4. Przyczyny klimatycznego zróżnicowania Europy
Klimat oddziałuje na cechy krajobrazu na danym obszarze. Na lekcji poznasz współzależności między czynnikami kształtującymi typy klimatu oraz zróżnicowanie typów klimatu w Europie. Czy pamiętasz, czym różni się klimat od pogody?
Wskażesz geograficzne czynniki klimatotwórcze oddziałujące na klimat w Europie.
Opiszesz regionalne zróżnicowanie typów klimatu w Europie.
Scharakteryzujesz główne cechy typów klimatu w Europie.
Czynniki kształtujące klimat w Europie
Do geograficznych czynników kształtujących typy klimatu należą: szerokość geograficzna, która jest czynnikiem strefowym, gdyż od niej zależy ilość energii słonecznej docierającej w ciągu roku i w związku z tym decyduje o strefowości klimatycznej oraz rozkład lądów i mórz, oddziaływanie prądów morskich, ukształtowanie terenu, wysokość nad poziomem morza i pokrycie terenu.
Czynnik klimatyczny | Wpływ czynnika na zróżnicowanie klimatu w Europie |
Szerokość geograficzna | Europa rozciąga się między 35°58′N (Przylądek Marroquí) a 71°08′N (Przylądek Nordkyn); większa jej część leży w umiarkowanych szerokościach geograficznych na półkuli północnej, jedynie niewielki skrawek kontynentu sięga poza koło podbiegunowe północne 66°34′N. Położenie geograficzne Europy sprawia, że obszary w Europie Południowej otrzymują większą ilość energii słonecznej niż jej krańce północne. Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń, a najcieplejszym lipiec. |
Rozkład lądów i mórz | Rozkład lądów i mórz ma wpływ na występowanie kontynentalnych i morskich cech klimatu. Latem obszary lądowe są cieplejsze niż zbiorniki wodne (szybciej się nagrzewają) a zimą na większej części Europy są chłodniejsze (szybciej się wychładzają) . Kontynentalne masy powietrza zalegające lub przemieszczające się nad rozległymi obszarami lądowymi są bardziej suche niż morskie masy powietrza nad dużymi obszarami oceanów. W związku z tym im dalej w głąb lądu (klimat nabiera wówczas cech bardziej kontynentalnych), tym wyższa roczna amplituda temperatury powietrza (czyli różnica między średnią temperaturą powietrza w najcieplejszym i najzimniejszym miesiącu). Ponadto im bliżej zbiorników wodnych (klimat nabiera wówczas cech bardziej morskich), tym większa wilgotność i większe opady atmosferyczne. Europa Zachodnia znajduje się w zasięgu wpływów Oceanu Atlantyckiego, Europa Wschodnia natomiast pod wpływem lądowych mas powietrza znad Azji. Wielkie rozczłonkowanie linii brzegowej Europy, duża liczba mórz przybrzeżnych i śródlądowych jest istotnym czynnikiem klimatycznym. |
Oddziaływanie prądów morskich | Zimne prądy morskie, gdy dopłyną do obszarów lądowych w niższych szerokościach geograficznych, zmniejszają ilość opadów i ochładzają wybrzeża. Natomiast ciepłe prądy morskie, gdy dopłyną zimą do obszarów lądowych w wyższych szerokościach geograficznych, są przyczyną wysokich opadów i często podwyższonej temperatury powietrza w stosunku do pozostałych części lądu. Wybrzeże Europy Zachodniej i Północnej opływa ciepły Prąd Zatokowy (Golfsztrom)Prąd Zatokowy (Golfsztrom), który wzmacnia oddziaływanie Oceanu Atlantyckiego na cechy klimatu. |
Ukształtowanie terenu i wysokość nad poziomem morza | Równoleżnikowy układ głównych form ukształtowania powierzchni umożliwia przepływ mas powietrza o cechach morskich (m.in. bardziej wilgotnych i łagodzących klimat) znad Atlantyku w głąb lądu oraz kontynentalnych (m.in. bardziej suchych) mas powietrza znad Europy Wschodniej w kierunku zachodnim. Pasma górskie utrudniają natomiast napływ ciepłych mas powietrza podzwrotnikowego z południa oraz ziemnego powietrza arktycznego z północy. Na terenach górskich występuje piętrowość związana z wysokością nad poziomem morza. Ponadto obszary górskie cechują niższe roczne temperatury powietrza oraz wyższe opady. |
Pokrycie terenu | Szata roślinna wpływa na złagodzenie dobowych i rocznych wahań temperatury powietrza, zwiększa wilgotność i parowanie, stanowi barierę dla wiatrów wiejących blisko powierzchni. Europa odróżnia się od pozostałych kontynentów wielkimi zmianami w krajobrazach. Szacuje się, że ok. 65% powierzchni Europy zostało silnie przekształcone przez człowieka – pojawiły się głównie krajobrazy rolnicze, ale także znaczne tereny zostały zmienione na skutek urbanizacji, uprzemysłowienia, działalności górniczej i rozwoju sieci transportowej. Krajobraz naturalny zachował się tylko na 15% powierzchni lądu. |
Wpływ głównych geograficznych czynników klimatycznych na klimat w Europie przedstawia poniższa animacja.
Wpływ oceanicznych i kontynentalnych mas powietrza na klimat Europy – animacja
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1BNXVPVVHMTV
Materiał stanowi animacja dotycząca Wpływu oceanicznych i kontynentalnych mas powietrza na klimat Europy.
Europa mimo stosunkowo niewielkiej powierzchni znajduje się w trzech strefach klimatycznych: północna część lądu w strefie okołobiegunowej, środkowa część w strefie umiarkowanej, południowa – w strefie podzwrotnikowej..
Typy klimatu w Europie – grafika interaktywna
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1CD1FAmW
Na mapie powyżej przedstawiono zasięgi typów klimatu w Europie. Obok mapy znajdują się diagramy klimatyczne przykładowych stacji. Korzystając z mapy, wykonaj poniższe polecenia.
Odczytaj z diagramów klimatycznych maksymalne i minimalne temperatury powietrza, następnie oblicz roczną amplitudę temperatur powietrza w każdej ze stacji.
Przeanalizuj maksymalne i minimalne temperatury powietrza z klimatogramów dla poszczególnych stacji. Oblicz roczną amplitudę temperatur powietrza dla Londynu, Moskwy, Warszawy, Aten i Kanin Nos.
Charakterystyka wybranych typów klimatu w Europie
Klimat umiarkowany ciepły morski – stacja klimatyczna Londyn
Klimat umiarkowany ciepły morski nazywa się także oceanicznym, gdyż na kształtowanie się tego typu klimatu wpływa ocean. Lato w Londynie jest chłodne (ok. 17°C), zima łagodna (ok. +5°C), a średnia roczna amplituda temperatury powietrza jest niewielka. Opady atmosferyczne są dość wysokie i występują we wszystkich porach roku.
Odczytaj z powyższej mapy zasięg klimatu umiarkowanego ciepłego morskiego w Europie.
Korzystając z dostępnych źródeł wiedzy, opisz zasięg klimatu umiarkowanego ciepłego morskiego w Europie.
Klimat umiarkowany ciepły kontynentalny – stacja klimatyczna Moskwa
Klimat umiarkowany ciepły kontynentalny występuje w Europie Wschodniej. Latem obszary lądu szybko się nagrzewają i podnoszą temperaturę zalegających na nich mas powietrza, średnie temperatury powietrza wahają się wówczas od 20°C do 24°C. Zimy są chłodne, a średnie temperatury powietrza w styczniu spadają do -11°C. Roczne amplitudy temperatury powietrza przekraczają więc 30°C. Opady roczne są niższe niż w klimacie morskim i wynoszą od 400 mm do 700 mm z przewagą opadów letnich.
Wyjaśnij termin kontynentalizm klimatu.
Klimat umiarkowany ciepły przejściowy – stacja klimatyczna Warszawa
Klimat umiarkowany ciepły przejściowy występuje w Europie Środkowej, gdzie ścierają się oceaniczne masy powietrza z zachodu z kontynentalnymi ze wschodu. Jedną z cech tego klimatu są częste zmiany pogody. Latem średnie temperatury powietrza sięgają 19°C, zimą zaznaczają się spadki do -2°C. Opady roczne sięgają 600 mm, wyraźnie wyższe opady są latem.
Klimat podzwrotnikowy wilgotny (śródziemnomorski) – stacja klimatyczna Ateny
Klimat podzwrotnikowy wilgotny obejmuje Europę Południową i nazywany jest też klimatem śródziemnomorskim. Do jego najważniejszych cech należą:
łagodne, ciepłe i wilgotne zimy ze średnią temperaturą powietrza od 5°C do 12°C;
suche, gorące lata ze średnią temperaturą powietrza od 22°C do 28°C;
roczne sumy opadów wynoszące od 400 mm do 600 mm.
Klimat subpolarny – stacja klimatyczna Kanin Nos
Północne krańce Europy znajdują się w okołobiegunowej strefie klimatycznej. Panuje tu przede wszystkim klimat subpolarny, jedynie na wyspach leżących daleko na północy jest to klimat polarny. Zima, tj. okres, gdy średnia temperatura spada poniżej 0°C, trwa od 7 do 8 miesięcy. W najcieplejszym miesiącu temperatura powietrza nie przekracza 10°C. Opady są niewielkie, sięgają 200 mm rocznie. Ważną cechą klimatu na tych obszarach jest duża zmienność typów pogody.
Piętrowość klimatyczna w górach
Na obszarach górskich w Europie występuje typ klimatu o zaznaczonej piętrowości. Temperatura powietrza jest zawsze wyraźnie niższa niż na terenach otaczających łańcuch górski, a suma opadów wyraźnie wyższa. W zależności od położenia geograficznego masywu górskiego piętra klimatyczne leżą na nieco innych wysokościach.
Podsumowanie
Europa mimo stosunkowo niewielkiej powierzchni znajduje się w trzech strefach klimatycznych: północna część lądu w strefie okołobiegunowej, środkowa część w strefie umiarkowanej, południowa – w strefie podzwrotnikowej.
Największy obszar zajmują klimaty strefy umiarkowanej.
Geograficzne czynniki klimatyczne wpływają na cechy klimatu w poszczególnych regionach Europy.
W kierunku wschodnim Europy kontynentalizm klimatu stopniowo wzrasta, przejawiając się bardziej zaznaczonymi cechami kontynentalnymi.
Słownik
ciepły prąd oceaniczny, który rozpoczyna swój bieg w południowej części Morza Sargassowego, płynie wzdłuż wschodnich wybrzeży Ameryki Północnej aż do Nowej Funlandii, następnie jako Prąd Północnoatlantycki przepływa przez Ocean Atlantycki do brzegów Europy Zachodniej i dalej jako Prąd Norweski opływa Europę Północną
Ćwiczenia
Odszukaj położenie następujących europejskich miast: Rzym, Bergen, Paryż, Kijów, Helsinki, Praga, Mikuń. Ustal, jaki jest typ klimatu w każdym z nich, następnie dopasuj każde miasto do odpowiedniego typu klimatu. Skorzystaj z atlasu geograficznego lub aplikacji mapowych.
Spośród zaznaczonych na mapie stacji wskaż tę, która leży na obszarze objętym klimatem umiarkowanym morskim (oceanicznym).
Spośród zaznaczonych na mapie stacji wskaż tę, która leży na obszarze objętym klimatem umiarkowanym lądowym (kontynentalnym).
Spośród zaznaczonych na mapie stacji wskaż tę, na której występuje najmniejsza roczna amplituda średnich miesięcznych temperatur powietrza.
Spośród zaznaczonych na mapie stacji wskaż tę, na której występuje największa roczna amplituda średnich miesięcznych temperatur powietrza.
Spośród zaznaczonych na mapie stacji wskaż tę, na której klimatyczne lato, tj. okres z temperaturą powietrza powyżej 15°C, trwa najdłużej.
Stacja | Średnia temperatura powietrza w styczniu (°C) | Średnia temperatura powietrza w lipcu (°C) | Roczna suma opadów (mm) | Średnia temperatura roczna (°C) |
A | 10,4 | 25,8 | 1 148 | 17,7 |
B | −2,9 | 18,6 | 547 | 7,8 |
C | 0,7 | 21,8 | 615 | 11,3 |
D | −2,4 | 11,8 | 1 031 | 4,1 |
W tabeli umieszczono dane z czterech stacji meteorologicznych leżących na południku 20°E w Europie na podobnych wysokościach n.p.m. Uporządkuj je, zaczynając od stacji leżącej najdalej na północy, a kończąc na stacji leżącej najdalej na południu.
Uzupełnij tekst, zaznaczając odpowiednie wyrażenie w tekście.
Wskaż, z podanych, trzy główne czynniki kształtujące typy klimatu w Europie.
Wraz ze wzrostem wysokości temperatura powietrza spada o 0,6 °C na każde 100 m. Oblicz, jaka jest temperatura w Karpaczu na wysokości 600 m n.p.m., jeśli na Śnieżce (1 602 m n.p.m.) temperatura powietrza wynosi 2°C. Przyjmij spadek temperatury wraz ze wzrostem wysokości o 0,6 °C na każde 100 m. Zaznacz prawidłową odpowiedź.