Przyczyny odkryć geograficznych

Koniec XV w. przyniósł natężenie różnorodnych przemian o charakterze kulturowym, gospodarczym i politycznym. Najczęściej symbolicznie uznaje się, że epokę nowożytną rozpoczął w 1453 r. upadek stolicy cesarstwa bizantyjskiego, Konstantynopola, zdobytego przez Turków. Inne źródła przyjmują datę odkrycia Ameryki przez Kolumba w 1492 rok. Zapoczątkowało to serię wielkich odkryć geograficznych, dokonanych przez europejskich żeglarzy oraz narodziny potęg kolonialnych. Co spowodowało, że Europejczycy ruszyli na poszukiwania nowych ziem?

RfGZ7eCf8P3hn

Mapa w środku ilustracji. Z lewej napisy. Wokół mapy głowy dmuchające w stronę mapy. Opisane są tylko trzy kontynenty. Wszystkie opisy w języku łacińskim. Nazwane kontynenty to: Europa, Asia (Azja), Affrica (Afryka). Europa na mapie przedstawiona proporcjonalnie większa niż w rzeczywistości. Ocean Atlantycki jest bardzo mały. Brak opisu Pacyfiku, który był nieznany. Ocean Indyjski zaznaczony jako Morze Indyjskie (Mare Indicum).

RJQeTKv1yQJqQ

Ilustracja przedstawia jedną ze stron książki, na której wzdłuż lewej krawędzi jest siedem ilustracji postaci będących połączeniem człowieka z dziwnym stworzeniem, np. mają więcej niż dwie ręce, kopyta i tułów konia, kilka głów. Po prawej stronie znajduje się mapa oraz tekst w języku łacińskim.

RXzvfNrygkEkS

Ilustracja przedstawia jedną ze stron książki, na której wzdłuż lewej i prawej krawędzi jest po siedem ilustracji postaci ludzkich z deformacjami (np. z jedną nogą, głową psa, rogami, bez głowy). Po środku jest tekst w języku łacińskim.

RbUxvKEwuVlrV

Na ilustracji jest naga kobieta siedzi pośród roślinności. Ma długie, kręcone włosy. Na twarzy ma męski zarost.

R18xGyqz4hPYd

Na ilustracji jest nagi mężczyzna siedzi pośród roślinności. Ma szeroką szyję, biust i długą brodę.

R1MJtdke7Msls

Na ilustracji jest nagi mężczyzna, który siedzi pośród roślinności. Zamiast ust ma duży okrągły otwór.

R4Vom2FYamOYh

Na ilustracji jest mężczyzna, który ma bardzo długą szyję. Zamiast ust ma dziób.

R1ajdHHCFQ8du

Na ilustracji jest ubrany mężczyzna, który na głowie ma długie, skierowane do tyłu rogi. Duży nos. Zamiast stóp ma kopyta.

RoRuWis3LB5wJ

Na ilustracji jest ubrana postać ludzka, która zamiast głowy ludzkiej ma głowę psa. Pysk jest otwarty, widać długi język, ostre zęby.

R13QJOysqlX5a

Na ilustracji jest siedząca postać ludzka. Ma dwie pary oczu.

R8H4yxkgwnf8e

Na ilustracji jest naga kobieta siedząca wśród roślinności. Ciało jej pokryte jest włosami. Na plecach włosy są bardzo długie.

Ro2z9ipIqQHyz

Na ilustracji jest mężczyzna, który od pasa w górę na postać ludzką. Zaś od pasa w dół jest zwierzęciem. Ma dwie końskie nogi zakończone kopytami i ogon.

R1J1SostGuGQg

Rysunek przedstawia ludzką postać bez głowy, która na tułowiu ma oczy, nos, usta.

RuHDzPbhGWOPj

ilustracja przedstawia siedzącego, ubranego mężczyznę. Nogi ma zwierzęce, zamiast stóp kopyta.

R1Dj0pHvXSwlr

Na ilustracji siedząca postać ludzka wśród roślinności. Ma bardzo duże, zwisające prawie do ziemi uszy.

R1HxjccjH24p1

Na ilustracji siedzący, ubrany młody mężczyzna bez nosa.

RDPGj3oecH27v

Na ilustracji siedząca, ubrana postać ludzka. Nie ma oczu, tylko pośrodku czoła mały okrąg.

Rz189MdqwDpRA

Na ilustracji siedzący nagi mężczyzna. Nogi od kolan w dół i stopy, ma wywinięte do wewnątrz.

RuCTyRN5SpDl7

Ilustracja przedstawia klęczącego, nagiego mężczyznę. Ma po trzy ręce po każdej stronie.

RafaJZEzDdbwQ

Rysunek przedstawia siedzącego ubranego mężczyzny, który w rękach trzyma miseczkę. W drugiej ręce ma długi patyk, który ma włożony do buzi i do miseczki.

RFI5RFSmsO2xW

Rysunek przedstawia siedzącego ubranego mężczyzny. Ma po sześć palców u rąk.

R1UUPKs94t9st

Rysunek przedstawia nagiego, wpółleżącego mężczyzny, który ma tylko jedną nogę z wielką stopą.

Półwysep Iberyjski w średniowieczu

W VIII w. niemal cały Półwysep Iberyjski został opanowany przez najeźdźców arabskich z północnej Afryki. Jednak jeszcze w tym samym wieku rozpoczęła się rekonkwista, czyli powolne wypieranie muzułmanów w kierunku południowym. W trakcie tych zmagań wykształciły się niezależne królestwa: Aragonii, Nawarry, Kastylii i Portugalii. Granice tego ostatniego w połowie XIII w. sięgnęły południowych krańców półwyspu, uwalniając te ziemie spod władzy muzułmanów. Portugalia przeżywała wówczas okres burzliwego rozwoju gospodarczego i demograficznego, który dopiero w następnym stuleciu przerwany został m.in. wielkimi zarazami (1346‑1348, 1361, 1375). Przetaczając się przez Europę, spowodowały olbrzymie straty ludnościowe, także na Półwyspie Iberyjskim. Ludność Portugalii zmniejszyła się wówczas o jedną trzecią, a może nawet więcej.

Ciekawostka

Jako pierwszy cel „nowej” konkwisty wybrane zostało miasto Ceuta. Portugalczycy wiedzieli, że przybywają tam karawany ze złotem z głębi Afryki. W 1415 r. udało się opanować miasto, ale Arabowie ciągle usiłowali je odbić, a karawany przeniosły się do innych portów. Z powodu walk nie można było znaleźć osadników chętnych do uprawy ziemi w najbliższej okolicy. Nauczyło to Portugalczyków, że aby prowadzić wymianę handlową, lepiej uzyskać zgodę lokalnych władców na zakładanie faktorii (kolonialnych placówek handlowych), niż używać siły.

R1amMHABc4jhB

Mapka przedstawiająca położenie Ceuty w zachodnim basenie Morza Śródziemnego. Na mapie zaznaczono kontury dwóch kontynentów. W górnej części fragment Europy, w dolnej części kontury Afryki. Oddzielone są wąską cieśniną. Nad cieśniną na krańcu Afryki oznaczona jest Ceuta.

Rfs14VdKHK8R0

Na zdjęciu widać miasto, ciągnące się od brzegu w stronę wyspy na morzu. Widać także wzgórza poprzecinane drogami prowadzącymi do miasta i morskie wybrzeże.

Port został zdobyty przez Henryka Żeglarza w 1415 r., w latach 1580 do 1640 i od roku 1688 do dziś należy do Hiszpanii.

Ceuta to enklawa (wydzielone terytorium innego państwa) na terenie Maroka. Granica portu jest pilnie strzeżona, sama Ceuta, podobnie jak Hiszpania, jest częścią Unii Europejskiej. W 2021 r. Hiszpania i UE od dawna polegają na Maroku w kwestii kontroli migracji do Europy. Przywódcom UE i Hiszpanii zależy na dobrych relacjach z tym państwem, by ograniczać nielegalną migrację w zachodniej części Morza Śródziemnego.

Dużo osób nadal jednak próbuje przedostać się do Europy z Maroka, a Europa ma nadzieję, że pozostaną po marokańskiej stronie granicy lub morza.

17 maja 2021 roku 6 tys. ludzi wyruszyło z marokańskich plaż, opłynęło zasieki graniczne i przedostało się do hiszpańskiej enklawy Ceuta. Maroko, podobnie jak Turcja, od czasu do czasu przepuszcza przez granicę pewną liczbę migrantów, traktując to jako szantaż dla wymuszenia ustępstw politycznych lub gospodarczych. Tym razem, pretekstem do ostrzeżenia było oburzenie Rabatu z powodu przyjęcia w Madrycie na leczenie lidera rebelianckiej organizacji. Przez kolejne dni do Ceuty przepływało tysiące imigrantów.

Ponieważ po epidemii „czarnej śmierci” wsie opustoszały, a pola leżały odłogiem, tamtejszemu rycerstwu (szlachcie) brakowało środków na utrzymanie. Zgodnie z zasadami panującymi w ustroju feudalnym zwracali się więc o pomoc do swoich zwierzchników lennych (seniorów), których powinnością było wspomaganie wasali przez przyjmowanie ich małoletnich synów do służby. Chłopcy uczyli się rzemiosła wojennego, a jeśli rodzice nie byli w stanie dać im majątku zapewniającego utrzymanie, stosowne dobra ziemskie lub zdobycze wojenne winni byli zapewnić im seniorzy. W czasach rekonkwisty prostym rozwiązaniem tego typu problemów były kolejne wyprawy na kraje muzułmańskie i nowe zdobycze terytorialne. W Europie nie było już jednak dla Portugalczyków ziem do wyzwalania, zdecydowano się więc przenieść walki na tereny muzułmańskiej północnej Afryki. Wyprawy w tamte rejony organizowane były przez samego władcę oraz zasłużone w dziele rekonkwisty zakony rycerskie: zakon Avis i Zakon Rycerzy Chrystusa na którego czele w XV wieku stał między innymi królewski brat - Henryk Żeglarz.

Henryk Żeglarz14601394

R19L5X9dtkHFa

Portret mężczyzny. Na głowie ma kapelusz z dużym rondem, do którego przyczepiona jest z boku chusta. Chusta opiera się na lewym ramieniu.

Henryk Żeglarz

1394 – 1460

Syn króla portugalskiego Jana Dobrego. Większość majątku przeznaczył na rozwój floty i morskie podróże. Założył szkołę morską, sprowadzał do Portugalii najlepszych żeglarzy, kupował mapy, finansował badania naukowe nad rozwojem wynalazków morskich. Mimo iż sam nie pływał, po śmierci nadano mu przydomek „Żeglarz”.

Jak ludzie w średniowieczu wyobrażali sobie Ziemię?

Bardzo długo ludzie wyobrażali sobie Ziemię jako płaski dysk,  którego centrum miało się znajdować w Jerozolimie w Ziemi Świętej. Żeglarze woleli nie oddalać się daleko
od lądu, aby nie spaść w otchłań. Od końca średniowiecza wiedza geograficzna Europejczyków stawała się coraz bardziej rozległa. Zainteresowanie nauką starożytną sprawiło, że wśród uczonych zaczął dominować pogląd, iż Ziemia ma kształt kuli. Wiedzy o dalekich krainach mieszkańcom Europy dostarczali kupcy. Wędrowali oni szlakami handlowymi po znanych w średniowieczu kontynentach: Europie, Azji, Afryce.

Dzięki relacjom podróżników wiedza Europejczyków w dużym stopniu się poszerzyła, nadal jednak była skromna. U schyłku średniowiecza ograniczała się do Europy, znacznych obszarów Azji oraz rejonów Afryki położonych na północ od Sahary. Rozległe ziemie znajdujące się poza nimi świadomi swej niewiedzy Europejczycy nazywali terra incognita – ziemia nieznana.

Pod koniec średniowiecza za pośrednictwem Arabów chrześcijańscy uczeni ponownie odkryli dzieła wielkich geografów antycznych. Swój wkład w przywrócenie antycznej wiedzy geograficznej mieli humaniści - w XV w. na łacinę przełożono Geografię Ptolemeusza. Jego dorobek uwzględnił francuski kardynał Pierre d’Ailly w swoim dziele z 1410 r. zatytułowanym Tractatus de imagine mundi (Traktat o obrazie świata). W 1478 r. opracowano ptolemejski atlas świata. Średniowieczni filozofowie i uczeni Albert Wielki i Roger Bacon powrócili do znanej w starożytności koncepcji globu ziemskiego, a w 1492 r. Martin Behaim, niemiecki geograf i kartograf, opracował w Norymberdze najstarszy istniejący globus.

Podróż Marco Polo

Na lepsze poznanie świata wpływ miały również coraz częstsze podróże, jak choćby wyprawa pochodzącego z Włoch Marco Polo, który w XIII wieku zwiedził wiele krajów azjatyckich. Był on weneckim kupcem i podróżnikiem. Jego wspomnienia z podróży do Chin, Indii i innych krajów azjatyckich zostały spisane i cieszyły się dużą popularnością w Europie jako pierwszy opis krajów Dalekiego Wschodu, w tym pierwszy opis Japonii. W podróży Marco Polo spędził 24 lata, w samych Chinach przebywał 17 lat. Jeden z mostów w Pekinie, opisany przez podróżnika, nazwany został jego imieniem.

Rc0pXcOcdeoyt

Ilustracja przedstawia podróż drogą lądową - karawaną przez Azję. Poziomo przez środek ilustracji przebiega droga po której od prawej do lewej krawędzi idzie karawana Marco Polo. Ludzie podróżują konno i na wielbłądach. Powyżej i poniżej karawany znajdują się małe, podpisane budynki. Przy prawej krawędzi znajduje się tekst. W lewym górnym rogu jest napis Azja. W tle są linie, przypominające siatkę geograficzną.

Indie, Chiny i Japonia

Na kontynencie azjatyckim wielkie cywilizacje rozwijały się już w starożytności. U progu czasów nowożytnych w XV‑XVI wieku do największych i najwspanialszych zaliczały się państwa powstałe na terenie Indii, Chin i Japonii. Miejscowa ludność stworzyła kraje stojące na bardzo wysokim stopniu rozwoju w wielu dziedzinach życia. Z Azji do Europy przywędrowało wiele wynalazków: papier, proch, a nawet cyfry używane do dzisiaj w matematyce. W krajach azjatyckich rosło wiele roślin poszukiwanych w Europie ze względu na ich smak, na przykład pieprz, wanilia, cynamon czy imbir. Docierały one do krajów europejskich dzięki kupcom arabskim. Słynne w Europie były tkaniny wyrabiane w krajach azjatyckich, do najbardziej poszukiwanych należały wyroby z delikatnego jedwabiu, który przez długi czas potrafili wytwarzać tylko mieszkańcy Chin. O umiejętnościach budowniczych chińskich świadczy choćby wielki mur chiński, do dziś jedna z największych budowli świata.

R15sFm00kyquB

Na zdjęciu znajduje się Mur Chiński, widziany z lotu ptaka. Mur biegnie wzdłuż gór i nizin. Góry są pokryte roślinnością.

Cele wypraw odkrywczych

Zasadnicze przyczyny „wielkich odkryć geograficznych” i początki ekspansji zamorskiej Europejczyków należy wiązać z ustrojem feudalnym, wynikającymi z niego powinnościami władców oraz z kryzysem ekonomiczno‑społecznym. Przede wszystkim jednak z trudnościami, jakie przeżywało rycerstwo portugalskie i kastylijskie w XV wieku.

Pojęcie „wielkie odkrycia geograficzne” jest pojęciem europocentrycznym, czyli mówi o poznawaniu świata z perspektywy europejskiej. „Wielkie odkrycia” przyniosły w większości znaczące korzyści Europejczykom. Nie może ich tak jednak nazwać ludność rdzenna odkrywanych kontynentów, ponieważ dla nich nastąpiły wówczas liczne skrajnie niepomyślne zmiany. Rdzenni mieszkańcy posiadali często rozwinięte cywilizacje i dorobek niektórych z nich przewyższał osiągnięcia Europejczyków. Jednak grabieżcza polityka odkrywców spowodowała ich upadek lub zepchnięcie na margines.

Nastąpiło katastrofalne wyludnienie wielu obszarów Ameryki, masowe wymieranie Indian z powodu wyniszczającej, niewolniczej pracy w kopalniach kruszców i na plantacjach. Wprowadzono handel niewolnikami z Afryki, którzy byli bardziej wytrzymali i mieli zastąpić w pracy ludność rdzenną. Zniszczeniu uległo wówczas wiele zabytków i dzieł sztuki wykonanych przez rdzennych mieszkańców. Na „wielkie odkrycia geograficzne” należy więc patrzeć nie tylko od strony Europejczyków ale i rdzennej ludności odkrywanych terenów.

Naukowe i technologiczne podstawy odkryć geograficznych

Europejczycy, podobnie zresztą jak mieszkańcy Azji, do czasów wielkich odkryć geograficznych pływali w pobliżu lądu. Wynikało to przede wszystkim z braku umiejętności określenia położenia na otwartych wodach daleko od lądu oraz z niedoskonałości statków. Na oceanach zdarzały się sztormy z wysokimi falami, a większość ówczesnych statków miała niskie burty i była poruszana siłą mięśni ludzkich (były to tzw. galery), co wymagało usytuowania otworów na wiosła stosunkowo nisko nad linią wody. Wielkie fale mogły więc taki statek bez trudu zalać wodą i zatopić.  Aby pływać z daleka od brzegu, trzeba było:

• zrezygnować z poruszania statku siłą mięśni ludzkich, czyli wioślarzy,

• nauczyć się wykorzystać do żeglugi siłę wiatru,

• nauczyć się określać położenie statku i wyznaczać kurs,

• poznać i nauczyć się wykorzystywać prądy morskie i stałe wiatry.

Karawela

Wszystkie wymagania statku zdolnego pływać na pełnym morzu spełniała karawela, nowy typ statku żaglowego. Karawela posiadała zróżnicowane ożaglowanie, które stosunkowo łatwo można było zwijać i rozwijać, wysokie burty, a z tyłu wzmocnioną konstrukcję z ruchomym sterem. Na takich statkach pływali odkrywcy portugalscy i takie dotarły pod dowództwem Krzysztofa Kolumba do Ameryki.

R41UR5dVpI3xS

Zdjęcie przedstawia zacumowaną przy brzegu karawelę - replikę "Pinty" Widać żagle na rejach i jeden trójkątny żagiel łaciński na pierwszym planie. Na pokładzie widać sylwetki ludzi. Przy brzegu zabudowania portowe. Na drugim planie, na brzegu, kilka samochodów.

RtS3ZJ8dn73R1

Film opowiadający o przyczynach odkryć geograficznych.

Film opowiadający o przyczynach odkryć geograficznych.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RtS3ZJ8dn73R1

Film opowiadający o przyczynach odkryć geograficznych.

Sztuka orientacji

Nauczenie się orientacji na otwartym morzu zajęło Europejczykom wieki. Według Francisa Bacona jednym z najważniejszych wynalazków człowieka u schyłku średniowiecza była busola. Pozwalała ona wyznaczać kierunek w stosunku do bieguna magnetycznego ziemi (czyli praktycznie północy). Kolejnym krokiem było wynalezienie astrolabium, za pomocą którego określano wysokość gwiazd, a to pozwalało określić szerokość geograficzną. Niezwykle istotne było tworzenie tzw. „portolanów”, czyli map, na których zaznaczono wysokość określonych gwiazd na konkretnej szerokości i ich położenie w stosunku do poznanych już brzegów. Wreszcie trzeba było nauczyć się żeglugi na półkuli południowej, gdzie znikały znane Europejczykom gwiazdy, z najważniejszą z nich gwiazdą północną.

Dalekomorskie wyprawy wymagały również odpowiednich instrumentów oraz umiejętności nawigacyjnych. W tej dziedzinie przodowali Arabowie, od których Europejczycy zapożyczyli busolę, astrolabium, kwadrant i laskę Jakuba.

RHxIhUdCwMZ1W

Na zdjęciu przedstawiona została mapa świata z XVI wieku po odkryciach geograficznych. Na dwóch półkulach widoczne kontynenty, m.in.: Azja, Europa, Afryka. Zaznaczone także koła podbiegunowe. Na jednej z półkul namalowany statek. Nad mapą łaciński napis: Orbis Terrae Compendiosa Descriptio. Całość półkul otoczona ornamentem. U dołu napisy.

Mapa przygotowana przez Mercatora w 1587, zamieszczona została w wydanym w 1595 r. „Atlas sive Cosmographicae Meditationes de Fabrica Mundi et fabricati figura”.

Jak ideologia uzasadniała odkrycia geograficzne

Każdy władca podejmujący wojnę (a wyprawy miały taki właśnie charakter) budował ideologiczne uzasadnienie dla swoich czynów. Ważną sprawą był też ekonomiczny wymiar wypraw. Liczono na to, że długofalowe wydatki ostatecznie przyniosą korzyści. Wyprawy odkrywcze miały w sobie również element religijny. Stanowiły swoistą kontynuację wypraw krzyżowych, jakby dalszy ciąg walki z niewiernymi. Takimi uzasadnieniami posługiwali się władcy, podpierając się przy tym autorytetem Kościoła katolickiego. Postrzeganie wypraw jako „krucjat” spowodowało, że papież proszony był o pełnienie roli rozjemcy w ewentualnych sporach między uczestnikami tych działań.

Ekonomiczny motor odkryć geograficznych

W początkowej fazie wyprawy dawały odpowiednie zajęcie młodym rycerzom, ale trzeba pamiętać, że były to przedsięwzięcia niezwykle kosztowne. Z tego powodu wypatrywano korzyści z wypraw, czy to w postaci nowych ziem, czy to towarów, które można było kupić, by później z wielokrotnym zyskiem sprzedać. Odkrycie wysp na Atlantyku początkowo okazało się umiarkowanym sukcesem, gdyż w samej Portugalii, po wielkich zarazach, leżało odłogiem sporo ziemi. Dla rycerzy obdarowanych ziemią bez chłopów (i płynących od nich opłat), była ona zupełnie bezwartościowa.

RfCkf8OBnp60b

Mapa przedstawia główne prądy morskie w Oceanie Atlantyckim, zarówno ciepłe, jak i zimne. Prądy ciepłe: Prąd Zatokowy (Golfsztrom) – Prąd ten płynie na północny wschód od wybrzeży Ameryki Północnej, od rejonu Florydy przez północny Atlantyk w kierunku Europy Zachodniej. Prąd Północnorównikowy – Prąd ten płynie w zachodniej części Oceanu Atlantyckiego, na północ od równika, w kierunku Ameryki Środkowej i Karaibów. Prąd Południoworównikowy – Znajduje się w południowej części Atlantyku, płynąc z wschodu na zachód w kierunku Ameryki Południowej, na południe od równika. Prąd Gwinejski – Płynie wzdłuż zachodnich wybrzeży Afryki, w północnej części Zatoki Gwinejskiej, na obszarze ciepłych wód równikowych. Prąd Norweski – Płynie wzdłuż wybrzeży Norwegii w kierunku Arktyki, kontynuując ciepłe wody Golfsztromu. Prąd Północnoatlantycki – Rozciąga się na północnym Atlantyku, płynąc w kierunku północno‑wschodnim od wybrzeży Ameryki Północnej, wpływając na klimat Europy. Prąd Karaibski – Przepływa przez Morze Karaibskie w kierunku północnym, zasilając Golfsztrom. Prądy chłodne: Prąd Labradorski – Chłodny prąd płynący na południe wzdłuż wybrzeży Labradoru (Kanada) w kierunku Zatoki Hudsona i północno‑zachodniego Atlantyku. Prąd Kanaryjski – Prąd płynie wzdłuż północno‑zachodniego wybrzeża Afryki, z północy na południe, aż do rejonu Sahary. Prąd Benguelski – Chłodny prąd płynący wzdłuż południowo‑zachodnich wybrzeży Afryki, od Przylądka Dobrej Nadziei na północ w kierunku Angoli. Prąd Południoworównikowy – Znajduje się w południowej części Atlantyku, poniżej równika, płynąc na wschód w kierunku wybrzeży Ameryki Południowej. Prąd Wiatrowy Zachodni – Płynie na południowych krańcach Oceanu Atlantyckiego, od południowej części Ameryki Południowej w kierunku wschodnim, otaczając Antarktydę. Prądy okresowe: Równikowy Prąd Wsteczny – Płynie w kierunku wschodnim w środkowej części Oceanu Atlantyckiego, na północ od równika, w przeciwnym kierunku do głównych prądów równikowych. Inne oznaczenia: Wiatr – W niektórych miejscach, jak na południe od Ameryki Południowej, oznaczono tzw. "wiry", które wpływają na prądy oceaniczne. Mapa pokazuje złożoną cyrkulację wód w Oceanie Atlantyckim, gdzie prądy ciepłe i zimne mieszają się, wpływając na globalne wzorce pogodowe oraz temperaturę oceanów.

Trzcina cukrowa

Prawdziwym przełomem w rachunku korzyści z wypraw okazało się wprowadzenie na zdobytych terenach upraw roślin, które nie rosły w samej Portugalii - przede wszystkim trzciny cukrowej. To przyniosło duże zyski i przyspieszyło kolejne wyprawy. Cukier był wówczas niezwykle drogim i chętnie spożywanym towarem luksusowym. W Europie nie można było uprawiać roślin cukrowych z powodu warunków klimatycznych oraz z braku miejsca, wynikającego ze stosowania na starym kontynencie systemu agrarnego, tzw. trójpolówki.

R13BFyRVh1Xw6

Na zdjęciu widać rosnąca trzcinę cukrową, rozciągającą się od lewej do prawej strony zdjęcia. Na pierwszym planie rosnąca trawa, krótko przystrzyżona. Na niej stoi rosnące niewielkie drzewo, z lewej strony zdjęcia mały fragment drugiego drzewa. Na niebie obłoki, jeden z nich ciemny, jakby zaraz z niego miał lunąć deszcz.

Zyski z nowych zdobyczy

W nowo zakładanych zamorskich gospodarstwach produkowano cukier oraz doskonałe wino, które przeznaczone były na sprzedaż w Portugalii, a w zamian sprowadzano narzędzia do produkcji, a nawet zboże i żywność. Rozwijał się handel, który dawał dochody z podatków pod postacią opłat portowych czy koncesji na handel. Dzięki temu rzemieślnicy i rolnicy w Portugali mieli zbyt na swoje produkty. Bogacili się pośredniczący w wymianie towarów kupcy. Cała gospodarka przyspieszała.

Ćwiczenia

RmA0gKzpOSYBz

Na mapie zaznaczone są: Krucjaty przeciw muzułmanom hiszpańskim: z północnej części półwyspu Iberyjskiego na południe (na obszar Kalifatu), Granice państw w 2. poł. XII wieku: Królestwo Leonu, Królestwo Nawarry, Królestwo Portugalii, Królestwo Kastylii, Królestwo Aragonii, Kalifat, Królestwo Francji, Królestwo Burgundii. Zasięg zdobyczy Portugalii, Kastylii i Aragonii do 1270 roku w wyniku rekonkwisty: niemal cały półwysep Iberyjski, prócz południowej części z miastem Grenadą. Obszary utracone przez Islam: do 800 roku: Królestwo Leonu, do 1250 roku: Półwysep Iberyjski bez południowej części z miastem Grenadą, do 1492 roku: Kalifat z miastem Grenadą. Państwa Muzułmańskie.

Tabela do ćwiczenia nr 3

Ilustracja do ćwiczenia nr 4

RFnIgwc1woPrj

Na ilustracji w centralnym punkcie jest drewniany wóz zaprzęgnięty w dwa konie. Na jednym koniu siedzi woźnica. Koń ten ma zasłonięte oczy białą przepaską. Konnica w prawej dłoni trzyma uniesiony do góry bat, którym pogania konia. Wóz ma zadaszenie, które przykrywa materiał. W wozie siedzi kobieta. Ubrana jest w białą suknię. Na głowie ma wianek wykonany z materiału. W lewej dłoni trzyma czerwone serce. W oddali widać zamek, drzewa.

Rtir9ESt7O3bb1

Ćwiczenie 4

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Przyjrzyj się powyższej ilustracji i wskaż zdania prawdziwe i fałszywe.

Drogi były równe i szerokie., Zimą podróżnym dokuczał mróz., Wóz z drewnianymi kołami podskakiwał na wybojach., Podróżni szybko pokonywali drogę., Drewniane koła łatwo się łamały i trzeba je było często wymieniać., Podróż wozem była niewygodna.

PRAWDA
FAŁSZ

R19GPpi7xulk3

Ćwiczenie 4

Wskaż, powody uzasadniające tezę, że podróżowanie pieszo lub wozem nie należało do najprzyjemniejszych: Możliwe odpowiedzi: 1. Dalekie podróże zajmowały wiele czasu, 2. Brak było równych i wygodnych dróg, 3. Podczas podróży trzeba było liczyć się z wieloma niebezpieczeństwami, 4. Podróż pieszo była szybsza i tańsza

Ćwiczenie 5

RDJOmuqoe3Faj

Zdjęcie przedstawia dwie strony książki, na której wzdłuż lewej krawędzi jest siedem ilustracji postaci będących połączeniem człowieka z dziwnym stworzeniem, np. mają więcej niż dwie ręce, kopyta i tułów konia, kilka głów. Po prawej stronie znajduje się mapa oraz tekst w języku łacińskim.

RG2h7ly1X30xx1

zadanie interaktywne

Wskaż obszary znane Europejczykom w XV wieku.

• Afryka Północna
• Indie
• Chiny
• Afryka Południowa
• Ziemia Święta
• Australia
• Ameryka Południowa
• Ameryka Północna

Ry74ZoFAaoyGo

Ćwiczenie 5

ćwiczenie interaktywne

Ilustracja do ćwiczenia nr 6

RFzHGnG1qZqaI

Obraz przedstawia mężczyzn, stojących przy bramie murów miasta i rozmawiających z przybyszem. Na lewo od nich na rzece unosi się drewniany okręt z rozwiniętym żaglem. Na pokładzie jest mężczyzna, a z nim zwierzęta - słoń, wielbłąd i koń. Za statkiem stoi mężczyzna z wielbłądem. W oddali są mury miasta i drzewa. Obraz nie pokazuje prawdziwych proporcji ludzi i przedmiotów.

Ćwiczenie 8

R1NfW69X5v3FX

Ilustracja mapy z XVI wieku. W centralnej części Afryka i Półwysep Iberyjski.

RQfvPoKf4D6C61

zadanie interaktywne

Wymień te elementy – określenia, które wskazują, co zostać miało podzielone między poszczególnych władców.

• Wszystkie wyspy i nowe lądy
• Ocean
• Okręty
• Zielony Przylądek

Słownik