Od „bałkańskiego kotła” do upadku Habsburgów, Hohenzollernów i Romanowów - rewolucje i wojna domowa w Rosji oraz zmiany w powojennym świecie
Rewolucje i wojna domowa w Rosji
Dwa ośrodki władzy w Rosji: Duma Państwowa i Rady Robotnicze i Żołnierskie.
Czy podwójna władza współdziałała ze sobą? Czy to mogło się udać?
Poszukaj informacji o krążowniku Aurora. Powiedz, jaką rolę odegrał on w Rosji
na początku XX wieku.
Wojna Mikołaja II
Cesarstwo Rosyjskie upadło w wyniku I wojny światowej. Początkowo, pomimo wielonarodowego charakteru, Rosja sprawiała wrażenie państwa skonsolidowanego. Problemy, które narastały tam od dawna, w warunkach wojennych okazały się jednak druzgocące. Od momentu przystąpienia Turcji do wojny w listopadzie 1914 roku rozpoczęła się blokada cieśnin czarnomorskich, uniemożliwiająca Rosji eksport zboża i import broni.
Utrata Królestwa Polskiego w 1915 roku mocno uderzyła w rosyjską gospodarkę, a nastroje społeczne znacznie się pogorszyły. Carat nie mógł liczyć na pomoc sojuszników, bo wkrótce w całej entencie zabrakło „nadwyżek” broni i zboża. W armii z miesiąca na miesiąc słabła dyscyplina i szerzyła się dezercja.
Nieudolnie prowadzona łączność radiowa spowodowała, że Niemcy znali niemal wszystkie decyzje sztabu rosyjskiego. Ofensywa uzdolnionego Brusiłowa w czerwcu 1916 roku, która przyniosła zdobycie Galicji Wschodniej i Bukowiny, była ostatnim sukcesem armii carskiej. W sierpniu tego roku została zatrzymana przez wojska niemieckie.
Opisz nastroje panujące w armii rosyjskiej. Wykorzystaj powyższą karykaturę z epoki.
Nieodpowiedzialna polityka finansowa caratu doprowadziła do poważnych niedoborów żywności i dużej inflacji. Nakręcał ją coraz słabiej kontrolowany dodruk pieniędzy. Poza tym rząd rosyjski zabronił handlu alkoholem, tracąc w ten sposób1/3 dochodów państwa i równocześnie nie zdecydował się obłożyć podatkami klas lepiej sytuowanych. Koleje w państwie rosyjskim były w stanie zapaści, co ogromnie utrudniło dostarczanie żywności do miast i amunicji na front. Euforia wojenna opadła, a większa część społeczeństwa rosyjskiego, zmuszona do zdobywania żywności z wielkim wysiłkiem, nie chciała już uczestniczyć w wojnie, do której obligowały cara zawarte przez niego sojusznicze układy. Niepowodzenia wojenne podkopały autorytet cara.
Bardzo niekorzystne dla wizerunku monarchii było to, że w bezpośrednim otoczeniu cara duże wpływy polityczne uzyskał tajemniczy mnich awanturnik Grigorij Rasputin. Ponieważ starał się uleczyć ciężko chorego na hemofilię syna władcy, zaskarbił sobie tym wdzięczność carycy. Ciągnęło się za nim widmo skandali obyczajowych i zarzut szpiegostwa na rzecz Niemców. Został zamordowany w grudniu 1916 roku przez spiskowców z kręgów dworskich.
Przeanalizuj poniższą karykaturę. Odwołując się do elementów graficznych, określ jej przesłanie. Rozstrzygnij, w jakim środowisku ona powstała – zwolenników czy przeciwników cara.
Rewolucja marcowa, zwana lutową
Jeśli chodzi o elity władzy, coraz widoczniejsze było ich całkowite wyobcowanie
ze społeczeństwa rosyjskiego. Równocześnie postępowała erozja władzy. W 1915 roku klęski wojenne wzmocniły nastroje opozycyjne w Dumie Państwowej, która dążyła do przekształcenia Rosji w monarchię parlamentarną, dlatego z czasem rozpoczęła kampanię antyrządową. Nawet monarchiści zaczęli myśleć o uratowaniu monarchii w wyniku odsunięcia Mikołaja II od władzy. Na wiosnę 1917 roku kłopoty aprowizacyjne w wyniku ostrej zimy osiągnęły poziom krytyczny. W Piotrogrodzie pojawiły się pogłoski o planach racjonowania żywności. Ludność zaczęła sięgać
po zapasy, a narastające braki w zaopatrzeniu zmuszały przedsiębiorców
do zamykania fabryk. 8 marca (23 lutego) 1917 roku ludzie wyszli na ulice protestować przeciwko bezrobociu i brakowi chleba.
Zakłady powstały w połowie XIX w. i należały do największych w Rosji, produkowano w nich na dużą skalę nie tylko stal, ale również maszyny, w tym wojskowe.
Wyjaśnij, dlaczego rewolucyjne hasła mogły być szczególnie popularne wśród robotników.
Po pierwszych starciach z policją początkowo pokojowe demonstracje zmieniły się w bezwładne walki uliczne – car bowiem postanowił wysłać przeciw manifestantom wojsko. Najpierw – zgodnie z rozkazami – pacyfikowano ludzi, jednak 12 marca żołnierze wypowiedzieli posłuszeństwo dowództwu, nie chcąc strzelać do nieuzbrojonej ludności. Zajęto gmachy rządowe i stolica znalazła się w rękach zrewoltowanych oddziałów. W momencie, kiedy w wyniku buntu armii zniknęła ostatnia podpora władzy Mikołaja II, skończyła się epoka samodzierżawia w Rosji. 15 marca 1917 roku Mikołaj II abdykował. Zrobił to na wniosek powołanego tego dnia przez Dumę Tymczasowego Rządu.
Mikołaj II abdykował na stacji kolejowej w Pskowie. Od tego momentu
aż do śmierci przebywał pod ścisłym nadzorem w areszcie domowym wraz z rodziną. Nowy rząd został od razu uznany przez państwa sojusznicze. Ententa przyjęła upadek monarchii bez niepokoju, ważniejszy dla niej był dalszy udział Rosji w wojnie. Wierzono, że będzie teraz działała sprawniej. Rząd rosyjski w trosce o zobowiązania sojusznicze w czerwcu 1917 roku – już po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do wojny z Niemcami – rozpoczął ofensywę na południowym odcinku frontu, ale natarcie wkrótce się załamało.
z 2/15 marca 1917 roku
Tymczasowy Komitet Dumy Państwowej ogłasza objęcie władzy przez mianowany przezeń gabinet z Gieorgijem Lwowem na czele i oświadcza, że rząd ten w postępowaniu kierować się będzie następującymi zasadami:
pełna i natychmiastowa amnestia za wszelkie sprawy polityczne i religijne, w tej liczbie także za zamachy terrorystyczne, powstania wojskowe i przestępstwa agrarne;
swoboda słowa, prasy, związków;
zniesienie wszystkich ograniczeń stanowych, religijnych i narodowościowych;
natychmiastowe przygotowanie zwołania na zasadach równego, bezpośredniego i tajnego głosowania konstytuanty, która ustanowi sposób rządzenia i konstytucję dla kraju.
nierozbrajanie i niewyprowadzanie z Piotrogrodu oddziałów wojskowych, które wzięły udział w ruchu rewolucyjnym (przeczytaj punkty w ćwiczeniu 1)
Źródło: Odezwa Rządu Tymczasowego z 2/15 marca 1917 roku, [w:] Grzegorz Chomicki, Leszek Śliwa, Wiek XIX. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 2001, s. 130.
Przeczytaj powyższą odezwę Rządu Tymczasowego i wymień zmiany ustrojowe, jakie zapowiadała.
Który z punktów odezwy wskazuje na polityczną słabość nowego rządu?
- Pełna i natychmiastowa amnestia za wszelkie sprawy polityczne i religijne, w tej liczbie także za zamachy terrorystyczne, powstania wojskowe i przestępstwa agrarne.
- Swoboda słowa, prasy, związków.
- Zniesienie wszystkich ograniczeń stanowych, religijnych i narodowościowych.
- Natychmiastowe przygotowanie zwołania na zasadach równego, bezpośredniego i tajnego głosowania konstytuanty, która ustanowi sposób rządzenia i konstytucję dla kraju.
- Nierozbrajanie i niewyprowadzanie z Piotrogrodu oddziałów wojskowych, które wzięły udział w ruchu rewolucyjnym.
Odpowiedz, z jakimi siłami nowy rząd musiał się liczyć.
Dokąd zmierza Rosja?
Jeszcze przed upadkiem caratu powstały dwa odrębne ośrodki władzy:
opozycja skupiona w Dumie Państwowej;
konkurencyjne dla administracji państwa, zradykalizowane rady robotnicze i żołnierskie, składające się z przedstawicieli zakładów przemysłowych i jednostek wojska z miast rosyjskich. Dominowali w nich mienszewicy i eserowcy, natomiast bolszewicy nie odgrywali początkowo większej roli.
Toteż po upadku caratu od razu zapanował w Rosji stan dwuwładzy. Z Piotrogrodu rządził krajem wyłoniony przez Dumę rząd i Piotrogrodzki Komitet Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich.
Zwróć uwagę na dużą liczbę uczestników i panujące nastroje.
Zdaniem rządu i popierających go środowisk liberalnych i demokratycznych Rosja podążała w kierunku demokracji. Istniejący stan dwuwładzy uważano za czynnik stabilizujący kraj. Inaczej myślał czołowy działacz partii bolszewickiej Włodzimierz Lenin. Wywiad niemiecki umożliwił mu powrót z emigracji, traktując to jako świetne działanie dywersyjne. Niemcy mieli nadzieję, że imperium rosyjskie pogrąży się w chaosie. Po przyjeździe do Piotrogrodu (w zaplombowanym wagonie pocztowym) Lenin ogłosił swój program działania (tzw. tezy kwietniowe), który zakładał natychmiastowe wystąpienie przeciw nowemu rządowi i rozpoczęcie rewolucji socjalistycznej. Program wydawał się pozostałym członkom partii bolszewickiej nierealistyczny. Lenin, nie przejmując się brakiem zrozumienia wśród członków własnej partii, planował objęcie władzy w państwie. Głosił hasła atrakcyjne dla zmęczonego wojną społeczeństwa, organizował kolejne demonstracje uliczne i podburzał wojsko.
Pierwsza próba poderwania przeciw rządowi wojska stacjonującego w Piotrogrodzie – podjęta już w lipcu 1917 roku – nie udała się jednak, a Lenin musiał na kilka miesięcy uciec ze stolicy w poszukiwaniu schronienia. Pod jego nieobecność partią kierował Lew Trocki. Ostatecznie przejęcie władzy przez bolszewików bardzo ułatwił nieudany pucz, czyli próba przejęcia władzy przez głównodowodzącego armii rosyjskiej.
Nie powiódł się, gdyż Ławr Korniłow nie uzyskał wystarczającego poparcia ze strony wojska, a bolszewicy pomogli siłom rządowym opanować sytuację. Udało się im w ten sposób skutecznie podważyć autorytet rządu, którego premierem był wówczas Aleksandr Kierenski. Fakt, że w jego gabinecie zasiadali socjalistyczni ministrowie (eserowcy i mienszewicy), pozwolił Leninowi głosić, iż jedyną prawdziwie rewolucyjną siłą w Rosji są już tylko bolszewicy.
Przeczytaj tekst źródłowy i objaśnij poglądy Lenina na organizację społeczeństwa w Rosji, wyrażane przez niego w przededniu objęcia władzy w Rosji.
Państwo a rewolucja
Ewidencja i kontrola — oto co jest najważniejsze dla zorganizowania i dla prawidłowego działania pierwszej fazy społeczeństwa komunistycznego. Wszyscy obywatele stają się tutaj najemnymi pracownikami państwa, którym są uzbrojeni robotnicy. Wszyscy obywatele są pracownikami i robotnikami jednego ogólnoludowego „syndykatu” państwowego. Rzecz cała polega na tym, żeby pracowali jednakowo, ściśle przestrzegając norm pracy, i by zarobki były jednakie. Ewidencja pod tym względem i kontrola nad tym zostały niezwykle uproszczone przez kapitalizm, sprowadzone do zupełnie prostych, dla każdego piśmiennego człowieka dostępnych operacji nadzoru, zapisywania, znajomości czterech działań arytmetycznych i wydawania odpowiednich pokwitowań.Źródło: Państwo a rewolucja, [w:] Włodzimierz Iljicz Lenin, Dzieła, t. 2, , 1917, s. 233.
Bolszewicy i sfałszowana rewolucja
Niepowodzenia na froncie pogłębiły trudną sytuację w Rosji. Lenin po powrocie do Piotrogrodu pod koniec października 1917 roku uznał, że bolszewicy powinni sięgnąć po władzę za pomocą akcji zbrojnej. Część kierownictwa partii obawiała się, że jest to krok zbyt ryzykowny. Okolicznością sprzyjającą natomiast był fakt, że bolszewikom udało się zdobyć wpływy w Piotrogrodzkiej Radzie Robotniczej i Żołnierskiej. Jej przewodniczącym został (na krótko przed powrotem Lenina) Trocki.
Zamach stanu rozpoczął się nocą z 6 na 7 listopada 1917 roku (w Rosji24/25 października). Rząd Kierenskiego, jak się okazało, nie miał poparcia wojska. Bolszewicy skromnymi siłami – korzystając ze wsparcia marynarzy floty bałtyckiej – bez trudu opanowali ważniejsze punkty w mieście, a następnie zajęli Pałac Zimowy, siedzibę rządu. Podczas szturmu zginęło 6 osób, a kilkadziesiąt zostało rannych. Akcję poparł zjazd rad robotniczych i żołnierskich. Propaganda bolszewicka przedstawiała później owe wydarzenia jako wielkie osiągnięcie, dzieło rewolucji październikowej.
Idea Lenina wywołania rewolucji w Rosji, zapoczątkowana zamachem stanu, stała w sprzeczności z poglądami teoretyka socjalizmu Karola Marksa, dla którego rewolucja miała być dziełem mas proletariatu. Rosja natomiast była krajem stosunkowo mało zindustrializowanym, ze słabo rozwiniętą warstwą robotników wielkoprzemysłowych. Lenin zinterpretował nauki Marksa po swojemu – propagował sojusz chłopów i robotników. W ten sposób mógł wykorzystać niezadowolenie i rewolucyjne nastroje wśród mas chłopstwa.
Na początku listopada zjazd rad uchwalił na polecenie Lenina dwa słynne dekrety:
o pokoju,
o ziemi,
stawiające przez Rosją dwa cele do osiągnięcia.
Dekret o pokoju: odniesieniu do polityki zagranicznej Lenin wzywał państwa biorące udział w wojnie do zakończenia działań wojennych „bez aneksji i kontrybucji”i do niezwłocznego podjęcia rokowań pokojowych. Ponieważ ententa odrzuciła propozycje zawarte w dekrecie o pokoju, w połowie grudnia 1917 roku Rosja zawarła rozejm z państwami centralnymi i kilka dni później podjęła rokowania z Niemcami, Austro‑Węgrami, Turcją i Bułgarią.
Dekret o ziemi: W sprawach wewnętrznych dekret o ziemi zapowiedział likwidację wielkiej własności ziemskiej i oddanie ziemi w użytkowanie wspólnot chłopskich. W Rosji wprowadzono powszechne prawo wyborcze dla mężczyzn i kobiet od 20. roku życia, co było działaniem propagandowym i szybko przestało mieć znaczenie.
Przeprowadzone wówczas wybory (względnie uczciwe) pokazały, że bolszewicy cieszą się znacząco mniejszym poparciem niż eserowcy, za którymi stała wieś. Leninowi nie zależało jednak na sprawowaniu władzy w sposób demokratyczny. Wyłoniona w wyniku wyborów Konstytuanta (w większości składająca się z różnych ugrupowań socjalistycznych) przetrwała niecały miesiąc – do początku stycznia 1918 roku. Na rozkaz Lenina deputowanych rozpędzili żołnierze.
Wydarzenia w Rosji Sowieckiej
W Rosji po rozpędzeniu Konstytuanty w styczniu 1918 roku bolszewicy podjęli działania, zmierzające do stworzenia dyktatury jednej partii (czyli systemu monopartyjnego). Władzę w kraju przejęła Rosyjska Komunistyczna Partia bolszewików. Zlikwidowano partie opozycyjne eserowców i mienszewików. Rozpętał się terror skierowany przeciwko wszelkim oponentom, nazywanym „wrogami ludu”, prowadzony pod kierunkiem Komisji Nadzwyczajnej do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem (tak zwanej Czeki). Przeciwko bolszewikom wystąpili – prowadząc własne armie – dawni generałowie carskiej Rosji („biali”) Aleksander Kołczak,
Anton Denikin, Nikołaj Judenicz i Piotr Wrangl. Rozgorzały walki w całej Rosji,
od Syberii po Krym. W ten sposób rozpoczęła się wojna domowa, która potrwa
do 1922 roku. „Białych” wspierały militarnie ingerujące w ten konflikt państwa europejskie. W toku wojny domowej bolszewicy podjęli decyzję o egzekucji więzionego od czasu abdykacji Mikołaja II i jego rodziny, przeprowadzonej
w lipcu 1918 roku.
Wyjaśnij co oznacza system monopartyjny.
System monopartyjny oznacza dyktaturę jednej partii.
Rosja wycofała się z wojny po rewolucji bolszewickiej w 1917 roku. Również Niemcom zaczęła grozić rewolucja, czyli bunt ludności, co skłoniło je do zawieszenia broni. W monarchii Austro‑Węgierskiej także nie było woli walki, a poszczególne narody wchodzące w jej skład zaczęły tworzyć własne państwa.
Na drodze do rewolucji światowej
Lenin i partia bolszewicka traktowali dokonujące się w Rosji zmiany jako pierwszy etap rewolucji światowej. Po zakończeniu wojny z państwami centralnymi w marcu 1918 roku bolszewicy starali się – za pośrednictwem powstających w państwach Europy partii komunistycznych – wykorzystywać niestabilną sytuację w Europie. Jedną z takich partii była Komunistyczna Partia Robotnicza Polski (KPRP), utworzona w grudniu 1918 roku z połączenia SDKPiL i PPS‑Lewicy. W Niemczech po podpisaniu rozejmu z 11 listopada rozpoczęła się walka o wpływy polityczne między komunistami (którzy powołali swoją partię w tym samym czasie, co Polacy) i socjalistami, którzy w większości – z Friedrichem Ebertem na czele – opowiedzieli się za demokracją parlamentarną i reformami socjalnymi, odrzucając rewolucję. Popierały ich przeciwne leninowskiemu projektowi międzynarodowej rewolucji niemieckie Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, które zdecydowały o wzięciu udziału w wyborach do zgromadzenia narodowego. Komuniści pod przywództwem Karla Liebknechta i Roży Luksemburg, działaczki polskiego pochodzenia, zaczęli dążyć do utworzenia Niemieckiej Republiki Rad, w celu rozniecenia rewolucji światowej. W styczniu 1919 roku doprowadzili do wybuchu rewolucji w Berlinie, krwawo stłumionej. W trakcie starć Liebknecht i Luksemburg zginęli.
Ćwiczenia
Dopasuj podpisy do zdjęć.
Sprawdź, jak dobrze przyswoiłeś sobie dzisiejszą lekcję.
- Robotniczych i Żołnierskich przez bolszewików
- Nieudany pucz wojskowy Korniłowa
- Tezy kwietniowe Lenina
- Abdykacja cara Mikołaja II
- Szturm Pałacu Zimowego przez siły bolszewików
- Bolszewicki dekret o pokoju i o ziemi
- Powołanie Rządu Tymczasowego
- Opanowanie piotrogrodzkiej Rady Delegatów
- Rozejm z państwami centralnymi
Pierwsza próba poderwania przeciw rządowi wojska stacjonującego w Piotrogrodzie – podjęta już w lipcu 1917 roku – przez W. Lenina nie udała się. Lenin musiał na kilka miesięcy uciec ze stolicy w poszukiwaniu schronienia. Kto pod jego nieobecność kierował partią bolszewicką?
Partią pod nieobecność W. Lenina kierował Lew Trocki.
Wskaż spośród podanych niżej poprawny chronologicznie ciąg wydarzeń związanych z rewolucjami w Rosji w 1917 roku.
- początek rewolucji lutowej – początek działalności Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich – abdykacja Mikołaja II – początek rewolucji październikowej
- początek rewolucji październikowej – początek działalności Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich – początek rewolucji lutowej – abdykacja Mikołaja II
- początek rewolucji październikowej – abdykacja Mikołaja II – początek działalności Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich – początek rewolucji lutowej
- początek działalności Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich – początek rewolucji lutowej – początek rewolucji październikowej – abdykacja Mikołaja II
Przyporządkuj stwierdzenia dotyczące przyczyn wybuchu rewolucji lutowej do odpowiednich kategorii
trudności aprowizacyjne, ograniczenie kompetencji Dumy, złe warunki życia i pracy chłopów i robotników, system rządów autokratycznych, nieuczestniczenie większości społeczeństwa w sprawowaniu władzy, słaby rozwój przemysłu, nieudolność cara jako głównodowodzącego armią rosyjską, klęski ponoszone przez Rosję w I wojnie światowej, powstanie ugrupowań opozycyjnych, zacofane rolnictwo
| Przyczyny polityczne | |
|---|---|
| Przyczyny społeczne | |
| Przyczyny gospodarcze | |
| Przyczyny militarne |
Słownik
(gr. autos - sam, kratos - władza) system rządów polegający na skoncentrowaniu całej władzy w ręku jednostki
(ros. большевики; od ros. большинство (bolszynstwo) – większość), do 1903 r. frakcja Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji; domagali się radykalnej zmiany, obalenia dotychczasowego systemu na drodze rewolucji, ich przywódcą był Włodzimierz Lenin, przejęli władzę w Rosji w październiku 1917 r.
(z łac. dictatura od dictare – dyktować) forma sprawowania absolutnej i nieograniczonej władzy przez jedną osobę lub grupę osób, mającą poparcie wojska i policji; w starożytnym Rzymie dyktator uzyskiwał nieograniczoną władzę zarówno cywilną, jak i wojskową, a wybierano go w sytuacji zagrożenia republiki
powołana przez cara Mikołaja w sierpniu 1905 roku z powodu kryzysu państwowego wywołanego rewolucją. Duma miała pełnić funkcję parlamentu, wcześniej w Rosji panował carski absolutyzm. Pierwsza Duma zebrała się w kwietniu 1906 roku
określenie członków liberalnego ugrupowania „Partia Konstytucyjno‑Demokratyczna”, działającego w Rosji w latach 1905‑1917. Partia Kadetów obecna była w Dumie przez cały ten okres, zwykle posiadała kilkudziesięciu posłów
(ros. mienszewik - będący w mniejszości) frakcja Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, działająca w latach 1903‑1921. Mienszewicy sprzeciwiali się rewolucyjnemu kierunkowi, który reprezentował w partii Włodzimierz Lenin. Od 1917 r. odłączyła się od SPRR i zaczęła działać jako odrębna partia polityczna. Od 1921 r. zakazana w Rosji Sowieckiej
organ władzy państwowej funkcjonujący równolegle z Rządem Tymczasowym, reprezentował interesy robotników i żołnierzy; Rady Delegatów Robotniczych powstały w czasie rewolucji 1905 r. w Rosji, organizując strajki w miastach oraz zakładach pracy, rozwiązane dwa lata później ponownie rozpoczęły działalność w 1917 r.
(z łac. revolutio – przewrót) zmiana – często radykalna – która zachodzi w stosunkowo krótkim czasie, np. rewolucja francuska, rewolucje rosyjskie z 1917 r.
organ, który przejął władzę w wyniku rewolucji lutowej i obalenia cara, wyłoniony z członków Dumy
Partia Socjalistów Rewolucjonistów, postulowali radykalną zmianę i przekształcenie Rosji w republikę demokratyczną, w której dominowałaby klasa chłopska
referat wygłoszony na zjeździe działaczy bolszewickich przez Włodzimierza Lenina po jego powrocie z emigracji w kwietniu 1917 r., w których postulował on przejście do drugiego etapu rewolucji – rewolucji robotniczej i obalenia Rządu Tymczasowego; opublikowany przez Lenina w „Prawdzie” 20 (7) kwietnia 1917 r.