Indie i Chiny - cywilizacje nad wielkimi rzekami
Indie i Chiny - cywilizacje nad wielkimi rzekami
Szczególnie sprzyjające warunki dla rozwoju rolnictwa istniały w sześciu dolinach rzek. Pierwszą z nich tworzyły rzeki Eufrat i Tygrys w Mezopotamii, a kolejną Nil w Egipcie. Jeszcze inna znajdowała się w Indiach wzdłuż rzeki Indus. Ostatnie doliny znajdowały się na terenie późniejszych Chin. Tworzyły ją rzeki Huang He (Rzeka Żółta) i Jangcy. W tych rejonach zaczęły powstawać osady, a następnie pierwsze miasta i państwa. Tam narodziły się pierwsze cywilizacje.
Indie i Chiny
Podobnie jak w Mezopotamii i Egipcie zbiorowe przedsięwzięcia mające za cel intensywniejszą gospodarkę rolną legły także u podstaw najstarszych cywilizacji w Indiach i Chinach.
W III tysiącleciu p.n.e. w dolinie Indusu zbudowano kanały pozwalające osiągać obfitsze plony z upraw. W efekcie mieszkańcy ziem leżących nad rzeką wznieśli duże i regularnie rozplanowane miasta, takie jak Mohendżo Daro czy Harappa.
Z kolei w pierwszej połowie II tysiąclecia p.n.e. w żyznej dolinie nad środkowym biegiem rzeki Huangho zaczęto budować system irygacyjny. Ukształtowana przy tej okazji organizacja społeczna dała początek pierwszej monarchii chińskiej, stworzonej przez dynastię Shang (czyt. Szang).
Cywilizacja doliny Indusu
Około 2500 r. p.n.e. w dolinie rzeki Indus narodziła się pierwsza historyczna kultura Indii. Jej głównymi miastami była Harappa i Mohendżo Daro. Były one wyposażone w rozbudowany system kanalizacyjny: większość prywatnych domów posiadała osobną łazienkę, funkcjonowały także łaźnie publiczne. Były to również ważne ośrodki wymiany handlowej. Podobnie jak w przypadku innych wielkich cywilizacji świata starożytnego rolnictwo w tym regionie opierało się na systemie irygacyjnej rzeki Indus.
Bogata cywilizacja doliny Indusu upadła ok. 1500 r. p.n.e. Istotną przyczyną tego wydarzenia były zmiany klimatyczne spowodowane działalnością człowieka oraz najazd plemienia Ariów.
Ariowie
Bogactwo cywilizacji Indusu przyciągnęło Ariów, którzy w połowie II tysiąclecia p.n.e. najechali Indie. Zamieszkujący Azję Środkową Ariowie przynieśli własną kulturę, którą narzucili pokonanym rdzennym mieszkańcom tych ziem. W licznych państewkach aryjskich zdobywcy dzielili ludność na trzy stany, nazywane kastami: kapłanów (braminów), wojowników (kszatrijów) i pracujących (wajśjów – chłopów, rzemieślników i kupców). Na samym dole drabiny społecznej plasowali się przedstawiciele ciemnoskórej ludności podbitej, zwani siudrami, którzy wykonywali dla Ariów prace służebne. Poza systemem kast znajdowali się pariasi (niedotykalni), czyli osoby z różnych powodów wykluczone ze swoich pierwotnych stanów.
Osiągnięcia cywilizacji Indii
Ariowie po podboju Indii przejęli wiarę w zastane bóstwa łącząc ją z własnymi wierzeniami. Powstał w ten sposób politeistyczny system - hinduizm. Wielkim dokonaniem cywilizacji Indii był rozwój astronomii (przewidywanie zjawisk astronomicznych) i matematyki. W obliczeniach i zapisywaniu liczb stosowano system dziesiętny, obowiązujący dziś na świecie, uwzględniono zero. Obecnie system dziesiętny nazywany jest arabskim ponieważ upowszechnili go Arabowie.
Początki Chin i pierwsza chińska dynastia
Już w starożytności Chiny stanowiły jeden z najludniejszych krajów świata. Główne skupiska ludzi znajdywały się przede wszystkim w dorzeczu dwóch wielkich rzek: Huang He (Żółtej Rzeki) oraz Jangcy (Niebieskiej Rzeki). Tamtejsze doliny były niezwykle żyzne dzięki nanoszonemu wraz z wodą mułowi, który użyźniał ziemię i wzbogacał uzyskiwane plony. Chińczycy uprawiali tam przede wszystkim ryż oraz proso, z którego sporządzano rodzaj owsianki. Tereny te (tzw. Nizina Chińska) były dość gęsto zaludnione już w III tysiącleciu p.n.e., a więc w czasach kiedy nie powstała jeszcze scentralizowana władza, a mieszkańcy organizowali się w niewielkie wspólnoty wiejskie podporządkowane (czasami) lokalnym ośrodkom władzy. Przełom nastąpił w XVIII w. p.n.e., kiedy to w dość niejasnych okolicznościach do władzy doszła pierwsza znana chińska dynastia – Shang (czyt. Szang) (XVIII–XII lub XI w. p.n.e.). Część naukowców jest zdania, że konsolidacja władzy w rękach jednego rodu królewskiego związana było z koniecznością koordynowania podejmowanych wokół wielkich rzek prac irygacyjnych.
Na czele państwa chińskiego stał cesarz, Syn Niebios, który swą władzę zawdzięczał przychylności bezosobowego bóstwa zamieszkującego niebo. Władca stał ponad prawem, będąc jednocześnie jego źródłem. Należała do niego cała ziemia w państwie, którą mógł dysponować wedle własnego uznania.
Elitę rządzącą Chin stanowili cesarscy urzędnicy, pochodzący z warstwy zwanej „wen” („umiejących pisać”). Wyłaniano ich na podstawie wymagających i wielopoziomowych egzaminów państwowych, na których sprawdzano przede wszystkim wykształcenie kandydatów. Na dole hierarchii chińskiego społeczeństwa znajdowali się rolnicy („mong”), rekrutujący się z nich rzemieślnicy („gong”), a także kupcy („shang”).
Osiągnięcia cywilizacji chińskiej
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1E371RZSVc5D
Film nawiązujący do treści materiału
Cywilizacja chińska już w starożytności mogła poszczycić się osiągnięciami, których próżno doszukiwać się w innych ówczesnych kręgach kulturowych. Najsłynniejsze z nich to, rzecz jasna, papier z masy roślinnej. Początkowo w Chinach pisano na jedwabiu lub na deskach bambusowych. Pierwszy materiał był jednak niezwykle drogi, drugi natomiast – dość nieporęczny. Ok. 105 r. n.e. urzędnik cesarski, Cai Lun, dokonał przełomowego odkrycia i wynalazł papier czerpany, który w Chinach produkowano z rozmaitych materiałów: z jedwabnych i lnianych fragmentów tkanin, przede wszystkim zaś — z kory drzewnej i włókien konopi.
Wynalezienie papieru zmniejszyło co prawda koszty powielania ksiąg, jednak problemem nadal pozostał znaczny nakład pracy konieczny do sporządzania kopii. Ok. roku 175 n.e. upowszechnił się jednak w Chinach „druk” w postaci seryjnie wytwarzanych odbitek, który umożliwił stosunkowo szybkie powielanie tekstów literackich. Metoda ta polegała na tym, że sporządzano kamienne tablice z wyrytą na nich treścią. Następnie powlekano je tuszem, a zawartość odbijano na papierze. Około XI w. n.e. chiński uczony Bi Sheng wynalazł ruchomą czcionkę, o cztery stulecia wyprzedzając w tym Gutenberga.
Innym znacznym osiągnięciem cywilizacji chińskiej była produkcja wyrobów porcelanowych, którą możemy datować już na III w. n.e. Dla porównania, produkcja porcelany w Europie rozpoczęła się dopiero w XVIII w., wcześniej sprowadzano ją właśnie z Chin. O popularności tamtejszych wyrobów na naszym kontynencie świadczy fakt, że w języku angielskim na określenie porcelany używano terminu china, czyli „porcelana chińska”.
Chińczycy słynęli także z umiejętności wytwarzania jedwabiu, uzyskiwanego poprzez zanurzenie w gorącej wodzie kokonów owadów zwanych jedwabnikami. Uzyskiwaną w ten sposób tkaninę wykorzystywano do wielu celów, przede wszystkim jednak jako materiał do produkcji odzieży. Wynaleziono proch strzelniczy oraz znano zastosowanie igły magnetycznej.
Wyjaśnij, jaką rolę odgrywał Wielki Mur Chiński.
Wysoki poziom reprezentowała także chińska nauka. Należy tu przede wszystkim wskazać na astronomię. Dzięki regularnym obserwacjom nieba oraz położenia gwiazd i planet Chińczycy jako pierwsi (w 613 r. p.n.e.) udokumentowali pojawienie się komety Halleya. Na wysokim poziomie stała również chińska matematyka: z powodzeniem stosowano równania kwadratowe z wykorzystaniem liczb dodatnich i ujemnych.
Jedną z charakterystycznych cech kultury starożytnych Chin była wyjątkowo wysoka pozycja uczonych, którzy stanowili część elity społecznej. Do najwybitniejszych myślicieli należeli: Laozi (Lao‑Cy) i Kong Fuzi (Konfucjusz), twórcy dwóch największych systemów filozoficznych dawnych Chin: taoizmu i konfucjanizmu.
Ćwiczenia
Przyporządkuj do siebie cywilizację i region, w którym powstała.
Mezopotamia (Bliski Wschód, Azja południowo-zachodnia), Afryka północna, Azja południowa, Azja wschodnia
| cywilizacja starożytnego Sumeru | |
| cywilizacja starożytnego Egiptu | |
| cywilizacja starożytnych Chin | |
| cywilizacja indyjska (doliny Indusu) |
Przenieś opisy poszczególnych cywilizacji do odpowiedniego okna.
przyjęła jednolity kształt dzięki rządom dynastii Szang, powstała ok. 3100 lat p.n.e. nad Nilem, powstała ok. 3500 tys. lat p.n.e. w dolinie Eufratu i Tygrysu, jej podstawy stworzyło ok. 12 miast-państw, powstała od ok. 2500 r. p.n.e. nad rzeką Huang He, obejmowała kilka dużych miast i blisko 70 osiedli, rozwinęła się wzdłuż Nilu, powstała niecałe 3 tys. lat p.n.e. i objęła duży obszar ok. 1300 km kw.
| cywilizacja starożytnego Sumeru | |
|---|---|
| cywilizacja starożytnego Egiptu | |
| cywilizacja indyjska (doliny Indusu) | |
| cywilizacja starożytnych Chin |
Poniżej znajduje się plan jednego z miast cywilizacji doliny Indusu, który można uznać za reprezentacyjny dla większości ośrodków miejskich z tego kręgu kulturowego. Zapoznaj się z nim, a następnie oznacz, które z przytoczonych niżej zdań są prawdziwe, a które fałszywe.
| Zdanie | Prawda | Fałsz |
| Miasta kultury harappańskiej charakteryzowały się rozwiniętą siatką ulic stykających się pod kątem prostym. | □ | □ |
| Obecność murów świadczy o tym, że mieszkańcy doliny Indusu mogli spodziewać się ataku ze strony sąsiednich ludów. | □ | □ |
| Miastom kultury harappańskiej najwyraźniej nie groziły żadne katastrofy naturalne. | □ | □ |
| Rzeka Indus prawdopodobnie nie odgrywała większej roli w komunikacji między poszczególnymi ośrodkami miejskimi kultury harappańskiej. | □ | □ |
| Brak wielkich pałaców i świątyń może wskazywać na większą egalitarność społeczeństw kultury harappańskiej. | □ | □ |
Wskaż, jakie cechy buddyzm zapożyczył od hinduizmu, a jakie są od wierzeń hinduistycznych odrębne. W tym celu zapoznaj się z animacją.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RIRtn3VCsCQ15
Film nawiązujący do treści materiału - dotyczy hinduizmu i buddyzmu.
Słownik
system religijny i filozoficzny założony przez żyjącego na przełomie VI i V w. p.n.e. Siddharthę Gautamę, zwanego Buddą (oświeconym). Nauki buddyjskie opierają się na tzw. Czterech Szlachetnych Prawdach, które miały dopomagać człowiekowi w uwolnieniu się od cierpienia.
ciało niebieskie krążące po wydłużonej eliptycznej orbicie wokół Słońca. Jeden pełny obieg komety wynosi ok. 76 lat. Nazwa pochodzi angielskiego uczonego Edmonda Halleya, który w XVIII w. zbadał istniejące zapiski o pojawianiu się komety w przeszłości i przepowiedział jej kolejne zbliżenie do Ziemi (pomylił się zaledwie o rok).
(łac. „castus” — czysty, dziewiczy) — zamknięta warstwa społeczna, do której przynależność jest dziedziczna.
chiński system filozoficzny powstały w V w. p.n.e. Jego podstawą był ideał hierarchicznego społeczeństwa, w którym każdy miałby z góry określone miejsce.
nizina położona we wschodnich Chinach
zabiegi rolnicze polegające na dostarczaniu wody do gleby w celu polepszenia jej jakości