Obraz przedstawia wiejski krajobraz: zielone łąki, pola, na których trwają żniwa - dwie osoby pracują, obok stoi załadowany słomą wóz. Za polem przepływa rzeka, a za nią rozciągają się zabudowania - widać dachy domów otoczonych drzewami. W oddali - wzniesienia i góry. Spokojny, statyczny krajobraz.
Obraz przedstawia wiejski krajobraz: zielone łąki, pola, na których trwają żniwa - dwie osoby pracują, obok stoi załadowany słomą wóz. Za polem przepływa rzeka, a za nią rozciągają się zabudowania - widać dachy domów otoczonych drzewami. W oddali - wzniesienia i góry. Spokojny, statyczny krajobraz.
Różne typy nazw własnych
Pejzaż
Źródło: David Johnson [czyt. Dejwid Dżonson], Untitled (Pastoral scene) [czyt. Antajtyld (Pastoral sin)], 1867, olej na płótnie, domena publiczna.
Warto wiedzieć!
Rzeczowniki własne, w przeciwieństwie do rzeczowników pospolitych, stanowią nazwy konkretnych osób, zwierząt, miejsc, obiektów. Pozwalają identyfikować ludzi, gdyż wskazują na ich imiona, nazwiska, przydomki, przezwiska, narodowość itp. Umożliwiają również precyzyjne określanie obiektów geograficznych, np. rzek, mórz, gór, regionów, państw czy miejscowości. Nazwy własne określają konkretne instytucje, święta, tytuły gazet, książek itp. Bez nich trudno byłoby wyobrazić sobie skuteczną i precyzyjną komunikację.
Ćwiczenie 1
RFylR4Xw2jw8j
Dopasuj nazwy pospolite do nazw własnych.
Dopasuj nazwy pospolite do nazw własnych.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Obejrzyj animowany wykład na temat różnic w pisowni rzeczowników własnych i pospolitych, ilustrowany zabawnymi i podchwytliwymi przykładami.
R1BNDgWhPZGtV
Animacja z audiodeskrypcją dotycząca rzeczowników własnych oraz pospolitych.
Animacja z audiodeskrypcją dotycząca rzeczowników własnych oraz pospolitych.
Animacja Rzeczowniki własne i pospolite
Źródło: Scholaris.pl, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1
Podaj kilka przykładów rzeczowników innych niż w powyższej animacji, które funkcjonują jednocześnie jako nazwy własne i pospolite.
RY1PnuUo4Ff8v
Ćwiczenie 2
Dlaczego niektóre słowa są pisane raz małą literą, a raz wielką? Przeczytaj zdania i odpowiedz na pytanie.
Chory na odrę Piotrek patrzył przez okno na Odrę.
Mała Polka wygrała konkurs polki.
Harcerze z obozu nad Wartą całą noc trzymali wartę.
RRhk53b4fLPbA
Miejsce na notatkę
Zwróć uwagę na znaczenie słów pisanych raz małą, a raz wielką literą.
Te same słowa są wieloznaczne. Jeśli są nazwami własnymi, np. nazwami geograficznymi lub nazwami mieszkańców krajów, są pisane wielką literą. Mała litera jest stosowana w przypadku nazw pospolitych, tj. nazwy choroby, tańca czy funkcji.
R2oHRzkBzSftE
Ćwiczenie 3
Wszystkie wyrazy w nawiasach zapisano małą literą. Zapisz je obok, stosując poprawną formę i zaczynając wielką lub małą literą. Krzysztof mieszka na ulicy Tu uzupełnij (wiejska), a jego babcia na Tu uzupełnij (polna). Od lat działał w Tu uzupełnij (fundacje) i w Tu uzupełnij (stowarzyszenia). Wzdłuż alei Tu uzupełnij (aleja wielkopolska) rosną kasztanowce. Dziadek Tomka pochodzi z województwa Tu uzupełnij (lubuskie), a Martyny z Tu uzupełnij (wielkopolskie). Na cmentarzu Tu uzupełnij (powązkowski) spoczywa wielu zasłużonych ludzi. Rano mama wyszła do Tu uzupełnij (urząd), później pójdzie na Tu uzupełnij (poczta).
Wszystkie wyrazy w nawiasach zapisano małą literą. Zapisz je obok, stosując poprawną formę i zaczynając wielką lub małą literą. Krzysztof mieszka na ulicy Tu uzupełnij (wiejska), a jego babcia na Tu uzupełnij (polna). Od lat działał w Tu uzupełnij (fundacje) i w Tu uzupełnij (stowarzyszenia). Wzdłuż alei Tu uzupełnij (aleja wielkopolska) rosną kasztanowce. Dziadek Tomka pochodzi z województwa Tu uzupełnij (lubuskie), a Martyny z Tu uzupełnij (wielkopolskie). Na cmentarzu Tu uzupełnij (powązkowski) spoczywa wielu zasłużonych ludzi. Rano mama wyszła do Tu uzupełnij (urząd), później pójdzie na Tu uzupełnij (poczta).
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1DaE1uGo0XFD
Ilustracja przedstawiająca uśmiechniętą buzię dziecka, z zadartym noskiem i rumieńcami, która mówi. Na prawo od niej informacje w dymku: Zapamiętaj! Wielką literą piszemy: imiona ludzi, zwierząt, bogów, np. Adam, Azor, Wenus; nazwiska, przezwiska, przydomki, np. Słowacki, Iskra, Brodaty; nazwy części świata, planet, krajów, miejscowości, np. Europa, Jowisz, Polska, Gdańsk.
Pisownia wielką literą
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 3.0.
RH098r7TaQp9f
Ilustracja przedstawiająca po prawej stronie uśmiechniętą buzię dziecka z zadartym noskiem i z rumieńcami. Na lewo od niej informacje w dymku: Zapamiętaj! Małą literą piszemy: - przymiotniki utworzone od nazw własnych, np. europejski, polski; - nazwy mieszkańców miejscowości, np. łodzianka, szczecinianin. Nazwy mieszkańców części świata, planet, krajów, regionów, ras piszemy wielką literą, np. Azjata, Marsjanin, Egipcjanin, Ślązak.
Pisownia wielką i małą literą
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RnysyF6ZLs1iA
Zadanie interaktywne polega na podaniu nazw mieszkańców wymienionych państw i uzupełnieniu nimi tabeli.
Zadanie interaktywne polega na podaniu nazw mieszkańców wymienionych państw i uzupełnieniu nimi tabeli.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RNFvaY4BZhz9d
Ćwiczenie 5
Uzupełnij tabelę, wstawiając podane poniżej wyrazy w odpowiednie miejsca.
Uzupełnij tabelę, wstawiając podane poniżej wyrazy w odpowiednie miejsca.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
Ułóż zdania z wyrazami i wyrażeniami znajdującymi się na poniższej ilustracji.
RFjFETULcSXhw
Ilustracja przedstawia na środku konturową mapę Polski z napisem: Polska. Po lewej stronie napis: ul. Polska. Niżej rysunek chłopca trzymającego flagę, powyżej niego napis: polska flaga. Nad chłopcem napis: Polak. Chłopiec ma na koszulce polskie godło, obok napis: polskie godło. Po prawej stronie od niego rysunek dziewczynki, a obok niej napis: Polka. Nieco dalej zarys dwóch tańczących postaci, pod nimi napis: polka. U góry po rysunek trzech kiełbas, a obok napis: polska kiełbasa.
Nazwy własne i pospolite
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
ROxLKjgbQuodk
(Uzupełnij).
Pamiętaj o właściwej pisowni małą lub wielką literą.
Moja kuzynka przeprowadziła się z ul. Polskiej na ul. Świerkową.
Wczoraj przekonałam się, że polska kiełbasa jest bardzo dobra z odrobiną musztardy.
Polska graniczy z siedmioma państwami.
Jednym z symboli państwowych jest polska flaga.
Polacy i Polki mieszkają również poza granicami naszego kraju.
Polskie godło nawiązuje do Piastów, którzy byli pierwszymi władcami Polski.
W czasie przedstawienia zobaczyliśmy wykonanie szybkiego tańca, jakim jest polka.
Ćwiczenie 7
Zapisz po trzy przykłady państw, miast, rzek i jezior. W tym celu skorzystaj z poniższej mapy Polski.
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.
RmSkSyFUp2oLZ
Pamiętaj o zapisie nazw geograficznych wielką literą.
Przykładowe nazwy:
państw: Polska, Niemcy, Litwa,
miast: Kraków, Gdańsk, Opole,
rzek: Odra, Wisła, Warta,
jezior: Mamry, Gopło, Śniardwy.
Ćwiczenie 7
Zapisz poniżej po trzy przykłady nazw polskich miast, rzek, jezior i wszystkie państwa, które graniczą z Polską. W tym celu skorzystaj z poniższego opisu mapy Polski.
R3VsjUtvu4HCB
(Uzupełnij).
Pamiętaj o zapisie wielką literą nazw geograficznych.
Przykładowe nazwy:
miast: Kraków, Gdańsk, Opole,
rzek: Odra, Wisła, Warta,
jezior: Mamry, Gopło, Lednica,
państwa graniczące z Polską: Rosja, Litwa, Białoruś, Ukraina, Słowacja, Republika Czeska, Niemcy.
Ćwiczenie 8
RVhgPNovzXREt
zadanie interaktywne
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Obejrzyj poniższą animację i wykonaj związane z nią ćwiczenia.
R1Go1YCbytAIK
Animacja komputerowa dotycząca pisowni nazw mieszkańców planet, kontynentów, krajów i miast.
Animacja komputerowa dotycząca pisowni nazw mieszkańców planet, kontynentów, krajów i miast.
Podróż z Marsa do Katowic
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Animacja komputerowa dotycząca pisowni nazw mieszkańców planet, kontynentów, krajów i miast.
Ćwiczenie 9
Po obejrzeniu animacji odpowiedz, czego mogli dowiedzieć się Marsjanie na temat pisowni nazw różnych krajów i miast oraz ich mieszkańców. Sformułuj wniosek i zapisz go w zeszycie.
RkwE3yYMbxIEd
Miejsce na notatkę
Pamiętaj, by zredagowany przez ciebie wniosek był sformułowany zwięźle i był zrozumiały.
Nazwy planet, kontynentów, krajów i ich mieszkańców piszemy wielką literą. Nazwy miast piszemy wielką literą. Wyjątkiem są nazwy mieszkańców miast, które piszemy małą literą.
Ćwiczenie 9
Po zapoznaniu się z animacją odpowiedz, czego mogli dowiedzieć się Marsjanie na temat pisowni nazw krajów i ich mieszkańców. Sformułuj wniosek i zapisz go w zeszycie.
R1BU1EnBmBA1x
Miejsce na notatkę
Skorzystaj z informacji zawartych w animacji. W razie konieczności zapoznaj się z nią ponownie.
Nazwy planet, kontynentów, krajów i ich mieszkańców piszemy wielką literą. Nazwy miast piszemy wielką literą. Wyjątkiem są nazwy mieszkańców miast, które piszemy małą literą.
Ćwiczenie 10
RkXE0IYKYDIDe
Marsjanie już wiedzą, jak zapisywać nazwy różnych miejsc na świecie i ich mieszkańców. A ty? Sprawdź się. Uzupełnij tabelę według wzoru w pierwszym wierszu.
Marsjanie już wiedzą, jak zapisywać nazwy różnych miejsc na świecie i ich mieszkańców. A ty? Sprawdź się. Uzupełnij tabelę według wzoru w pierwszym wierszu.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 11
RNvZ8UXO3qUCM
zadanie interaktywne
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Rcy9gIFc34tYW
Fotografia przedstawia trzy wysokie budynki wyłaniające się z mgły. Od lewej strony górna część budynku zakończonego czworoboczną wieżą z zegarem i wysoką iglicą. Jest to Pałac Kultury i Nauki. Po prawej górne części dwóch wieżowców. W tle chmury. Na fotografii od góry napisy: Warszawa, polskie miasto, warszawianin, warszawianka, stolica Polski, Europejczyk.
Warszawa
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
Ćwiczenie 12
Rxn8LfNAa4oGo
Uzupełnij zasady ortograficzne związane z pisownią nazw własnych.
Uzupełnij zasady ortograficzne związane z pisownią nazw własnych.
Źródło: zpe.gov.pl, licencja: CC BY 3.0.
R1AmUp1DYfTyP
Grafika przedstawia uśmiechniętą, dziecięcą twarz, z której ust wydobywa się dymek. NAPIS: Pamiętaj! Jeśli geograficzna nazwa własna składa się z dwóch wyrazów: rzeczownika z przymiotnikiem (np. Wyżyna Małopolska) albo rzeczownika z rzeczownikiem w dopełniaczu (np. Góra Kościuszki), to oba człony pisze się wielką literą.
Pisownia nazw geograficznych
Źródło: a. nn., domena publiczna.
R3SuVe5TaJAG7
Grafika przedstawia uśmiechniętą, dziecięcą twarz, z której ust wydobywa się dymek. NAPIS: Pamiętaj! Jeśli natomiast geograficzną nazwę własną tworzy rzeczownik z rzeczownikiem w mianowniku, wtedy człon pierwszy (wyraz pospolity): góra, nizina, półwysep, cieśnina, morze, jezioro, pustynia itp. piszemy małą literą, natomiast człon drugi – wielką, np. pustynia Gobi, półwysep Hel.
Pisownia nazw geograficznych
Źródło: a. nn., domena publiczna.
Ćwiczenie 13
R18udobxQ10M71
Miejsce na notatkę ucznia.
Źródło: zpe.gov.pl, licencja: CC BY 3.0.
Możesz skorzystać z atlasu geograficznego, encyklopedii, podręcznika do geografii.
