Zapożyczenia w języku polskim
Warto wiedzieć!
Choć wszyscy posługujemy się językiem polskim, nie zawsze jesteśmy świadomi tego, że wiele słów w polszczyźnie ma obce pochodzenie. Czasem wynika to z mody, czasem po prostu w naszym ojczystym języku nie ma wyrazów rodzimych, które odpowiednio nazywałyby jakiś przedmiot, obiekt lub zjawisko. Warto jednak pamiętać, że język żyje (niektóre wyrazy, ich znaczenia, formy gramatyczne wychodzą z użycia, inne natomiast zmieniają swoją postać albo sens) i ciągle ewoluuje wraz ze zmieniającym się światem.
Zapoznaj się z animacją „Wędrówka słów”, a następnie wykonaj polecenia.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RjDAvUCo3rCo1
Film animowany opowiada o zapożyczeniach w języku polskim.
Podaj po jednym przykładzie - niewymienionym w animacji - wyrazu zapożyczonego z języka angielskiego, francuskiego, niemieckiego, czeskiego i włoskiego. Możesz posiłkować się słownikiem wyrazów obcych.
Wymień przyczyny obecności w polszczyźnie coraz większej liczby wyrazów zapożyczonych z języka angielskiego.
Podaj przykład wyrazu z innego języka, który warto byłoby „przenieść” do współczesnej polszczyzny. Uzasadnij swój wybór.
Zaznacz wyrazy rodzime.
Przyporządkuj poniższe słownictwo do odpowiednich kategorii.
Zapoznaj się z zamieszczonym poniżej fragmentem tekstu Marii Nagajowej, a następnie wykonaj ćwiczenia.
Słowo do słowaŻycie wyrazów przejawia się w ich wędrówkach z kraju do kraju. Wyraz koszula na przykład, taki zdawałoby się swojskiswojski, przybył do Polski i do innych krajów słowiańskich ze starożytnej Italii. W języku łacińskim brzmiał casulacasula i znaczył tyle co <szata noszona w domu > (od causacausa – dom).
Wyraz rodzynki przywędrował do nas z Czech, dokąd przybył z Niemiec jako rosinerosine. Do Niemiec dostał się z Francji, gdzie brzmiał raisinraisin, a we Francji zjawił się ze starożytnego Rzymu jako gość pod nazwiskiem racemus.
Polskie wyrazy też przekraczały granice. O naszej polskiej bryczcebryczce można by powiedzieć bryczka – wędrowniczka. Przeniosła się bowiem do Rosji i Czech, znalazła się w Anglii, gdzie zmieniła swoją postać na britzkabritzka, zadomowiła się też jako briskabriska we Francji.
Nawet we własnym kraju wyrazy zmieniają swoją zewnętrzną postać, czyli brzmienie, i osobowość, czyli znaczenie. Trzeba mieć nieraz zdolności detektywistyczne, aby dojść prawdy o ich pochodzeniu i przemianach.
Wszyscy wiecie, co znaczy wyraz księżyc. Usłyszawszy go, wyobrażacie sobie noc, ciemne niebo i na nim wędrujący świetlisty krąg lub sierp. Ale nie domyślacie się, że pierwotniepierwotnie wyraz księżyc nazywał nie planetę, lecz syna księcia, tak jak panic (dziś panicz) był synem pana. A skąd się wziął wyraz książę? Ten z kolei pochodzi od niemieckiego KuningKuning, późniejszego KöningKöning, czyli król. Wyraz - Kuning przedostał się do naszego języka, przekształcił swoją postać na wyraz kniądz, potem zmienił ją jeszcze na ksiądz. Od tego utworzono formę zdrobniałą książę (który właśnie miał syna księżyca). Z czasem nastąpiło rozdwojenie osobowości, czyli podział znaczeniowy wyrazu ksiądz – nazwę ksiądz pozostawiono stanowi duchownemu, nazwę książę, która zatraciła cechę zdrobnienia – władcom. A syna księcia – księżyca – ulokowano na niebie, bo przecież księżyc to tak jak mały książę w przeciwieństwie do wielkiego księcia – słońca.
Źródło: Maria Nagajowa, Słowo do słowa, Warszawa 1981, s. 150–151.
Zaznacz wyraz o węższym zakresie znaczeniowym.
Wyjaśnij, dlaczego wyraz „bryczka” jest rzadko używany nie tylko w języku polskim, ale również w językach, do których „zawędrował”.
Dokończ zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych poniżej.
Sprawdź, czy umiesz!
Ustal, jaki wpływ na języki i ich użytkowników ma ciągłe „wędrowanie wyrazów”. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Słownik
powóz konny
na początku
dobrze znany