Konstanty Ildefons Gałczyński Teatrzyk Zielona Gęś
Aluzje literackie
Warto wiedzieć
Konstanty Ildefons Gałczyński, poeta i kpiarz, autor utworów lirycznych i satyrycznych, tworzył scenki, w których wykorzystywał absurdalny humor. W Żarłocznej Ewy polega na wywróceniu na opak znaczenia biblijnego motywu grzechu pierworodnego.
Aluzja literacka (fr. allusion, łac. alludere – żartem do czegoś przymawiać) to pojawiające się w utworze (bez względu na jego rodzaj i gatunek) różnego typu świadome nawiązania autora do innego dzieła literackiego. Opierają się one na wskazaniu sygnałów, które odsyłają czytelnika do innego tekstu, niekiedy szerzej – całego cyklu utworów, stylu danego pisarza, a nawet do epoki literackiej.
Aluzja literacka wiąże utwór z tradycją literackątradycją literacką i może świadczyć o akceptacji przez autora określonych wzorców, ale niekiedy jest to aluzja o charakterze krytycznym, żartobliwym, a nawet prześmiewczym. Jest komentarzem do analizowanego utworu i wzbogaca jego interpretację, choć odwołuje się do świadomości i wiedzy czytelnika. Żeby móc poprawnie zinterpretować znajdującą się w utworze (a niekiedy głęboko ukrytą) aluzję, najpierw trzeba umieć ją dostrzec.
Biblia
Aluzja literacka zawarta w w scence Ildefonsa Konstantego Gałczyńskiego Żarłoczna Ewa odsyła czytelnika do jednego z najważniejszych tekstów dla całej kultury śródziemnomorskiej - Biblii.
2. Lucas Cranach młodszy, Adam i Ewa, po 1537
3. Adriaen van der Werff, Adam i Ewa, między 1674 a 1722
Żarłoczna EwaTeatrzyk „Zielona Gęś” ma zaszczyt przedstawić Żarłoczną Ewę.
Występują: WĄŻ, ADAM i EWA.
WĄŻ
podaje Ewie jabłko na tacy:
Ugryź i daj Adamowi.ADAM
ryczy:
Daj ugryźć! Daj ugryźć!EWA
zjada całe jabłkoWĄŻ
przerażony:
Co teraz będzie?ADAM
Niedobrze. Cała Biblia na nic.Kurtyna
Źródło: Konstanty Ildefons Gałczyński, Żarłoczna Ewa, [w:] tegoż, Teatrzyk Zielona Gęś, Warszawa 2009.
Księga Rodzaju 3, 1-7Upadek pierwszych ludzi
1 A wąż był bardziej przebiegły niż wszystkie zwierzęta lądowe, które Pan Bóg stworzył. On to rzekł do niewiasty: «Czy rzeczywiście Bóg powiedział: Nie jedzcie owoców ze wszystkich drzew tego ogrodu?» 2 Niewiasta odpowiedziała wężowi: «Owoce z drzew tego ogrodu jeść możemy, 3 tylko o owocach z drzewa, które jest w środku ogrodu, Bóg powiedział: Nie wolno wam jeść z niego, a nawet go dotykać, abyście nie pomarli». 4 Wtedy rzekł wąż do niewiasty: «Na pewno nie umrzecie! 5 Ale wie Bóg, że gdy spożyjecie owoc z tego drzewa, otworzą się wam oczy i tak jak Bóg będziecie znali dobro i zło».
6 Wtedy niewiasta spostrzegła, że drzewo to ma owoce dobre do jedzenia, że jest ono rozkoszą dla oczu i że owoce tego drzewa nadają się do zdobycia wiedzy. Zerwała zatem z niego owoc, skosztowała i dała swemu mężowi, który był z nią: a on zjadł. 7 A wtedy otworzyły się im obojgu oczy i poznali, że są nadzy; spletli więc gałązki figowe i zrobili sobie przepaski.
Źródło: Księga Rodzaju 3, 1-7, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań–Warszawa 1980, s. 26.
Zapoznaj się z powyższymi tekstami i przypomnij sobie dzieła (literackie oraz plastyczne) nawiązujące do biblijnej sceny kuszenia Adama i Ewy w Raju. Wypisz swoje skojarzenia z tą sceną.
Zapoznaj się filmikiem, który pozwoli ci zinterpretować scenkę Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego Żarłoczna Ewa w kontekście fragmentu Księgi Rodzaju. Wynotuj wszystkie śmieszne elementy, które zostały wskazane w filmiku.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RVCaKVakYGYQB
Film nawiązujący do treści materiału o konstruowaniu pracy pisemnej.
Zapoznaj się z zamieszczonymi w samouczku definicjami pojęć „absurd” i „komizm”. Na ich podstawie wyjaśnij, na czym polega komiczny i absurdalny charakter przywołanych przez K. I. Gałczyńskiego elementów świata przedstawionego.
Zapoznaj się raz jeszcze ze scenką Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego oraz podanym fragmentem Księgi Rodzaju, a następnie określ prawdziwość stwierdzeń.
Wypisz z z fragmentów Księgi Rodzaju związki frazeologiczne i wyjaśnij ich znaczenie biblijne oraz przenośne.
Czy twoim zdaniem trzeba znać treść Księgi Rodzaju, aby zrozumieć sens miniprzedstawienia Gałczyńskiego? Zredaguj odpowiedź na pytanie.
Mitologia
Pomysł ZeusaTeatrzyk Zielona Gęś
ma zaszczyt przedstawić„Pomysł Zeusa”
Osoby:
Zeus, LedaLeda i CAŁY ZESPÓŁ NAJMNIEJSZEGO TEATRU ŚWIATAZeus:
Powiedz mi, piękna Ledo, dlaczego jesteś niewrażliwa na moje zaloty?Leda:
Dlatego, że jesteś szkaradnym staruchem.Zeus:
Poczekaj! (przemienia się w złoty deszcz) Prawda, jak pięknie szumię?Leda:
Lipa. Banał i zgaga. Bajkę o złotym deszczu przewałkowały już wszystkie podręczniki mitologii.Zeus:
(speszony) Rzeczywiście. Ale zaraz, może coś z bykiem? (przemienia się w byka)Leda:
O, biedny Zeusie - i ten numer jest ograny. Przecież pod postacią byka uwodziłeś Europę.Zeus:
Istotnie. (płacze)Leda:
(do Publiczności) Żal mi tego pana. Zupełny zanik inwencji. (do Zeusa) No, Zeusku, do góry uszy! Spróbuj jeszcze czegoś. W życiu trzeba próbować.Zeus:
(próbuje przemienić się w orła) O!Leda:
Do bani. Mit z orłem jest mitem z taką brodą!Zeus:
Eureka! Mam! Wymyśliłem! Będziesz moją! (przemienia się w „Zieloną Gęś”)Leda:
No, nareszcie! Pójdź w moje objęcia! Och! (znosi jajko, z którego zamiast Heleny i Kastora z Polluksem wykluwają się:
Hermenegilda Kociubińska,
Alojzy Gżegżółka,
Pies Fafik,
Osiołek Porfirion,
Piekielny Piotruś
i na końcu Prof. Bączyński)Prof. Bączyński:
I to jest właśnie, proszę państwa, geneza Teatrzyku
„Zielona Gęś”, NAJMNIEJSZEGO - TEATRU -
ŚWIATA - PREMIERA - CO - NIEDZIELA.K U R T Y N A
Źródło: Konstanty Ildefons Gałczyński, Pomysł Zeusa, [w:] Teatrzyk Zielona Gęś, oprac. L. Zielińska, M. Gołembnik, wybór L. Zielińska, M. Gołembnik, Warszawa 1999, s. 88–89.
Trzynasty największy wysiłek HerkulesaTeatrzyk Zielona Gęś
ma zaszczyt przedstawić„Trzynasty największy wyczyn Herkulesa”
Herkules:
Pozwolicie, obywatelstwo, że się przedstawię: Jestem Herkules, syn Jowisza i Alkmeny, znany sportowiec. Moje wyczyny? Proszę bardzo! Liczcie! Dwanaście:
l) położyłem lwa nemejskiego; 2) takoż hydrę lernejską; 3) takoż dzika erymantejskiego; 4) ścigałem się z kózką, co miała złote różki i miedziane nóżki; 5) zrobiłem porządek z ptakami stymfalijskimi; 6) pobiłem pewnego byka na Krecie; 7) takoż Diomeda, króla Tracji, który podkarmiał swoje konie ludzkim mięsem; 8) [...] spuściłem manto Amazonkom, tym mitologicznym kociakom; 9) oczyściłem stajnię Augiasza, skierowując na tę stajnię moim ramieniem rzekę Alfeusz; 10) zrobiłem na szaro niejakiego Geriona; 11) otrząsnąłem złote jabłka w ogrodzie Hesperyd oraz 12) wyzwoliłem Tezeusza, co było, moi drodzy, najtrudniejsze. Ale to wszystko mi, proszę was, nie wystarcza.
To nic nie jest. Ja chcę, obywatele, pobić własne rekordy. Absolutnie. Tylko czego by tu takiego dokonać? O, natchnij mnie, Apollinie, i ty, Diano awentyńska! Bo chcę coś takiego zrobić, coś takiego, żebym istotnie zasłużył sobie na sławę u potomnych.
(zamyśla się)
Eureka! Mam!!!!!
(chwyta w Warszawie za słuchawkę telefoniczną i uzyskuje połączenie w godzinach porannych)Kurtyna
Źródło: Konstanty Ildefons Gałczyński, Trzynasty największy wysiłek Herkulesa, [w:] Konstanty Ildefons Gałczyński, Teatrzyk Zielona Gęś, oprac. Małgorzata Gołembnik, Lilia Zielińska, Warszawa 1999, s. 121.
W czasach Gałczyńskiego nie było telefonów komórkowych, rozmawiało się dzięki łączom naziemnym, które bardzo często były przeciążone rano i wieczorem. Z trudnością można się było dodzwonić do kogoś, szczególnie w dużych miastach.
Dramat szekspirowski
HamletTeatrzyk Zielona Gęś
ma zaszczyt przedstawić
z oburzeniem„Hamleta”
Spektakl, niestety, nie dopuszczony do konkursu szekspirowskiego, a to dzięki ponurym machinacjom intrygantów, karierowiczów oraz kombinatorów.
Prof. Bączyński:
Narodzie polski, oto jakie wiekopomne wysiłki teatrologiczne idą na mamę z powodów jak wyżej!
(rozdziera szaty, ale ceruje je natychmiast)Hamlet:
Być albo nie być - oto jest pytanie,
Które powtarzam od lat trzystu w kółko.
Lecz, cyt! Poloniusz schodzi na śniadanie,
Nie, to Gżegżółka. Jak się masz, Gżegżółko?Gżegżółka:
Niedobrze mam się, bo w życiu trza przebyć
Przez las problemów, a któż je rozwiąże?
Więc gdy dylemat stoi: być czy nie być,
Może spróbujmy nie być, mości książę!Obaj, tj. Gżegżółka i Hamlet:
(na próbę przestają być)Kurtyna sprytnie wykorzystuje sytuację i skwapliwie zapada.
Źródło: Konstanty Ildefons Gałczyński, Hamlet, [w:] Konstanty Ildefons Gałczyński, Teatrzyk Zielona Gęś, oprac. Małgorzata Gołembnik, Lilia Zielińska, Warszawa 1999, s. 81.
Wyjaśnij, na czym polega groteska w wymienionych utworach Gałczyńskiego.
Sprawdź, czy umiesz!
Wykorzystując wszystkie zebrane dotąd wnioski dotyczące aluzji, elementów komizmu i absurdu, napisz własną interpretację scenki biblijnej, mitologicznej lub innej naśladując Teatrzyk Zieloną Gęś.
Słownik
(łac. absurdus – niewłaściwy) – sytuacja lub wypowiedź wewnętrznie sprzeczna, nielogiczna, pozbawiona sensu)
(fr. grotesque – dziwaczny, dziwaczność) – określenie szczególnego rodzaju komizmu, którego właściwością jest odrzucenie przyjętych zasad prawdopodobieństwa, prowadzące do powstania zdeformowanego, obrazu rzeczywistości; charakterystyczne dla groteski jest współwystępowanie elementów tragizmu i komizmu, czy kontrastu, które służą celom satyrycznym lub parodystycznym; utwór literacki o elementach komicznie przejaskrawionych, nieprawdopodobnych, karykaturalnych
odstępstwo od powszechnie przyjętego poglądu
(gr. komikós) - przedstawianie pewnych wydarzeń, sytuacji, postaci w sposób dowcipny i zabawny, wywołujący śmiech, może polegać na przejaskrawianiu rzeczywistości, ukazywaniu sprzeczności, kontrastów, wywoływaniu zaskoczenia; zespół cech wywołujących wesołość, śmieszność. Wyróżnia się komizm sytuacyjny, słowny i komizm postaci
kochanka Zeusa, która urodziła mu między innymi Helenę Trojańską, Kastora i Polideukesa, Klitajmestrę. Zeus posiadł Ledę pod postacią łabędzia. Motyw ten często wykorzystywali malarze i rzeźbiarze np. Michał Anioł, Leonardo da Vinci
powiedzenie lub postępek niemające sensu
(łac. traditio – podanie) – doświadczenia literackie z przeszłości, które mogą stanowić punkt odniesienia dla współczesnej twórczości. Do tradycji literackiej zaliczamy same dzieła, ale także typowe dla danego okresu konwencje literackie, rodzaje i gatunki, system wersyfikacyjny
Źródło:
https://zpe.gov.pl/b/samouczek-aluzja-literacka-w-zarlocznej-ewie-konstantego-ildefonsa-galczynskiego/PIgHBNeoG
https://zpe.gov.pl/a/wprowadzenie/D2gyM7Wwj
https://zpe.gov.pl/a/sprawdz-sie/DmNXWTXuA