Bitwa Warszawska i ocalenie przed bolszewikami

Mapa przedstawia działania wojenne w wojnie polsko-bolszewickiej z 1920 roku. Polskie wojsko rozmieszczone było po obu stronach Wisły od Sandomierza, aż od Torunia. W pierwszym etapie działań, ruchy wojska polskiego przebiegały z okolic Sandomierza na północny-wschód obok Lublina. W drugim etapie ruchy wojska szły z okolic Lublina na północ do Brześcia, Siedlec, Mińska Mazowieckiego i w okolicach Modlina na północ do Płońska oraz na południe w stronę Brodnicy. Ruchy wojsk sowieckich w pierwszym i drugim etapie obejmowały marsz ze wschodu od strony Drohiczyna, Brześcia, Białegostoku na wschód na Warszawę. Rozegrane bitwy to 14 sierpnia bitwa pod Radzyminem, 17 sierpnia bitwa pod Zadwórzem, 31 sierpnia bój pod Komarowem, 20 września bitwa nad Niemnem oraz 14 sierpnia walki nad Wkrą. Zdjęcie pierwsze przedstawia dwóch żołnierzy w polskich mundurach. Mężczyzna po lewej ma mundur generalski i na głowie czapkę z kwadratowym denkiem i daszkiem, tak zwaną rogatywkę. Wąsatym mężczyzna po prawej, na głowie ma prostą czapkę z okrągłym denkiem i daszkiem, tak zwaną maciejówkę. To Józef Piłsudski. Zdjęcie drugie przedstawia trzech żołnierzy w polskich, oficerskich mundurach pochylających się nad stołem, na którym leży mapa. Mężczyźni znajdują się w klasie szkolnej, o czym świadczy tablica powieszona na ścianie za nimi oraz liczydło stojące obok. Za trzema głównymi postaciami, stoi z tyłu jeszcze dwóch żołnierzy. Zdjęcie trzecie przedstawia mężczyznę w średnim wieku, z wąsami, krótko przystrzyżonymi włosami, w generalskim mundurze. Zdjęcie czwarte przedstawia siwego, mężczyznę w mundurze generalskim. Mężczyzna ma krzaczaste siwe wąsy oraz kilka odznaczeń na klapie munduru. Zdjęcie piąte przedstawia dwóch rozmawiających ze sobą oficerów Wojska Polskiego. Wąsatym mężczyzna po lewej ma na głowie prostą czapkę z okrągłym denkiem i daszkiem, tak zwaną maciejówkę. W jednej dłoni trzyma papierośnicę, w drugiej, wyjęty z niej papieros To jest Józef Piłsudski. Mężczyzna po lewo ma na głowie miękką, sukienną czapką bez daszka, o podłużnym kształcie, tak zwaną furażerkę. Obaj ubrani są w mundury i wojskowe płaszcze. Za nimi stoi samochód i inni żołnierze. Zdjęcie szóste przedstawia maszerujących żołnierzy Wojska Polskiego. Wąsaty mężczyzna w centralnym miejscu zdjęcia, ma na sobie jasny mundur, a na głowie prostą czapkę z okrągłym denkiem i daszkiem, tak zwaną maciejówkę. Lewą dłonią trzyma rękojeść szabli, którą ma przy boku. Wszyscy żołnierze dookoła mają czapki z kwadratowym denkiem i daszkiem, tak zwane rogatywki. Ubrani są w ciemne mundury, wysokie czarne buty, typu oficerki. Przy pasie mają przypięte szable. Idą w równych szeregach. Zdjęcie siódme przedstawia żołnierza Wojska Polskiego stojącego na polanie. Ubrany jest w zwężane do dołu spodnie typu bryczesy, na mundur ma założona kurtkę ocieplaną białą wełną, z szerokim, wykładanym kołnierzem z ciemnej wełny. Na głowie okrągła czapka z daszkiem. W ręku papieros. Zdjęcie ósme przedstawia młodego mężczyznę ubranego w płaszcz żołnierza Armii Czerwonej. Na klapach płaszcza przypinki z symbolem pięcioramiennej gwiazdy. Zdjęcie dziewiąte przedstawia polskich żołnierzy siedzących w okopach. Zdjęcie dziesiąte przedstawia trzech żołnierzy, stojących na polanie pośrodku karabinów opartych o siebie lufami, przypominających kształtem niewielkie stożki. Takich stożków z karabinów jest wokół nich kilka. W tle las. Ilustracja przedstawia schemat działań wojennych pod Komarowem 31 sierpnia 1920 roku. Na mapie zaznaczono pozycje i kierunki działań wojsk polskich. Pozycje mieściły się w pięciu miejscach: w okolicach Krasnegostawu, w okolicach Uhnowa, w okolicy Grabowca i Dubienki i na leweym brzegu Bugu. Z Krasnegostawu wojska polskie atakowały na południe w stronę Zamościa. Z Uhnowa na północ w stronę Zamościa. Z Grabowca na południe w okolice miejscowości Cześnik koło Zamościa. A także na wschód obok miejscowości Dubienka, z forsowaniem rzeki Bug. Natomiast pozycje wojsk sowieckich znajdowały się w Zamościu oraz na prawym brzegu Bugu, w okolicach miejscowości Dubienka i nieco poniżej na południu. Kierunki odwrotu wojsk sowieckich wyglądały następująco. Armia Konna z zajmowanego Zamościa wycofywała się na wschód za rzekę Bug. Zdjęcie dwunaste przedstawia trzech rozmawiających ze sobą oficerów Wojska Polskiego. Wąsatym mężczyzna centralnie ma na głowie prostą czapkę z okrągłym denkiem i daszkiem, tak zwaną maciejówkę. Ręce założone do tyłu. To jest Józef Piłsudski. Mężczyzna po lewo ma na głowie miękką, sukienną czapką bez daszka, o podłużnym kształcie, tak zwaną furażerkę. Trzeci po lewej stoi tyłem. Wszyscy ubrani są w mundury. Za nimi stoją inni żołnierze. Obraz przedstawia scenę batalistyczną walki żołnierzy jazdy konnej i piechoty. Plątanina ludzi i zwierząt. Konające konie i zabici żołnierze. Na pierwszym planie mężczyzna w białej koszuli mierzy do kogoś z pistoletu, obok niego żołnierz w hełmie obsługuje działko maszynowe. Wiosną 1920 r. Rosja sowiecka rozpoczęła koncentrację sił na północnym odcinku frontu. Józef Piłsudski, Naczelnik Państwa, podjął decyzję o uderzeniu wyprzedzającym, mającym na celu zniszczenie sił sowieckich. 25 kwietnia 1920 r. rozpoczęła się wyprawa kijowska. Ofensywa, zakończona zajęciem Kijowa 8 maja 1920 r., nie osiągnęła zamierzonego celu. Armia bolszewicka cofała się, nie ponosiła jednak dotkliwych strat. Atak Armii Konnej Budionnego w czerwcu 1920 r. zmusił wojska polskie do odwrotu. Na północnym odcinku frontu, 4 lipca ruszyła ofensywa Armii Czerwonej dowodzonej przez Michaiła Tuchaczewskiego. Uderzenie Armii Czerwonej pod względem taktycznym i operacyjnym polegało na koncentracji dużych sił ruchomych na prawym, północnym skrzydle Frontu Zachodniego, jak również systematycznym oskrzydlaniu wojska polskiego przez znajdujący się na skrajnej prawej flance sowieckiej korpus kawalerii Gaj-Chana i ciągłym odpychaniu polskiego Frontu Północnego od granicy polsko-litewskiej, a następnie polsko-niemieckiej oraz wychodzeniu 3 Korpusu 4 Armii na skrzydło Wojska Polskiego i spychaniu go na południe, na błota poleskie. Taktyka ta przyniosła nadspodziewanie dobre rezultaty. Nastąpił szybki odwrót wojsk polskich aż do linii Bugu. Armia Czerwona pokonała w krótkim czasie ponad 400 kilometrów. Wojsko Polskie oddało bez poważniejszego oporu twierdzę Brześć. 10 sierpnia linia frontu znalazła się na wysokości Przasnysza, Wyszkowa, Siedlec. 3 Korpus Kawalerii bił się w Mławie, docierając ostatecznie do Działdowa. Tego dnia Tuchaczewski wydał dyrektywę opanowania Warszawy. Do tej chwili sukces Armii Czerwonej był całkowity. Potem nastąpiła Bitwa Warszawska. Gdy sowiecki Front Zachodni pod dowództwem Michaiła Tuchaczewskiego uderzał na Warszawę, sowiecki Front Południowo-Zachodni pod dowództwem Aleksandra Jegorowa uderzał na Lwów. 1 Armia Konna pod dowództwem Siemiona Budionnego nacierała po bitwach pod Brodami i Krasnem bezpośrednio na miasto. Z Frontu Południowego Wojska Polskiego zostały tymczasem po 6 sierpnia wycofane jednostki Wojska Polskiego dla wzmocnienia grupy uderzeniowej Frontu Środkowego, przygotowywanej do uderzenia na flankę sowiecką znad Wieprza. Bitwa Warszawska rozgrywała się w trzech różnych lokalizacjach: bój na przedmieściach Warszawy, walki nad Wkrą oraz nad Wieprzem. 13 sierpnia, w pierwszym dniu bitwy, nastąpiło gwałtowne natarcie dwóch radzieckich związków taktycznych, jednej dywizji z 3 Armii Łazarewicza i jednej z 16 Armii Sołłohuba. Nacierały one na Warszawę z kierunku północno-wschodniego. Dwie rosyjskie dywizje uderzyły pod Radzyminem, przełamały obronę 11 Dywizji pułkownika Bolesława Jaźwińskiego i zdobyły Radzymin. Następnie jedna z nich ruszyła na Pragę, a druga skręciła w prawo, na Nieporęt i Jabłonną. Niepowodzenie to skłoniło dowódcę polskiego Frontu Północnego do wydania rozkazu wcześniejszego rozpoczęcia działań zaczepnych przez 5 Armię generała Sikorskiego (z Modlina). 14 sierpnia, wywiązały się zacięte walki wzdłuż wschodnich i południowo-wschodnich umocnień przedmościa warszawskiego - od Wiązowny po rejon Radzymina. 15 sierpnia nastąpiło koncentryczne natarcie odwodowych dywizji polskich, które zakończyło się sukcesem. Odzyskany został Radzymin i polskie oddziały wróciły na wcześniej utracone pozycje. 16 sierpnia na liniach bojowych przedmościa warszawskiego toczyły się nadal intensywne walki, ale sytuacja wojsk polskich ulegała częściowej poprawie. W okolicach Modlina działania zbrojne początkowo nie przynosiły wyraźnego rozstrzygnięcia. 5 Armia generała Sikorskiego, która na rozkaz dowódcy przeszła 14 sierpnia do natarcia w kierunku Nasielska, czyniła postępy. Dopiero 16 sierpnia, koncentryczne uderzenie armii Sikorskiego, wyprowadzone z południowo-wschodnich fortów Modlina i znad Wkry, doprowadziło do opanowania Nasielska. Dało możliwość kontynuowania ataku na wojska bolszewickie stacjonujące w okolicach Serocka i Pułtuska. Na lewym skrzydle frontu polskiego natomiast sytuacja układała się niepomyślnie. 4 Armia Szuwajewa i 3 Korpus Kawalerii Gaja, parły na Płock, Włocławek i Brodnicę i rozpoczęły forsowanie Wisły w rejonie Nieszawy. Pod wpływem tych wydarzeń naczelny wódz Wojska Polskiego zdecydował się rozpocząć manewr zaczepny znad dolnego Wieprza. 16 sierpnia 1920 rozpoczęło się kontruderzenie. Dywizje grupy uderzeniowe ruszyły szerokim frontem, by już w drugim dniu natarcia dotrzeć do szosy Warszawa-Brześć. Prawe skrzydło natarcia osłaniała 3 Dywizja Piechoty Legionów maszerująca na Włodawę i Brześć. Pod Warszawą wojska radzieckie zostały związane energicznym zwrotem zaczepnym sił polskich przedmościa, wspartych czołgami i atakującymi w kierunku na Mińsk Mazowiecki. 3 Dywizja Piechoty Legionów zajęła Włodawę. 1 Dywizja Piechoty Legionów odcinek Wisznice-Wohyń, a 21 Dywizja Piechoty Górskiej oraz dywizje wielkopolskie 14 i 16 osiągnęły rubież rzeki Wilgi, zajęły Garwolin i wysunęły patrole pod Wiązowną. 2 Dywizja Piechoty Legionów, przerzucona z zachodniego brzegu Wisły, przejęła rolę odwodu grupy uderzeniowej. 17 sierpnia siły polskie osiągnęły linię Biała Podlaska-Międzyrzec-Siedlce-Kałuszyn-Mińsk Mazowiecki. W tym samym czasie reszta wojsk polskich przeszła do kontrofensywy na całej długości frontu. 5 Armia znad Wkry uderzyła na XV i III Armie bolszewickie. Wskutek czego większa część wojsk sowieckich przeszła do nieskoordynowanego odwrotu. Część sił sowieckich, 3 korpus kawalerii Gaj-Chana (dwie dywizje) oraz część 4 i 15 armii (6 dywizji) nie mogąc się przebić na wschód 24 sierpnia 1920 roku przekroczyła granicę niemiecką i została internowana na terytorium Prus Wschodnich.