Podstawa programowa umożliwia rozwój młodzieży należącej do mniejszości narodowej lub etnicznej na wielu płaszczyznach: w zakresie świadomości i tożsamości narodowej, integracji kulturowej i komunikacji językowej. Przewiduje ona aktywne uczestnictwo uczniów w życiu środowiska lokalnego i kulturze narodowej lub etnicznej.
Zadaniem nauczyciela jest ponadto motywowanie ucznia do poznawania literatury narodowej lub etnicznej oraz innych tekstów kultury, w tym również kultury regionalnej.
Jednym z najważniejszych zadań nauczyciela jest rozwijanie w uczniach postaw ciekawości, otwartości na otaczający świat i poszanowanie kultury własnego narodu lub grupy etnicznej, jak również kultury polskiej i europejskiej.
Podstawa programowa dzieli wymagania na ogólne i szczegółowe. Do wymagań ogólnych należą: świadomość własnego dziedzictwa narodowego lub etnicznego, kształcenie językowe, kształcenie literackie i kulturowe, tworzenie wypowiedzi.
1.
Rozumienie znaczenia literatury i kultury w kształtowaniu poczucia tożsamości narodowej lub etnicznej.
2.
Pogłębianie znajomości historii narodowej lub etnicznej.
3.
Pogłębianie wiedzy z zakresu kultury narodowej lub etnicznej.
4.
Kształtowanie świadomego uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej.
1.
Rozumienie wartości języka ojczystego oraz jego funkcji w budowaniu wspólnoty rodzinnej, narodowej i kulturowej.
2.
Kształtowanie odpowiedzialności za świadome posługiwanie się językiem ojczystym.
3.
Poznawanie pojęć służących do opisywania języka jako narzędzia komunikacji.
4.
Zdobycie funkcjonalnej wiedzy na temat wybranych zagadnień z zakresu gramatyki.
5.
Pogłębianie umiejętności porozumiewania się (słuchania, mówienia, czytania i pisania) w sytuacjach prywatnych i publicznych, w tym z osobami z trudnościami w komunikowaniu się.
6.
Pogłębianie umiejętności poprawnego mówienia i pisania zgodnego z zasadami poprawności językowej.
1.
Pogłębianie umiejętności analizy i interpretacji utworów literackich i innych tekstów kultury z wykorzystaniem właściwej terminologii.
2.
Rozumienie zależności między wydarzeniami historycznymi a literaturą i kulturą.
3.
Pogłębianie zdolności rozumienia wartości o charakterze narodowym, etnicznym i uniwersalnym.
4.
Kształtowanie świadomego uczestnictwa w kulturze.
1.
Rozwijanie i pogłębianie umiejętności wypowiadania się w różnych formach.
2.
Doskonalenie umiejętności wygłaszania, recytacji i interpretacji głosowej tekstów.
3.
Doskonalenie posługiwania się zasadami retoryki, w szczególności argumentowania.
4.
Doskonalenie umiejętności tworzenia wypowiedzi pisemnych.
5.
Wyrażanie własnych poglądów i opinii.
6.
Tworzenie wypowiedzi pisemnych, z uwzględnieniem estetyki tekstu i zasad jego organizacji, również z wykorzystaniem nowoczesnych technologii.
1)
analizuje różne wzorce postaw społecznych, narodowych, obywatelskich, obyczajowych, kulturowych, moralnych, religijnych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość;
2)
rozumie tematy, motywy, toposy charakterystyczne dla literatury narodowej;
3)
rozumie związek poznanych utworów z życiem narodu i różnych grup wspólnotowych;
4)
wykazuje korzyści wynikające z wzajemnego przenikania się kultur.
1)
odmienia części mowy;
2)
wskazuje różnice między nieodmiennymi częściami mowy;
3)
wskazuje funkcje składniowe wyrazów użytych w zdaniu;
4)
analizuje zdania złożone współrzędnie i podrzędnie, rozpoznaje równoważniki zdań;
5)
rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym;
6)
rozpoznaje znaczenie akcentu wyrazowego.
1)
zna pojęcia znaku językowego i systemu znaków; potrafi uzasadnić, że język jest systemem znaków; rozróżnia treści wprowadzane do komunikatu za pomocą znaków werbalnych i niewerbalnych, mając świadomość różnych sposobów ich odbioru i interpretacji;
2)
rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście;
3)
rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny, naukowy, publicystyczny;
4)
rozpoznaje funkcję języka w tekście;
5)
dostrzega zróżnicowanie słownictwa – rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy);
6)
rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone, rozumie ich funkcję w tekście;
7)
rozpoznaje różne odmiany języka, np. potoczny, gwarowy, literacki, dialekt.
1)
sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą języka narodowego lub etnicznego;
2)
rozumie pojęcie aktu komunikacji językowej i wskazuje jego składowe, dostrzega i omawia współczesne zmiany modelu komunikacji językowej (np. różnice między tradycyjną komunikacją ustną lub pisaną a komunikacją przez internet);
3)
rozumie konsekwencje stosowania form charakterystycznych dla środków elektronicznych (takich jak: SMS, e-mail, czat);
4)
świadomie korzysta z zasobów internetu, w tym multimedialnych, np. z: bibliotek, słowników on-line, wydawnictw e-book, autorskich stron internetowych twórców; dokonuje wyboru źródeł internetowych, uwzględniając kryterium poprawności rzeczowej oraz krytycznie ocenia ich wartość, przestrzega praw bezpieczeństwa w sieci;
5)
stosuje uczciwe zabiegi perswazyjne, zdając sobie sprawę z ich wartości i funkcji;
6)
rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu;
7)
rozróżnia pojęcia błędu językowego i innowacji językowej, poprawności i stosowności wypowiedzi; rozpoznaje i poprawia różne typy błędów językowych;
8)
czerpie dodatkowe informacje z przypisu;
9)
stosuje zasady etyki i etykiety językowej, wie, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji z rozmówcą.
1)
wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu, nazywa zastosowane w nim środki językowe i określa ich funkcje w tekście;
2)
odczytuje sens tekstu (a w nim znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup zdań porządkowanych w akapicie), potrafi wydzielić jego fragmenty i objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości;
3)
dokonuje logicznego streszczenia tekstu argumentacyjnego (wyróżniając kluczowe pojęcia, twierdzenia i sposób ich uzasadnienia);
4)
odczytuje sens tekstów artystycznych, publicystycznych (artykuł, reportaż), popularnonaukowych, prasowych (wiadomość, komentarz), również w sieci internet, uwzględniając zawarte w nich informacje zarówno jawne, jak i ukryte;
5)
nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wrażenia);
6)
formułuje wnioski wynikające z przesłanek zawartych w tekście;
7)
rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty i wnioski;
8)
rozpoznaje wypowiedź o charakterze informacyjnym, ekspresywnym i impresywnym;
9)
rozpoznaje manipulację językową;
10)
odróżnia opinię od faktu;
11)
rozpoznaje gatunki publicystyczne, prasowe, radiowe i telewizyjne.
1)
pisze poprawnie pod względem ortograficznym i interpunkcyjnym;
2)
wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych.
1)
zna podstawy periodyzacji literatury mniejszości narodowej lub etnicznej;
2)
zna prądy literackie i artystyczne w epokach literackich, określa ich cechy;
3)
rozpoznaje gatunki literackie, potrafi wymienić ich cechy;
4)
wskazuje różnice między dramatem i teatrem;
5)
wskazuje zastosowane w utworze językowe środki wyrazu artystycznego oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji, genologii) i określa ich funkcje;
6)
korzysta z informacji zawartych w encyklopediach i słownikach w formie książkowej i elektronicznej;
7)
rozpoznaje w utworze sposoby kreowania bohatera i świata przedstawionego (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja) oraz różne sposoby pokazywania świata przedstawionego: realizm, fantastyka, groteska;
8)
rozpoznaje podstawowe motywy (np. ojczyzny, poety, matki, ziemi, inne) oraz ich funkcje w utworze;
9)
wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (tytuł, podtytuł, puenta, kompozycja, słowa klucze, motto);
10)
wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty: literacki, kulturowy, filozoficzny, biograficzny;
11)
dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne.
1)
interpretuje dzieła sztuki;
2)
określa wartości estetyczne poznawanych tekstów kultury;
3)
dostrzega specyfikę przekazów audiowizualnych (przedstawień teatralnych, filmów, programów informacyjnych, programów rozrywkowych), potrafi nazwać ich tworzywo (ruchome obrazy, warstwa dźwiękowa).
1)
tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem użyteczności wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie);
2)
przygotowuje wypowiedź (analizuje temat, dostosowuje do niego formę wypowiedzi, sporządza plan wypowiedzi);
3)
publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność, poprawny akcent wyrazowy oraz poprawną intonację zdania);
4)
hierarchizuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie.
1)
hierarchizuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;
2)
tworzy dłuższy tekst pisany (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej, w tym celu posługuje się też technologią informacyjno-technologiczną;
3)
tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem użyteczności wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie);
4)
przygotowuje wypowiedź (analizuje temat, dostosowuje do niego formę wypowiedzi, sporządza plan wypowiedzi);
5)
opracowuje redakcyjnie własny tekst (dokonuje przeróbek, uzupełnień, transformacji, skrótów, eliminuje przypadkową niejednoznaczność wypowiedzi);
6)
wykonuje różne działania na tekście cudzym (np. streszcza, parafrazuje, sporządza konspekt, cytuje, sporządza przypisy);
7)
uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny.
I.
Świadomość własnego dziedzictwa narodowego lub etnicznego. Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
rozpoznaje w tekstach kultury problemy religijne, społeczne, polityczne związane z życiem mniejszości narodowej lub etnicznej;
2)
rozpoznaje i rozumie wpływy innych języków na język mniejszości narodowej lub etnicznej;
3)
rozumie relacje międzykulturowe w Polsce.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto rozpoznaje i wskazuje wybrane cechy języka ojczystego/etnicznego; sytuuje język ojczysty/etniczny na tle innych języków używanych w Europie.
3.
Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
rozróżnia i omawia na wybranych przykładach funkcje języka - poznawczą (kategoryzowanie świata), komunikacyjną (tworzenie wypowiedzi i stosowanie języka w aktach komunikacji) oraz społeczną (jednoczenie grupy i budowanie tożsamości zbiorowej - regionalnej, środowiskowej, narodowej);
2)
dostrzega funkcje wypowiedzi towarzyszące funkcji komunikacyjnej: sprawczą i fatyczną.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego.
1.
Analiza i interpretacja utworów literackich. Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łączenia (synkretyzm konwencji i gatunków);
2)
wskazuje teksty wzorcowe dla utworów będących parafrazami, parodiami i trawestacjami;
3)
dostrzega i potrafi komentować estetyczne wartości utworu literackiego;
4)
przeprowadza interpretację porównawczą utworów literackich;
5)
w interpretacji eseju i felietonu wykorzystuje wiedzę o ich cechach gatunkowych.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego.
1)
rozróżnia normę językową wzorcową i użytkową;
2)
ocenia własne kompetencje językowe (poprawność gramatyczną i słownikową) oraz kompetencje komunikacyjne (stosowność i skuteczność wypowiadania się).
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto adjustuje na poziomie elementarnym tekst pisany i dokonuje jego korekty.
Szkoła ponadpodstawową to czas wchodzenia młodego człowieka w dorosłe życie, pogłębiania poczucia własnej świadomości narodowej lub etnicznej, poznawania kultury, doskonalenia umiejętności komunikacyjnych, myślenia konkretnego i abstrakcyjnego. To również okres intensywnego rozwoju osobowości ucznia zarówno pod względem intelektualnym, jak i emocjonalnym, jego zainteresowań, wyznaczania sobie celów, do których dąży. Uczeń tworzy fundamenty swojego światopoglądu, kształtuje hierarchię wartości, samodzielnie analizuje i porządkuje rzeczywistość. Staje się świadomym odbiorcą kultury, potrafi systematyzować swoją wiedzę o języku, tradycji i współczesności, dostrzegać i rozumieć wartości narodowe i uniwersalne.
Zadaniem nauczyciela języka mniejszości narodowej lub etnicznej na III etapie edukacyjnym jest przede wszystkim:
1)
pogłębianie poczucia tożsamości narodowej lub etnicznej, szacunku do kultury i tradycji;
2)
rozwijanie motywacji do poznawania języka, kultury, tradycji;
3)
zapoznanie z najważniejszymi tendencjami w kulturze współczesnej mniejszości narodowej lub etnicznej;
4)
kształtowanie postawy otwartości wobec innych kultur i szacunku dla ich dorobku;
5)
pogłębianie umiejętności sprawnego posługiwania się językiem mniejszości narodowej lub etnicznej w różnych sytuacjach komunikacyjnych z zachowaniem norm kultury, etyki i etyki językowej;
6)
pogłębianie umiejętności posługiwania się różnymi gatunkami wypowiedzi ustnych i pisemnych, które są niezbędne w edukacji szkolnej oraz w różnych sytuacjach życiowych;
7)
inspirowanie ucznia do samodzielnego poszukiwania źródeł wiedzy, również z wykorzystaniem środowiska wirtualnego z zachowaniem zasad bezpieczeństwa w sieci.
Nauczyciel odwołuje się do wiedzy i umiejętności, które uczeń nabył na wcześniejszych etapach edukacyjnych. Wprowadza go w świat kultury wysokiej, uczy świadomego, krytycznego odbioru tekstów kultury. Zwraca uwagę na specyfikę życia mniejszości narodowej lub etnicznej. Stwarza warunki do samodzielnego rozwoju intelektualnego oraz inspiruje do pogłębiania wiedzy. W tym celu stosuje wybrane metody wspierające rozwój ucznia, w tym metodę projektu, polegającą na szerokiej współpracy pomiędzy uczniami.