Dziedzictwo pozaborowej nędzy. Unifikacja państwa - Od reform Władysława Grabskiego poprzez kryzys do wielkiego programu uprzemysłowienia Eugeniusza Kwiatkowskiego
Społeczeństwo II RP
Według spisu narodowego z 1921 roku II RP liczyła 27 mln osób. Polacy stanowili
ok. 69% ludności. W ponad trzydziestoprocentowej grupie najliczniejsi byli: Ukraińcy, Żydzi, Białorusini, Niemcy. Trudno jednak określić dokładne dane procentowe.
Kiedy odbywał się pierwszy spis, jeszcze kształtowały się granice. Natomiast w drugim spisie, z 1931 roku (w którym zapytano o narodowość i język), zdarzały się sytuacje fałszowania wyników – zawyżano liczbę osób deklarujących język polski jako ojczysty. Taka możliwość istniała, ponieważ wielu mieszkańców Kresów Wschodnich swój język określało jako 'tutejszy', 'nasz', 'chłopski' itp. Pozwalało to zbierającym dane na różnorodne interpretacje.
1921 spis powszechny,
1921 nieudany zamach na Józefa Piłsudskiego, przeprowadzony przez UOW ,
1931 śmiertelny zamach na wiceprezesa BBWR Tadeusza Hołówkę, przeprowadzony przez UOW,
1931 spis powszechny ,
1934 śmiertelny zamach na ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego, przeprowadzony przez ukraińskich nacjonalistów.
Wielonarodowe państwoWielonarodowy skład państw we wschodniej i południowo‑wschodniej Europie był zjawiskiem w zasadzie normalnym, aczkolwiek Polska zajmowała pod tym względem jedno z pierwszych miejsc. Przez stulecia różne grupy osadnicze usadawiały się na terenach zamieszkanych przez przedstawicieli innej nacji. Dopóki podstawowym kryterium stosunku państwo
– obywatel była lojalność wobec władcy, nie przysparzało to specjalnych kłopotów. Co więcej, współżycie różnych narodów i religii stwarzało niepowtarzalną strukturę kulturową, w przypadku Polski widoczną szczególnie wyraźnie na Kresach Wschodnich. Sytuacja zaczęła się zmieniać bardzo szybko od połowy XIX w., kiedy różnice narodowe, niejednokrotnie umiejętnie podsycane, zaczęły rzutować na wzajemne stosunki między ludźmi używającymi innych języków lub chwalących Boga na inny sposób.Źródło: Wielonarodowe państwo, [w:] Czesław Brzoza, Polska w czasach niepodległości i drugiej wojny światowej 1918–1945, Kraków 2001, s. 51.
Wyjaśnij, od kiedy datują się faktycznie tradycje wielonarodowościowe i wielokulturowe Rzeczypospolitej.
Wyjaśnij, dlaczego początkowo wielonarodowość była atutem, natomiast w XIX w. stała się problemem.
Zwróć uwagę na ostatnie zdanie tekstu. Przypomnij, kto i kiedy podsycał te różnice.
Mozaika narodowościowa i wyznaniowa II RP
Analizując mapę i diagramy wyjaśnij, czy stopień zmian struktury narodowej II RP mógł przeszkadzać w budowie stabilnego państwa.
Na podstawie opisu diagramów i mapy wyjaśnij, czy 'zmieniająca się sytuacja' mogła przeszkadzać w budowie stabilnego państwa.
Określ, w jakich województwach mniejszości narodowe były najbardziej liczne. Wymień tereny zamieszkiwane przez znaczne skupiska poszczególnych mniejszości.
Na podstawie opisu mapy wybierz dowolną mniejszość narodową i wymień obszary (województwa, miasta), które zamieszkiwali.
Wymień mniejszości, które zamieszkiwały w zwartych grupach oraz te, które były rozproszone.
Na postawie opisu mapy wymień mniejszości, które zamieszkiwały w zwartych grupach oraz te, które były rozproszone.
Wyjaśnij, jak zmieniała się liczebność grup mniejszościowych między 1921 a 1931 rokiem. Wyjaśnij, czy wpływ na to miała tylko 'inna' metoda obliczeń.
Na podstawie opisów diagramów wyjaśnij, jak zmieniała się liczebność grup mniejszościowych między 1921 a 1931 rokiem. Wyjaśnij, czy wpływ na to miała tylko 'inna' metoda obliczeń.
Mniejszości II RP i ich stosunek do państwa polskiego
Ukraińcy
Najliczniejszą grupę mniejszościową stanowili Ukraińcy. Zamieszkiwali zwartą masą tereny Polski południowo‑wschodniej. Byli członkami Kościoła greckokatolickiego lub prawosławnego. Podział religijny wynikał z wcześniejszej przynależności państwowej. Większość mieszkańców Galicji Wschodniej (dawnej monarchii austro‑węgierskiej) była grekokatolikami, a dawni obywatele Cesarstwa Rosyjskiego wyznawali prawosławie. Podział z przeszłości miał też wpływ na ukształtowanie się poczucia świadomości narodowej. U dawnych podwładnych Habsburgów była ona znacznie bardziej rozwinięta, mieli oni także tradycje państwowe w postaci Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. Do kresu jej istnienia doprowadziła wojna z Polską, co też musiało mieć wpływ na wzajemne relacje. Z terenów Małopolski Wschodniej wywodziła się grupa inteligencji, wykształcona na austriackich, polskich, czeskich uczelniach, najbardziej zaangażowana w budowanie świadomości i odrębności ukraińskiej. Z jej inicjatywy rozwinął się ukraiński ruch spółdzielczy, a także organizacje oświatowe i kulturalne. Wpływ na utrzymanie odrębności tej mniejszości, kultywowanie tradycji i języka miało między innymi Towarzystwo Społeczno‑Oświatowe 'Proswita'.
Sprawa ukraińska'Nie dążymy do pokoju. Jeślibyśmy pozwolili naszemu narodowi na przyjazną współpracę z Polakami, wyrzekłby się niezależnej Ukrainy, którą mamy nadzieję zbudować w czasie od 30 do 40 lat. Cokolwiek byłoby dla nas uczynione, ze wszystkiego musimy być niezadowoleni'.
Źródło: Włodzimierz Bączkowski, Sprawa ukraińska, Paryż 1952.
W jaki sposób przedstawiciel ukraińskich nacjonalistów tłumaczył, dlaczego pokojowe istnienie w państwie polskim Ukraińców nie było możliwe?
- „Zaszłości historyczne” uniemożliwiały pokojowe współistnienie.
- Pokojowe współistnienie przekreślało możliwość utworzenia odrębnego państwa ukraińskiego.
- Ukraińcy chcieli utworzenia autonomicznego państwa powiązanego z ZSRR.
Wypowiedź Andrzeja Chojnowskiego, współczesnego historykaSpołeczność ukraińska w Polsce była zbyt słaba, aby wymusić na państwie daleko idące ustępstwa, na tyle jednak silna, aby nie można było zapomnieć o jej istnieniu. Demonstrowała swoje aspiracje, wysuwała różne postulaty, objawiała niezadowolenie, co prowadziło niekiedy do zaburzeń i niepokojów. Jej obecność stawała się źródłem nieustannych kłopotów, toteż nawet środowiska dalekie od nacjonalizmu zaczynały popierać politykę silnej ręki lub nawet rozważać korzyści, jakie mogłaby przynieść kolonizacja wschodnich terenów.
Źródło: Wypowiedź Andrzeja Chojnowskiego, współczesnego historyka, [w:] Andrzej Garlicki, Historia 1815–1839, Polska i świat, podręcznik dla liceów ogólnokształcących, Warszawa 1998, s. 301.
Wyjaśnij, jak Andrzej Chojnowski ocenia funkcjonowanie Ukraińców w II RP oraz jaki wpływ mogło mieć ich zachowanie na postawy Polaków.
Żydzi
O ile Ukraińcy i Białorusini zamieszkiwali Kresy Wschodnie przede wszystkim w zwartych grupach, o tyle kolejna mniejszość – Żydzi żyli w rozproszeniu, ale przede wszystkim w ośrodkach miejskich. Stanowili 21% ogólnej liczby mieszkańców miast
II RP. Polska była drugim (po USA) najliczniej zamieszkiwanym przez nich krajem. Tworzyli grupę zróżnicowaną, zarówno jeśli chodzi o status społeczny, jak i poglądy. Byli wśród nich zarówno bogaci przedsiębiorcy, jak i drobni sklepikarze, kupcy domokrążcy, a także liczni lekarze (ponad 55% prowadzących praktykę), prawnicy, literaci… Zajmowali się przede wszystkim handlem, usługami i rzemiosłem lub wykonywali tzw. wolne zawody.
Elementem tradycyjnego stroju żydowskiego, noszonego przez ortodoksyjnych wyznawców judaizmu był długi czarny płaszcz, czyli chałat. W święta ortodoksyjni Żydzi, a na co dzień nosili małe czapeczki, tzw. jarmułki. Podczas modlitwy na głowę i ramiona zakładali prostokątne chusty (tałesy) zwykle koloru białego z granatowymi lub czarnymi pasami wzdłuż boków i przymocowanymi na rogach frędzlami zwanymi cycesami.
Używanie tradycyjnego stroju żydowskiego w życiu codziennym na pewno było elementem demonstrowania odrębności. Jakie inne kwestie można uznać za przeszkody w asymilacji ludności żydowskiej w Polsce?
- Chęć utworzenia własnego państwa.
- Religia judaistyczna i kultywowanie własnych tradycji.
- Wrodzony anarchizm.
Znaczna część Żydów była za zachowaniem odrębności religijnej i obyczajowej,
ale głosiła lojalność wobec państwa polskiego. Inna grupa, zwana syjonistami, zamierzała pozostać w Polsce tylko do czasu utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie. W Polsce partią ich reprezentującą była Poalej‑Syjon. Ale najliczniejszą partią żydowską był Bund, który zrzeszał przedstawicieli mniejszości żydowskiej o poglądach socjalistycznych. Jego członkowie głosili potrzebę ogólnoświatowej rewolucji, która poprawi sytuację społeczeństwa, i odrzucali syjonizm. Najbardziej radykalni Żydzi należeli do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (późniejszej KPP) lub Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy, Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi.
Wśród Żydów niewielu było analfabetów, co wynikało z nakazów religijnych (nakaz studiowania Tory i Talmudu) oraz dużej wagi przykładanej do wykształcenia, jako jednej z możliwości osiągnięcia wyższej pozycji społecznej.. Wielu przedstawicieli polskiej nauki i kultury było pochodzenia żydowskiego (np. Bruno Schulz, Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Szymon Askenazy, Hugo Steinhaus).
Żydzi prowadzili bogate życie religijne i kulturalne, mieli własne organizacje społeczne. Wyznawali w większości judaizm, a posługiwali się jidysz (między sobą) i hebrajskim (używanym przede wszystkim w obrzędach religijnych). W kontaktach z gojami (nie‑Żydami) używali w zależności od potrzeb języka polskiego, ukraińskiego lub innego.
Białorusini
Niezbyt liczną grupą mniejszościową byli Białorusini. Głównie zajmowali się rolnictwem (ok. 90% społeczności). Nieliczni tylko szukali zatrudnienia poza wsią. Białorusini nie mieli tak wykształconej świadomości narodowej jak Ukraińcy ani takich jak oni chęci i możliwości utworzenia własnej państwowości.
Na małą aktywność Białorusinów zapewne wpływał fakt, że była to społeczność o niskim poziomie wykształcenia i o największej liczbie analfabetów. W okresie dwudziestolecia próbowali jednak budować tradycję i szerzyć własną kulturę, zakładając narodowe stowarzyszenia. Zasadniczo byli mniejszością lojalną wobec Polski. Niemniej zdarzały się z ich strony akty terroru, najprawdopodobniej inspirowane przez bolszewików, którzy próbowali w pierwszych latach istnienia niepodległego państwa polskiego zachęcać ludność białoruską (i ukraińską) do organizowania wystąpień przeciwko przedstawicielom władzy polskiej. ZSRS udzielał wsparcia materialnego oraz osobowego powstającym bojówkom. Białorusini założyli legalnie działającą (do 1927 roku) partię chłopską Hromada. Byli wyznawcami prawosławia, choć zdarzały się przypadki przynależności do Kościoła katolickiego
czy greckokatolickiego.
Niemcy
W II RP żyło około 700 tys. Niemców. Przeważnie byli protestantami, choć przynależność do Kościoła katolickiego również nie była rzadka, zwłaszcza wśród Niemców z Górnego Śląska. Mieli ogromne poparcie ze strony własnego państwa. Wykorzystywali więc nierzadko możliwość dyskredytowania II RP na forum międzynarodowym, choćby odwołując się do arbitrażu Ligi Narodów. Niechęć do państwa polskiego wzrosła, kiedy do władzy w Niemczech doszedł Hitler. Berlin w jeszcze większym stopniu zachęcał wówczas do podejmowania antypolskich działań. Prawie 70% Niemców było właścicielami dużych i bardzo dobrze działających gospodarstw, natomiast mieszkający w miastach pracowali w nadzorze technicznym, administracji zakładów, w spółdzielniach czy różnego typu organizacjach oraz redakcjach gazet. Mieli dobrze zorganizowane życie polityczne i kulturalne. Funkcjonowało wiele organizacji służących zachowaniu odrębności narodowej i kultury. Niemcy byli mniejszością wydającą najwięcej tytułów prasowych. Była to także jedyna mniejszość, której liczba w okresie dwudziestolecia międzywojennego spadała. Wielu Niemców wyjechało w związku ze zmianami granicznymi lub opuściło Polskę, gdy zaczęło dochodzić do napięć w relacjach państwowych Polska – Niemcy (np. wojna celna).
Inne mniejszości
Równie dobrze zorganizowana jak mniejszość niemiecka i wspierana przez własne państwo, choć nieliczna, była mniejszość litewska. Jej sytuacja i zachowanie w dużej mierze uwarunkowane były stosunkami panującymi między Polską a Litwą w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Litwini wydawali własną prasę, posiadali szkoły, organizacje kulturalne i oświatowe, służące pielęgnowaniu odrębności.
Przypomnij, co stało się powodem braku istnienia stosunków dyplomatycznych między Polską a Litwą prawie przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego.
- Odmienny stosunek do ZSRR.
- Spór o Wileńszczyznę.
- Zniszczenie cmentarza polskich żołnierzy w Kownie.
Nieliczną grupę mniejszościową stanowili także zamieszkujący tereny południowej Polski Czesi (wyznający przeważnie protestantyzm) oraz Tatarzy (będący muzułmanami), mieszkający głównie na terenie Grodzieńszczyzny. Z grup etnicznych można wymienić Łemków, Bojków, Hucułów zamieszkujących górskie rejony Karpat Wschodnich.
Stosunek władz do mniejszości narodowych
Stosunek władz polskich do mniejszości narodowych określały wewnętrzne akty prawne: dekrety Naczelnika Państwa, a przede wszystkim Konstytucja marcowa oraz akty prawa międzynarodowego, np. tzw. mały traktat wersalski.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D62CHLFMP
Nagranie fragmentów Konstytucji marcowej.
Ćwiczenia
Fragmenty Konstytucji marcowejKażdy obywatel ma prawo zachowania swej narodowości i pielęgnowania swojej mowy i właściwości narodowych. Osobne ustawy państwowe zabezpieczą mniejszościom w Państwie Polskim pełny i swobodny rozwój ich właściwości narodowościowych przy pomocy autonomicznych związków mniejszości o charakterze publiczno‑prawnym w obrębie związków samorządu powszechnego. Państwo będzie miało w stosunku do ich działalności prawo kontroli oraz uzupełnienia w razie potrzeby ich środków finansowych. Artykuł 110. Obywatele polscy, należący do mniejszości narodowościowych, wyznaniowych lub językowych, mają równe z innymi obywatelami prawo zakładania, nadzoru i zawiadywania swoim własnym kosztem zakładów dobroczynnych, religijnych i społecznych, szkół i innych zakładów wychowawczych, oraz używania w nich swobodnie swej mowy i wykonywania przepisów swej religii. Artykuł 111. Wszystkim obywatelom poręcza się wolność sumienia i wyznania. Żaden obywatel nie może być z powodu swego wyznania i przekonań religijnych ograniczony w prawach, przysługujących innym obywatelom. Wszyscy mieszkańcy Państwa Polskiego mają prawo wolnego wyznawania zarówno publicznie, jak prywatnie swej wiary i wykonywania przepisów swej religii lub obrządku, o ile to nie sprzeciwia się porządkowi publicznemu ani obyczajności publicznej. Artykuł 113. Każdy związek religijny, uznany przez Państwo, ma prawo urządzać zbiorowe i publiczne nabożeństwa, może samodzielnie prowadzić swe sprawy wewnętrzne, może posiadać i nabywać majątek ruchomy i nieruchomy, zarządzać nim i rozporządzać, pozostaje w posiadaniu i używaniu swoich fundacji i funduszów tudzież zakładów dla celów wyznaniowych, naukowych i dobroczynnych. Żaden związek religijny jednak nie może stawać w sprzeczności z ustawami Państwa. Art. 114. wyznanie rzymsko‑katolickie będące religią przeważającej większości narodu zajmuje w państwie naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań. Kościół rzymsko‑katolicki rządzi się własnym prawami. Stosunek państwa do kościoła będzie określony na podstawie układu ze Stolica Apostolską, który podlega ratyfikacja przez sejm.
Źródło: Fragmenty Konstytucji marcowej., dostępny w internecie: http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/kpol/1935.html.
Fragmenty Traktatu mniejszościowegoARTYKUŁ 7.
Różnica co do religii, wierzeń lub wyznania nie powinna szkodzić żadnemu obywatelowi polskiemu w korzystaniu z praw cywilnych i politycznych, mianowicie gdy chodzi o dopuszczenie do urzędów publicznych, obowiązków i zaszczytów, lub o wykonywanie różnych zawodów i przemysłu. Nie będzie wydane żadne ograniczenie swobodnego używania przez obywatela polskiego jakiegokolwiek języka, czy to w stosunkach prywatnych lub handlowych, czy to w sprawach religijnych, prasowych lub w publikacjach wszelkiego rodzaju, czy to na zebraniach publicznych. Bez względu na ustanowienie przez Rząd Polski języka urzędowego, mają być poczynione obywatelom polskim języka innego niż polski odpowiednie ułatwienia w używaniu ich języka w sądach zarówno ustnie,
jak na piśmie.ARTYKUŁ 8.
Obywatele polscy, należący do mniejszości etnicznych, religijnych lub językowych, będą korzystali z takiego samego traktowania i z takich samych gwarancji ustawowych oraz faktycznych, jak inni obywatele polscy. Mianowicie będą mieli równe prawa do zakładania, prowadzenia i kontrolowania własnym kosztem instytucji dobroczynnych, religijnych lub społecznych, szkół i innych zakładów wychowawczych, oraz prawo swobodnego używania w nich własnego języka i swobodnego w nich wykonywania praktyk swojej religii.ARTYKUŁ 9.
W miastach i okręgach, zamieszkałych przez znaczny odłam obywateli języka innego niż polski, Rząd Polski udzieli w sprawach nauczania publicznego odpowiednich ułatwień, aby zapewnić w szkołach początkowych udzielanie dzieciom takich obywateli polskich nauki w ich własnym języku. Postanowienie
to nie przeszkodzi Rządowi Polskiemu uczynić w tych szkołach nauczanie języka polskiego obowiązkowym. W miastach i okręgach, zamieszkałych przez znaczny odłam obywateli polskich, należących do mniejszości etnicznych, religijnych lub językowych, mniejszościom tym zostanie zapewniony słuszny udział w korzystaniu oraz w przeznaczaniu sum, które budżet państwowy, budżety miejskie lub inne przyznają z funduszów publicznych na cele wychowawcze, religijne lub dobroczynne. Postanowienia niniejszego Artykułu będą miały zastosowanie do obywateli polskich języka niemieckiego tylko w tych częściach Polski, które dnia 1 sierpnia 1914 roku stanowiły terytorjum niemieckie.ARTYKUŁ 10.
Komitety szkolne, wyznaczone na miejscu przez gminy żydowskie w Polsce, zapewnią pod ogólną kontrolą Państwa rozdział stosunkowej części funduszów publicznych, przeznaczonych na rzecz szkół żydowskich, zgodnie z Art. 9, zarówno jak organizację i kierownictwo tych szkół.ARTYKUŁ 11.
Żydzi nie będą przymuszani do wykonywania jakichkolwiek czynności, stanowiących pogwałcenie szabasu i nie powinni doznawać jakiegokolwiek umniejszenia swej zdolności prawnej, jeżeli odmówią stawienia się w sądzie lub wykonania czynności prawnych w dzień szabasu. Jednakże postanowienie niniejsze nie zwalnia żydów od obowiązków, nałożonych na wszystkich obywateli polskich ze względu na konieczności służby wojskowej, obrony narodowej lub utrzymania porządku publicznego. Polska wyraża zamiar nie zarządzania i nie udzielania zezwolenia na wybory - czy to ogólne, czy lokalne - które miałyby się odbywać w sobotę; żadne wciąganie na listy wyborcze lub inne nie powinno się odbywać obowiązkowo w soboty.
Wymień prawa jakie gwarantowała Konstytucja marcowa mniejszościom narodowym, a jakie nadawał im traktat mniejszościowy. Porównaj je według przykładu.
Konstytucja marcowa | Traktat mniejszościowy | |
|---|---|---|
Podobieństwa | ||
Różnice | Brak wyszczególnienia konkretnych mniejszości narodowych | Wyszczególnienie konkretnych mniejszości narodowych (Niemcy, Żydzi) |
Po analizie materiału lekcyjnego wskaż, które zdania są prawdziwe.
- Wszyscy zamieszkujący Polskę Niemcy byli ewangelikami.
- Mniejszość niemiecka przede wszystkim zamieszkiwała teren byłego zaboru pruskiego.
- Prawosławie było dominującym wyznaniem wśród ludności chłopskiej dawnej Galicji.
- Wyznawcy grekokatolicyzmu zamieszkiwali głównie obszar byłego zaboru austriackiego.
- Ludność żydowska trudniła się przede wszystkim handlem i wykonywała wolne zawody.
- Najbardziej zróżnicowany skład etniczny miały województwa położone na zachodzie II RP.
Język ojczysty | Wyznanie |
|---|---|
69% polski | 65% rzymskokatolickie |
14% ukraiński | 12% prawosławie |
9% jidysz | 10% judaizm |
3% białoruski | 10% greckokatolickie |
2% niemiecki | 3% ewangelicyzm |
3% inny |
Na podstawie danych z tabeli wskaż zdanie fałszywe.
- Większość wyznawców judaizmu posługiwała się jidysz.
- Powyżej 80% wyznawców wszystkich religii stanowili chrześcijanie.
- Wszyscy posługujący się językiem polskim to rzymscy katolicy.
Uzupełnij brakujące dane w schemacie.
Polacy, inni, 69%, 14,3%, 7,8%, 4,1%, 3,8%, 0,9%
| Narodowość | % |
|---|---|
| Polacy | 69% |
| 14,3% | |
| 7,8% | |
| 4,1% | |
| 3,8% | |
| inni | 0,9% |
Przeczytaj poniższy tekst. Na jego podstawie wskaż, które zdania w zamieszczonej niżej tabeli są prawdziwe, a które fałszywe.
Polska mozaika społecznaOrganizacją, która obok państwa miała największy wpływ na społeczeństwo, były kościoły różnych konfesji. Powszechnie się przyjmuje, że religią Polaków jest katolicyzm. Pojawiła się nawet zbitka Polak‑katolik. Najdobitniej ujął to Roman Dmowski, pisząc w 1927 r., że „katolicyzm nie jest dodatkiem do polskości […], ale tkwi w jej istocie”. Pisząc to, miał na uwadze jedynie Kościół rzymskokatolicki, nie brał pod uwagę grekokatolików i wyznawców obrządku wschodniego. Nie wziął również pod uwagę, że byli Polacy ewangelicy. W 1931 r. 8 proc. podających polski za swój język ojczysty nie uznało się za katolików. Poza tym katolikami byli Litwini i część Białorusinów. Kościołem narodowym Ukraińców galicyjskich stał się Kościół greckokatolicki. Katolicyzm wyznawało również 16 proc. Niemców, chociaż wśród nich przeważały wpływy kościołów protestanckich. Ukraińcy na Wołyniu, podobnie jak większość Białorusinów, wyznawali prawosławie. Własną religię mieli Żydzi, podzieleni na chasydów i ortodoksów.
Ponad 90 proc. Polaków uznawało katolicyzm za swoją religię i to ona w przeważającej mierze kształtowała ich światopogląd, zachowanie i wpływała na kulturę. Większość badaczy podkreśla jej ludowy charakter, w którym przewagę miała obrzędowość nad refleksją.
Źródło: Szymon Rudnicki, Polska mozaika społeczna, dostępny w internecie: ngoteka.pl/bitstream/handle/item/291/Polska_mozaika_spoleczna-SR.pdf?sequence=6 [dostęp 14.01.2022].
Porównaj obie mapy, a następnie wykonaj poniższe polecenie.
Mapa A
Mapa B
Słownik
zbiorowość ludzi wyróżniająca się świadomością wspólnej historii, językiem, kulturą i terytorium, a czasem też religią; w rozumieniu XIX‑wiecznych nacjonalistów naród tworzyły wszystkie warstwy społeczne, natomiast wcześniej pojęcie narodu było ograniczone do szlachty i nie obejmowało ludu, czyli mieszczan i chłopów
(nazwa pochodzi od Syjonu – wzgórza w Jerozolimie, na którym stała świątynia Salomona) ideologia oraz ruch polityczny i społeczny, który narodził się pod koniec XIX w.; jego celem było utworzenie państwa żydowskiego na terenie ówczesnej Palestyny (odtworzenie na terenie starożytnego Izraela)
(ros. большевики; od ros. большинство (bolszynstwo) – większość) do 1903 r. frakcja Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji; domagali się radykalnej zmiany, obalenia dotychczasowego systemu na drodze rewolucji, ich przywódcą był Włodzimierz Lenin, przejęli władzę w Rosji w październiku 1917 r.
(gr. analphabetos - nie znający liter) osoba dorosła, nie posiadająca umiejętności pisania lub czytania
postawa niechęci czy wrogości wobec Żydów oraz osób pochodzenia żydowskiego jako grupy wyznaniowej, etnicznej albo rasowej, ale także teoria uzasadniająca taką postawę oraz ich prześladowania i dyskryminację