Paradoks i ironia w literaturze, malarstwie i fotografii

Zwróć uwagę na to, czy w wierszu znajdują się czasowniki wskazujące na to, kim jest podmiot liryczny. Zastanów się, o kim mówi podmiot liryczny.

Nie wiadomo, kim jest podmiot liryczny. Bohaterem lirycznym jest człowiek.

Zwróć uwagę na zastąpienie sformułowania łyżka wody - łyżką oceanu.

Przekształcenie jest paradoksem, ponieważ ocean nie może zmieścić się w łyżce.

Zwróć uwagę między innymi na emocje podmiotu lirycznego, które można wyodrębnić w poszczególnych strofach.

Sprawdź, czy w twojej odpowiedzi pojawiły się informacje o ironicznym stosunku podmiotu lirycznego do człowieka oraz podziwie, zdziwieniu i zaskoczeniu wobec jego ewolucyjnych osiągnięć.

Odczytaj przenośne znaczenie podanych sformułowań w kontekście całej strofy, w której występują.

gwiazda prowincjonalna: kosmos jest prowincją; wszechświat jest jak mikrokosmos

marny wyrodek kryształu: człowiek jako istota biologiczna jest dziwną mutacją; człowiek jako istota biologiczna wydaje się kimś gorszym od tak pierwotnych form natury, jak kryształ

trudne dzieciństwo w koniecznościach stada: człowiek na przestrzeni dziejów przeszedł trudny proces ewolucyjny i cywilizacyjny; człowiek w procesie ewolucyjnym nabył umiejętności społeczne

Pamiętaj, że określając funkcję środków stylistycznych, należy uwzględnić efekt artystyczny, jaki poetka uzyskała dzięki ich zastosowaniu w wierszu.  Sprawdź, czy podczas analizy zastosowanych środków stylistycznych udało ci się podać przykłady oraz ich wpływ na ogólny obraz człowieka i jego dokonań, jaki wyłania się z wiersza.

ironia - przykład: Sto pociech, bądź co bądź. /Niebożę./Istny człowiek.; funkcja: człowiek nie jest wyjątkowym stworzeniem, podmiot liryczny współczuje i trochę drwi z człowieka,  określając go jako „niebożę”. 

anafora - przykład: Zachciało mu się szczęścia,/ zachciało mu się prawdy, /zachciało mu się wieczności,/ patrzcie go!; funkcja: podkreślenie niemożliwości  osiągnięcia wszystkiego, co zaplanował sobie człowiek,  w ironiczny sposób podkreśla  potrzeby człowieka – pragnienie szczęścia, prawdy, wieczności

wyliczenie - przykład: oczami tylko widzi/ uszami tylko słyszy; funkcja: podkreślenie, że człowiek nie zadaje sobie trudu, aby zobaczyć i usłyszeć coś więcej niż tylko to, co dostrzega zmysłami.

Zwróć uwagę na sformułowania, które podobne są do tych, jakie można usłyszeć na ulicy, tramwaju, którymi posługujemy się w rozmowach ze znajomymi. Zastanów się, w jakim celu język poetycki czyli bogaty w środki stylistyczne miesza się z językiem potocznym.

Przykładowe sformułowania  kolokwialne: Zachciało mu się, /Patrzcie go!; funkcja: ukazanie kontrastu między wielkimi celami, jakie stawia sobie człowiek - ludzkość, a tym, co w  rzeczywistości osiąga.

Zwróć uwagę na kontrast między przedstawioną sceną, a  słownictwem, jakiego używa profesor, aby zilustrować to, co widzi.

Ironia polega na sprzeczności między tym, co widzimy, a tym jak ktoś przedstawia nam/- sugeruje coś, co widzimy/słyszymy. Przedstawiona bójka jest chuligańskim wybrykiem, natomiast użyte przez profesora sformułowania, np.: „przesympatycznych chuliganów”, „podziwiam rytmiczne ruchy bioder”, „zaiste” nie pasują do tej sceny, są sprzeczne z agresywnym zachowaniem chłopaków.

Zastanów się, czy każdy jest w stanie dostrzec ironię?

Ironią nie należy posługiwać się wtedy, kiedy ktoś nie jest w stanie dostrzec sprzeczności między sensem dosłownym (tym, co widzi/słyszy), a sensem sugerowanym, czyli tym, na co ktoś go naprowadza, na co wskazuje. Używając ironicznych sformułowań można kogoś obrazić.

Szukaj przykładów, które z  jednej strony poruszają ważne zagadnienia,  a z drugiej strony obraz poetycki/użyte słownictwo przez poetkę w sposób celowy kontrastuje z nimi.

Np. w wierszu w wierszu „Pierwsza fotografia Hitlera” Szymborska używa języka zdrobniałego, pieszczotliwego wypowiadając się na temat dziecka, którym jest przyszły zabójca ludzkości, np.  „Czyja to rączka”, „Adolfek”. Takim językiem  zwracają się rodzice do swojego ukochanego dziecka. Język ten kontrastuje z tym, kim okazało się w dorosłym życiu dziecko na fotografii i jest refleksją na temat okrucieństwa człowieka. W wierszu „Dwie małpy” podmiot liryczny zdaje egzamin maturalny z historii...ludzkości, jąka się i nie potrafi odpowiedzieć na postawione pytanie. Egzaminatorami są tytułowe małpy, co oznacza, że są postawione wyżej w hierarchii niż człowiek (ironia).

Sprawdź, czy w twojej odpowiedzi pojawiły się informacje o pozytywnym nacechowaniu związku frazeologicznego odnoszącego się do osoby, o której z rozrzewnieniem mówimy, że swoim zachowaniem lub sposobem bycia wywołuje uśmiech, wesołość.  w razie potrzeby skorzystaj ze słownika frazeologicznego.

Człowiek na przestrzeni wieków dokonał rzeczy wielkich, świadczą o tym wynalazki i odkrycia, charakteryzuje go ciekawość świata, ma rozliczne talenty i wielkie możliwości, jednak jest kruchą istotą kruchą, śmieszną drobiną w porównaniu do wszechświata. Niby silny, a nieporadny, jak małe dziecko.