Potęga rozumu - Czesław Miłosz Zaklęcie
Warto wiedzieć!
Człowiek posiada zdolność samodzielnego myślenia i poznawania świata. Kwestia sposobów odkrywania wiedzy o świecie i obowiązujących w nim zasad zajmowała i fascynowała ludzi każdej epoki. Zastanawiali się oni i pytali o to, co jest pewne, jakiej wiedzy można ufać, a także rozważali, jakie zdolności ludzkiego umysłu pomagają w przeniknięciu praw rządzących naturą.
Już uczeni i intelektualiści XVIII wieku byli przekonani, że wszystko, co jest dostępne poznaniu za pomocą zmysłów i rozumu, można uporządkować i stworzyć jednolity system ścisłej wiedzy. Dążyli więc do zebrania i usystematyzowania różnorodnych zjawisk podlegających ludzkiemu poznaniu. Stworzyli monumentalne dzieło – Encyklopedię, wydawaną we Francji w latach 1751–1780. Ostateczny jej kształt był efektem zbiorowej pracy uczonych, filozofów, pisarzy, popularyzatorów wiedzy i wydawców, których określono wspólnym mianem encyklopedystów.
2. Charles‑Nicolas Cochin, Fragment frontyspisu Encyclopédie (1772)
3–5. Przykłady stron z Encyclopédie, XVIII w.
Utwórz rodziny wyrazów od rzeczowników „rozum” i „myśl”. Każda rodzina powinna liczyć co najmniej sześć wyrazów reprezentujących co najmniej dwie części mowy.
Immanuel Kant, niemiecki myśliciel, profesor badający reguły prawidłowego rozumowania, twierdził, że myślenie to „kłopotliwa sprawa”. Opisz „kłopoty”, jakie przynosi myślenie.
Przeczytaj zamieszczony poniżej wiersz Czesława Miłosza i wykonaj ćwiczenia.
ZaklęciePiękny jest ludzki rozum i niezwyciężony.
Ani krata, ni drut, ni oddanie książek na przemiał,
Ani wyrok banicji nie mogą nic przeciw niemu.
On ustanawia w języku powszechne idee
I prowadzi nam rękę, więc piszemy z wielkiej litery
Prawda i Sprawiedliwość, a z małej kłamstwo i krzywda.
On ponad to, co jest, wynosi, co być powinno,
Nieprzyjaciel rozpaczy, przyjaciel nadziei.
On nie zna Żyda ni Greka, niewolnika ni pana,
W zarząd oddając nam wspólne gospodarstwo świata.
On z plugawego zgiełku dręczonych wyrazów
Ocala zdania surowe i jasne.
On mówi nam, że wszystko jest ciągle nowe pod słońcem,
Otwiera dłoń zakrzepłą tego, co już było
Piękna i bardzo młoda jest Filo‑SofijaI sprzymierzona z nią poezja w służbie Dobrego.
Natura ledwo wczoraj święciła ich narodziny,
Wieść o tym górom przyniosły jednorożec i echo.
Sławna będzie ich przyjaźń, ich czas nie ma granic.
Ich wrogowie wydali siebie na zniszczenie.Berkeley, 1968
Źródło: Czesław Miłosz, Zaklęcie, [w:] Czesław Miłosz, Wiersze wszystkie , Kraków 2018, s. 601.
Odszukaj w wierszu Czesława Miłosza Zaklęcie wers pełniący funkcję tezy. Zacytuj ten wers, a następnie sformułuj własnymi słowami trzy argumenty, które podmiot liryczny przedstawia na jej poparcie.
Odpowiedz na pytanie: Jak rozumiesz tytuł wiersza Czesława Miłosza? Wyjaśnij, w jaki sposób zmienia on wymowę tekstu.
Sprawdź, czy umiesz!
Wyjaśnij znaczenia podanych poniżej związków frazeologicznych.