaniu języka obcego;
4)
wykształca w sobie postawę otwartości na wyzwania intelektualne i uczy się pokonywać trudności w mierzeniu się z nimi;
5)
dostrzega i docenia rolę języka łacińskiego oraz kultury starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu w kształtowaniu języków i kultur czerpiących z dziedzictwa antyku;
6)
potrafi zdystansować się wobec stereotypów oraz własnych przesądów.
Nauczanie języka łacińskiego jako języka obcego różni się zasadniczo od nauczania języków obcych nowożytnych. Podstawowym celem nauczania języka łacińskiego jest możliwie najefektywniejsze obcowanie ucznia z tekstami literackimi i nieliterackimi (np. inskrypcjami), zapisywanymi w tym języku od ponad 2000 lat. Droga prowadząca do tego celu, a więc metody, które konkretni nauczyciele, jak również autorzy podręczników uznają za najlepsze, nie są określone w podstawie programowej. Należy pamiętać, że w Polsce, w przeciwieństwie do większości społeczeństw zachodnich, nauczanie języka łacińskiego jest niemal nieobecne, w związku z czym, niezależnie od wybranych metod nauczania, niezwykle istotnym i trudnym zadaniem stojącym przed nauczycielami jest przekonanie uczniów o atrakcyjności i doniosłości nauki tego języka.
1)
zapewnienie przez szkołę odpowiednio wyposażonej sali z dostępem do pomocy wizualnych, projektora, komputera i słowników;
2)
tworzenie takich zadań, które wykażą aktualność języka łacińskiego jako kodu kulturowego elit w historii kultury świata zachodniego ostatnich 2000 lat;
3)
tworzenie takich zadań językowych, które wykażą pokrewieństwo języków obcych nowożytnych z językiem łacińskim;
4)
uświadomienie uczniom, że nauka każdego języka obcego, w tym języka łacińskiego, służy nie tylko wąsko pojmowanym celom pragmatycznym (np. rozwój kariery zawodowej i umiejętności profesjonalnych), ale przede wszystkim poszerzeniu rozumienia świata oraz spotkaniu z inną kulturą;
5)
zachęcanie uczniów do samooceny własnej pracy i stosowania różnych technik służących uczeniu się.
Teksty do czytania dla uczniów powinny być dobrane tak, aby mogli oni sami przekonać się o tym, że język łaciński był językiem powszechnie używanym przez ponad 2000 lat w literaturze i nauce europejskiej. Materiał kulturowy również powinien zostać opracowany tak, aby wykazać długie trwanie pewnych wzorów kulturowych, instytucji czy idei wykształconych i rozwiniętych w grecko-rzymskim antyku oraz ich dzisiejszą aktualność. W przypadku języka łacińskiego kultura ta jest niezwykle istotna również dla kształtu współczesności, w której żyjemy. Zadaniem nauczycieli jest więc rozwijanie ciekawości, szacunku i otwartości wobec innych kultur – także tych tworzonych przez społeczeństwa w przeszłości.