7. Dlaczego Europa się “starzeje”?
Na naszym kontynencie z roku na rok wzrasta odsetek osób starszych. Wydawać by się mogło, że to bardzo dobrze, ponieważ oznacza to, że średnia długość trwania życia wzrasta, a to zasługa między innymi poprawy warunków życia, wysokiego poziomu opieki medycznej czy większej dbałości o zdrowie. Jednakże kiedy zestawimy to ze zmniejszającą się liczbą urodzeń, wówczas okazuje się, że sytuacja ludnościowa w Europie jest bardzo zła. Jakie są przyczyny i konsekwencje powyższych zmian demograficznych w społeczeństwie europejskim? Tego dowiesz się po zapoznaniu z niniejszym materiałem.
Porównasz strukturę wieku ludności w Europie ze strukturami na innych kontynentach.
Wyjaśnisz, co oznacza starzenie się społeczeństwa.
Wymienisz przyczyny i konsekwencje starzenia się społeczeństw Europy.
Podasz przykłady działań mających na celu przeciwdziałanie zjawisku starzenia się społeczeństw w Europie.
Struktura ludności Europy według wieku
Do opisu struktury wiekustruktury wieku posłużymy się wykresem przedstawiającym ludność Europy na tle innych kontynentów wg trzech grup wiekowych:
0–14 lat – ludność młoda,
15–64 lata – ludność dojrzała,
powyżej 65 lat – ludność stara.
Porównaj dane przedstawiające strukturę wieku ludności Europy ze strukturą wieku ludności na pozostałych kontynentach, następnie zaznacz prawidłowe odpowiedzi.
Porównywalny do Europy odsetek osób starszych (65+) występuje w:
Porównywalny do Europy odsetek osób młodych (0–14) występuje w:
Starzenie się społeczeństwa
Struktura wieku ludności Europy jest bardzo niekorzystna. W porównaniu z innymi kontynentami grupa dzieci i młodzieży (do 14 lat) jest w Europie najmniej liczna, a grupa ludności w wieku powyżej 65 lat jest najliczniejsza. Zjawisko polegające na wzroście udziału osób starszych i jednocześnie na spadku udziału pozostałych grup wiekowych (osób młodych i dojrzałych) ludności określa się jako starzenie się społeczeństwa.
W Europie od wielu lat postępuje zjawisko starzenia się społeczeństwa, o czym można się przekonać, analizując poniższy wykres.
Przeanalizuj poniższy wykres, a następnie wskaż, od którego roku w Unii Europejskiej liczba osób w wieku 65+ jest większa od liczby osób w wieku do 14 lat.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1DrhNS7F
Przeanalizuj poniższe mapy, a następnie wskaż państwa, które odznaczają się najmniej i najbardziej korzystną strukturą wiekową ludności.
Najkorzystniejsza struktura wiekowa występuje w:
Najmniej korzystna struktura wiekowa występuje w:
Ludność Europy – galeria map
Zjawisko starzenia się społeczeństwa w największym stopniu dotyka Europy Południowej (m.in. Włoch, Grecji czy Portugalii) oraz Niemiec. W krajach tych odsetek ludności w wieku 65+ jest największy, a odsetek ludności w wieku 0–14 lat jest najmniejszy. Państwa te odznaczają się także stosunkowo niskim odsetkiem osób w wieku dojrzałym (15–64 lata).
Starzenie się społeczeństwa przebiega najwolniej w słabiej rozwiniętych krajach Europy, położonych częściowo na naszym kontynencie, a częściowo w Azji (w Turcji i Kazachstanie). Warto zwrócić uwagę, że w krajach tych większą część społeczeństwa stanowią muzułmaniemuzułmanie, zatem duży odsetek dzieci wynika częściowo z uwarunkowań kulturowych. Są one także przyczynami względnie dobrej sytuacji demograficznej w Albanii. Dosyć dobra sytuacja demograficzna występuje także w Islandii i Irlandii, co z kolei jest konsekwencją dużego napływu imigrantów i wysokiego współczynnika przyrostu naturalnegowspółczynnika przyrostu naturalnego.
Poniżej znajduje się galeria map przedstawiających udział osób starszych w państwach europejskich w latach 1990–2020. Kliknij w wybrany rok pod mapą, by uzyskać informację na temat zróżnicowania odsetka osób starszych w Europie.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1DrhNS7F
Na podstawie powyższej mapy zaznacz państwo, w którym od roku 1995 odsetek osób 65+ nie zmienił się znacząco.
Na podstawie powyższej mapy zaznacz trzy kraje, w których zjawisko starzenia się społeczeństwa zaczęło się najwcześniej.
Przyczyny i konsekwencje starzenia się społeczeństw w Europie
Przyczyny starzenia się społeczeństwa są bardzo złożone. Z jednej strony wynikają one z małego odsetka osób młodych, a z drugiej – z dużego odsetka osób starszych. Powoduje to szereg negatywnych konsekwencji.
Przyczyny i skutki starzenia się społeczeństw w Europie – prezentacja multimedialna
Przyczyną występowania małego odsetka osób w wieku do 14 lat w Europie jest niewielki współczynnik urodzeń oraz wysokie saldo migracji zagranicznych. Najniższy współczynnik urodzeń odnotowuje się w Europie Południowej. Względnie niski – w Środkowej i Wschodniej.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RUuYWAfCNpSuH
Film omawiający kwestię przyczyn małego odsetka osób młodych.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1DrhNS7F
Treść nagrania: Analizując odsetek ludności w wieku do 14 lat w ogólnej liczbie ludności w 2020 roku można zauważyć, że najniższy występuje w Europie (16,1) i Ameryce Północnej (18,4). Największym odsetkiem wyróżnia się Afryka i Ameryka Południowa.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1DrhNS7F
W krajach Europy można zaobserwować największe na świecie odsetki osób starszych w ogólnej liczbie ludności, czego powodem jest m.in. niski współczynnik zgonów.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1L2nKfGbaNlc
Film omawiający kwestię przyczyn dużego odsetka osób starszych.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1DrhNS7F
Treść nagrania: Najwyższy odsetek osób starszych w ogólnej liczbie ludności w 2020 roku występuje w Europie, najniższy natomiast w Afryce.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1DrhNS7F
Konsekwencje małego odsetka osób młodych w Europie:
– zamykanie niektórych oddziałów szkół i przedszkoli w związku z małą liczbą dzieci,
– zwolnienia określonej grupy nauczycieli lub konieczność ich przebranżowienia,
– mniejsze zapotrzebowanie na lekarzy pediatrów i w konsekwencji konieczność podjęcia innych specjalizacji przez tych lekarzy.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RZkW7wfZHqG1X
Film omawiający skutki małego odsetka osób młodych.
Negatywne konsekwencje wzrastającego odsetka osób starszych w Europie:
– większe wydatki państwa na ochronę zdrowia: większe składki odciągane z wynagrodzeń pracowników,
– większe wydatki państwa na wypłacanie emerytur,
– spowolnienie rozwoju gospodarczego,
– konieczność zapewnienia opieki nad osobami starszymi: dla rodzin są to albo rezygnacja z części etatu, albo dodatkowe koszty przeznaczane na opiekunów,
– niewystarczająca liczba lekarzy geriatrów i opiekunów dla osób starszych: konieczność przekwalifikowania się, otwierania domów opieki i kształcenia osób, które chciałyby się zajmować seniorami.
Jednakże niektórzy zauważają także pozytywne konsekwencje wynikające ze wzrostu odsetka osób starszych w społeczeństwie. Należą do nich na przykład:
– możliwość opieki nad dziećmi (wnukami), czyli brak konieczności zatrudniania opiekunki,
– wzrost dochodów przedsiębiorców zajmujących się usługami dla osób starszych.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R11qYKOPM1Dv5
Film omawiający skutki dużego odsetka osób starszych.
Główne sposoby przeciwdziałania skutkom starzenia się to:
– wprowadzenie polityki prorodzinnej,
– podwyższenie wieku emerytalnego,
– zwiększenie liczby godzin pracy dla młodszych pracowników,
– dostosowywanie gałęzi gospodarki dla osób starszych.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1WsL9VKWYD8H
Film omawiający sposoby przeciwdziałania skutkom starzenia się społeczeństw.
Indeks górny Źródło: Gromar sp. z o.o., CC BY‑SA 3.0 Indeks górny koniec Źródło: Gromar sp. z o.o., CC BY‑SA 3.0
Na podstawie powyższej prezentacji zaznacz region Europy, w którym odnotowuje się najwyższy odsetek osób starszych.
Na podstawie powyższej prezentacji zaznacz pozytywną konsekwencję starzenia się społeczeństwa.
Na podstawie powyższej prezentacji stwórz schemat obrazujący przyczyny i konsekwencje starzenia się społeczeństwa europejskiego.
Słownik
polityka działania przeciwko zmniejszającej się liczby urodzeń; jej podstawowymi instrumentami są: zasiłek po urodzeniu dziecka, pomoc finansowa (wypłacanie świadczeń na każde dziecko), ulgi podatkowe, zniżki w instytucjach kultury dla rodzin wielodzietnych, ochrona miejsca pracy kobiety w ciąży i po jej powrocie do pracy, wydłużony i dzielony między rodziców urlop rodzicielski, dostęp do żłobków i przedszkoli, opłacanie staży dla młodych chcących uczyć się i pracować w danym państwie
podział ludności na określone grupy wiekowe
różnica między liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów, przeliczona przez liczbę ludności i wyrażona w promilach
wyznawcy islamu
lekarze zajmujący się osobami w podeszłym wieku
lekarze zajmujący się dziećmi
Podsumowanie
Społeczeństwo europejskie się starzeje. Oznacza to, że wzrasta odsetek osób starszych i jednocześnie zmniejsza się odsetek osób w pozostałych grupach wiekowych (zwłaszcza osób młodych).
Do przyczyn starzenia się społeczeństwa europejskiego należą: wzrost długości trwania życia, co jest konsekwencją m.in. postępu medycyny i rosnącej świadomości w zakresie badań profilaktycznych i dbałości o zdrowie, mała liczba urodzeń (spowodowany zmianą modelu rodziny na bezdzietne lub z jednym dzieckiem, powszechnością metod planowania rodziny, zmniejszeniem liczby związków formalnych i wzrostem liczby rozwodów oraz odkładaniem decyzji o posiadaniu potomstwa na czas po realizacji zawodowej, naukowej czy po poprawie warunków życia) i emigracje młodych ludzi.
Głównymi konsekwencjami starzenia się społeczeństwa są: większe wydatki na ochronę zdrowia i wypłacanie emerytur, spowolnienie wzrostu gospodarczego, zapotrzebowanie na usługi dla osób starszych (np. na usługi medyczne czy opiekę), zamykanie części przedszkoli i szkół, zwolnienia lub przekwalifikowania nauczycieli, zmniejszenie się roli lekarzy pediatrówlekarzy pediatrów i w przyszłości - niewystarczająca liczba rąk do pracy.
W celu przeciwdziałania negatywnym konsekwencjom powyższych zjawisk rządy wielu państw stosują działania polityki pronatalistycznej prorodzinnej. Zachęcają ludność do posiadania dzieci (lub ich większej liczby) poprzez: świadczenia finansowe, wydłużanie urlopów macierzyńskich, ulgi podatkowe, zniżki w różnych instytucjach dla rodzin wielodzietnych, ochronę miejsc pracy kobiet w ciąży itd.
Ćwiczenia
Wskaż wykres, na którym przedstawiono strukturę wieku ludności Europy w 2020 r.
Przeanalizuj poniższe mapy, a następnie uporządkuj podane kraje według zaawansowania procesu starzenia się społeczeństwa – zacznij od państwa, w którym sytuacja demograficzna jest najmniej korzystna.
A. dbałość o zdrowie i wysoki poziom opieki medycznej
B. wzrost długości trwania życia
C. chęć realizowania w pierwszej kolejności swoich planów zawodowych
D. mała liczba urodzeń
E. zmniejszy odsetek osób młodych
F. większe wydatki na emerytury
Poniższe wykresy przedstawiają udział procentowy danych grup wiekowych w podziale na płeć w dwóch krajach europejskich. Oceń, w którym z nich występuje zjawisko starzenia się społeczeństwa. Uzasadnij swoją odpowiedź.
