Celem edukacji kaszubskiej jest kształtowanie i rozwój językowej, kulturowej i tożsamościowej świadomości młodego człowieka w jego relacjach z regionem, państwem, Europą i światem. Istotnym zadaniem jest rozwijanie w uczniach ciekawości, otwartości i szacunku dla innych kultur.
Podstawa programowa umożliwia rozwój młodzieży na wielu płaszczyznach: w zakresie świadomości oraz tożsamości regionalnej i etnicznej, języka i kultury. Przewiduje ona znaczne poszerzenie wiedzy o regionie i aktywne uczestnictwo w życiu społecznym.
Zadaniem nauczyciela jest motywowanie ucznia do poznawania literatury regionalnej i innych tekstów kultury, zdobywania wiedzy o regionie oraz rozwijania sprawności językowych w zakresie języka ojczystego, a ponadto stosowanie szeroko pojętej indywidualizacji nauczania w wyrównywaniu kompetencji językowych uczniów.
Dla osiągnięcia celów ważna jest szeroko pojęta współpraca ze środowiskiem lokalnym i regionalnym.
1.
Rozumienie znaczenia literatury i kultury w kształtowaniu poczucia tożsamości regionalnej.
2.
Pogłębianie znajomości literatury, języka, historii i kultury regionu.
3.
Przygotowanie do świadomego uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej.
1.
Kształcenie umiejętności posługiwania się leksykalnymi zasobami języka.
2.
Świadome wykorzystanie języka regionalnego do wzmacniania poczucia tożsamości i uczestnictwa w życiu wspólnoty regionalnej.
3.
Pogłębianie wiedzy na temat zagadnień z zakresu nauki o języku.
4.
Wzbogacanie umiejętności komunikacyjnych, wykorzystywanie języka kaszubskiego w różnych sytuacjach.
5.
Stosowanie szeroko pojętej indywidualizacji nauczania w wyrównywaniu kompetencji językowych uczniów.
6.
Wyrabianie szacunku do lokalnych odmian języka regionalnego.
1.
Poznawanie i poszerzanie zakresu znajomości literatury kaszubskiej.
2.
Kształcenie umiejętności analizy i interpretacji dzieł literackich i innych tekstów kultury.
3.
Kształtowanie umiejętności świadomego uczestniczenia w kulturze: regionalnej, polskiej, europejskiej i światowej.
4.
Kształcenie szacunku dla kultury własnej i innych.
5.
Rozwijanie zainteresowania kulturą w środowisku lokalnym i rozwijanie potrzeby uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych.
1.
Rozwijanie umiejętności wypowiadania się w języku kaszubskim w różnych formach wypowiedzi ustnych i pisemnych.
2.
Szerokie wykorzystywanie kompetencji językowych w różnych sytuacjach.
3.
Doskonalenie umiejętności wyrażania własnych sądów, poglądów i opinii.
1)
analizuje różne wzorce postaw i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość;
2)
rozumie tematy, motywy, toposy charakterystyczne dla literatury kaszubskiej;
3)
rozumie kontekst kulturowy poznawanych utworów literackich;
4)
dostrzega korzyści wynikające z wzajemnego przenikania się kultur;
5)
dostrzega wartości tkwiące w szeroko pojętym nazewnictwie regionalnym.
1)
wykazuje się wiedzą z zakresu fonetyki, fleksji, słowotwórstwa i składni;
2)
odnosi się z szacunkiem do lokalnych odmian języka regionalnego;
3)
stosuje w tekście zasady ortografii i interpunkcji;
4)
analizuje zdania złożone współrzędnie i podrzędnie, rozpoznaje równoważniki zdań;
5)
rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym.
1)
wie, że język jest systemem znaków, a komunikacja odbywa się na poziomie werbalnym i niewerbalnym;
2)
rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście;
3)
rozumie pojęcie stylu i potrafi rozpoznać różne jego rodzaje;
4)
rozpoznaje funkcje języka w tekście;
5)
dostrzega wpływ leksyki na tworzenie różnych odmian języka;
6)
rozpoznaje różne typy słownictwa (np. archaizmy, neologizmy, eufemizmy, wulgaryzmy).
1)
posługuje się literacką odmianą języka w piśmie oraz literacką lub lokalną odmianą w mowie;
2)
stosuje poprawne formy wyrazów w komunikowaniu się za pomocą środków elektronicznych;
3)
świadomie korzysta z zasobów internetu oraz krytycznie ocenia ich wartość;
4)
rozróżnia pojęcia błędu językowego i innowacji językowej, poprawności i stosowności wypowiedzi;
5)
czerpie dodatkowe informacje z przypisu i innych treści towarzyszących tekstowi;
6)
stosuje zasady etyki i etykiety językowej, wie, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji z rozmówcą.
1)
rozpoznaje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu;
2)
odczytuje sens tekstu (np. znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup zdań porządkowanych w akapicie), potrafi wydzielić jego fragmenty i objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości;
3)
odczytuje sens tekstów artystycznych, publicystycznych; popularnonaukowych, prasowych;
4)
rozpoznaje gatunki publicystyczne, prasowe, radiowe i telewizyjne.
1)
rozpoznaje rodzaje i gatunki literackie, potrafi wymienić ich cechy;
2)
rozpoznaje zastosowane w utworze językowe środki wyrazu artystycznego oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu i określa ich funkcje;
3)
rozpoznaje w utworze sposoby kreowania bohatera i świata przedstawionego;
4)
rozpoznaje podstawowe motywy i toposy (np. ojczyzny, poety, matki, ziemi, wędrówki, inne) oraz ich funkcje w utworze;
5)
wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (tytuł, podtytuł, puenta, kompozycja, słowa klucze, motto);
6)
wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty: literacki, kulturowy, filozoficzny, biograficzny;
7)
dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości regionalne, narodowe i uniwersalne.
1)
interpretuje dzieła sztuki;
2)
określa wartości poznawanych tekstów kultury;
3)
rozumie specyfikę różnych przekazów artystycznych, potrafi nazwać ich tworzywo.
1)
tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki;
2)
wypowiada się na tematy poruszane w toku edukacji;
3)
publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź.
1)
hierarchizuje informacje zawarte w tekście;
2)
tworzy tekst własny, stosując adekwatną do tematu formę wypowiedzi;
3)
opracowuje redakcyjnie własny tekst (dokonuje przeróbek, uzupełnień, transformacji, skrótów, eliminuje przypadkową niejednoznaczność wypowiedzi);
4)
wykonuje różne działania na tekście (np. streszcza, parafrazuje, sporządza konspekt, cytuje, sporządza przypisy, dokonuje przekładu);
5)
uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny.
I.
Świadomość własnego dziedzictwa regionalnego. Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
rozpoznaje w tekstach kultury różne problemy związane z życiem społeczności posługującej się językiem regionalnym kaszubskim;
2)
rozpoznaje i rozumie wzajemne wpływy języków na siebie;
3)
ma świadomość współistnienia różnych kultur;
4)
poznaje kaszubskie zabytki językowe.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto zna specyficzne właściwości języka w obrębie jego gramatyki.
1)
rozpoznaje i nazywa wybrane cechy języka kaszubskiego;
2)
sytuuje język kaszubski na tle innych języków.
3.
Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
rozróżnia i omawia na wybranych przykładach funkcje języka - poznawczą (kategoryzowanie świata), komunikacyjną (tworzenie wypowiedzi i stosowanie języka w aktach komunikacji) oraz społeczną (jednoczenie grupy i budowanie tożsamości zbiorowej - regionalnej, środowiskowej, narodowej);
2)
dostrzega funkcje wypowiedzi towarzyszące funkcji komunikacyjnej: sprawczą i fatyczną;
3)
rozpoznaje i poprawia różne typy błędów językowych.
4.
Odbiór przekazu językowego. Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
dokonuje logicznego streszczenia tekstu argumentacyjnego (wyróżniając kluczowe pojęcia, twierdzenia i sposób ich uzasadnienia);
2)
rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty i wnioski.
1.
Analiza i interpretacja utworów literackich. Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1)
wskazuje teksty wyjściowe dla utworów będących parafrazami, parodiami i trawestacjami;
2)
dostrzega estetyczne wartości utworu literackiego;
3)
przeprowadza interpretację porównawczą utworów literackich;
4)
w interpretacji tekstów wykorzystuje wiedzę o ich cechach gatunkowych;
5)
przyporządkowuje poznane utwory do określonych grup literackich (np. Młodokaszubi, Zrzeszeńcy).
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego.
1)
stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem użyteczności wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie;
2)
przygotowuje wypowiedź (analizuje temat, dostosowuje do niego formę wypowiedzi, sporządza plan wypowiedzi);
3)
rozróżnia normę językową wzorcową i użytkową;
4)
ocenia własne kompetencje językowe (poprawność gramatyczną, zasoby leksykalne) oraz kompetencje komunikacyjne (stosowność i skuteczność wypowiadania się).
1)
tworzy dłuższy tekst pisany (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej;
2)
tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem użyteczności wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie);
3)
sporządza spis bibliograficzny do przygotowanego tekstu własnego;
4)
adjustuje na poziomie elementarnym tekst pisany i dokonuje jego korekty.
1)
Budzisz Alojzy Dokôzë (wybrane utwory lub fragmenty);
2)
Ceynowa Florian, Rozmòwa Kaszëbë z Pòlôchã (fragmenty);
3)
Derdowski Hieronim, Ò panu Czôrlińsczim, co do Pùcka pò sécë jachôł (całość);
4)
Drzeżdżon Jan, Twarz Smętka (fragmenty);
5)
Fikus Stefan, wybrane fragmenty prozy;
6)
Grass Gunter, Blaszany bębenek (fragmenty);
7)
Heyke Leon, Dobrogòst i Miłosława (fragmenty);
8)
Jankę Stanisław, Łiskawica (fragmenty);
9)
Jażdżewski Bolesław, Wspomnienia kaszubskiego "Gbura", cz. 3 (fragmenty);
10)
Labuda Aleksander, Guczów Mack gôdô (wybrane felietony);
11)
Łajming Anna, Czterolistna koniczyna (wybrane opowiadania lub fragmenty); Dzieciństwo, Młodość (wybrane fragmenty);
12)
Majkowski Aleksander, Żëcé i przigòdë Remùsa (całość);
13)
Walkusz Jan, Sztrądã słowa (fragmenty);
14)
Zbrzëca Jón (ps.), W stolëcë chmùrników (wybrane eseje lub ich fragmenty)
oraz inne teksty wybrane przez nauczyciela i uczniów.
Wybór wierszy następujących poetów: Bartelik Stanisław, Bieszk Stefan, Czaja Ida, Derdowski Hieronim, Drzeżdżon Jan, Fopke Tomasz, Heyke Leon, Janke Stanisław, Karnowski Jan, Labuda Aleksander, Labudda Jaromira, Majkowski Aleksander, Makurat Hanna, Muza Krystyna, Nagel Alojzy, Pepliński Antoni, Pieper Michał, Piepka Jan, Rompski Jan, Sędzicki Franciszek, Stachurski Jerzy, Szymańska-Ugowska Bożena, Trepczyk Jan, Zbrzyca Jan (ps.), Zmuda-Trzebiatowski Robert oraz inne utwory wybrane przez nauczyciela i uczniów.
1)
wybrane dramaty w całości lub fragmentach Jana Karnowskiego oraz Jana Rompskiego;
2)
Sychta Bernard, Hanka sã żeni (fragmenty) lub inny dramat we fragmentach.
Tłumaczenia literatury polskiej i światowej na język kaszubski (wybrany utwory lub ich fragmenty).
Teksty pomocnicze, np. bedekery, czasopisma, leksykony, monografie, opracowania, poradniki, przewodniki, słowniki.
Inne propozycje literackie inspirowane kulturą kaszubską do wyboru przez nauczyciela i ucznia.
Podstawa programowa języka regionalnego - języka kaszubskiego obejmuje podstawowy i rozszerzony zakres nauczania tego przedmiotu. Kształcenie w obu tych zakresach powinno być realizowane przy użyciu różnorodnych metod.
Edukacja kaszubska powinna być realizowana w systemie szkolnym i pozaszkolnym. Ważne jest wprowadzenie elementów historii, geografii, przyrody i kultury regionu w obręb treści nauczanych na języku kaszubskim, co powinno być realizowane głównie poprzez uczestnictwo w życiu kulturalnym Kaszub oraz na podstawie literatury.
Należy zadbać o to, aby wykorzystywane w procesie edukacyjnym teksty były zapisane w standaryzowanej pisowni.