Jak powstaje głos? Przypomnienie

W głosie ludzkim dźwięk powstaje ze złożonego działania szeregu narządów:

• tchawica z krtanią i umieszczone w niej więzadła głosowe;

• płuca wraz z przeponą (aparat oddechowy);

• nasada, tj. znajdująca się nad krtanią jama gardłowa i nosowa (komory rezonansowe) oraz język, zęby i wargi.

R44xmV6wYWJMD1

Grafika przedstawia przekrój twarzy z podpisami budowy gardła i narządów głosu. Podpisane są: zatoki czołowa i klinowa (znajdująca się za jamą nosa), jama nosowa, a w niej: małżowiny nosowe, jama nosa, przedsionek nosa, na końcu jamy nosa znajdują się migdałek gardłowy, ujście gardłowe trąbki słuchowej (trąbki Eustachiusza). W jamie ustnej znajdują się: język, podniebienie, migdałek podniebienny. W szyi - krtań, tchawica i przełyk. Ponad szyją, pod podniebieniem znajduje się nagłośnia.

Więzadła głosowe posiadają zdolność zbliżania się i rozsuwania, co umożliwia regulowanie (strojenie) głośni. Źródłem dźwięku głosu ludzkiego jest drgający słup powietrza, wprowadzony w drganie podczas przechodzenia przez więzadła. Zmieniający się układ i napięcie więzadeł nadaje głosowi odpowiednią wysokość i dynamikę.
Dźwięk przechodząc przez nasadę, wzmacnia się i nabiera odpowiedniej barwy brzmieniowej. Za pomocą mięśni warg, języka i podniebienia głos łączy się z mową, tworząc śpiew.

Głos ludzki

Głos ludzki jest instrumentem, który można rozwijać i doskonalić. Za pomocą głosu porozumiewamy się – szepczemy, krzyczymy, śpiewamy.

Z cech charakterystycznych dla głosu ludzkiego wyróżnić możemy: rodzaj głosu (żeński, męski, dziecięcy), wysokość (głos wysoki lub niski), barwę (ciemną lub jasną) siłę natężenia dźwięku (głos cichy lub głośny). W śpiewie wyróżniamy głos żeński i męski oraz głos dziecięcy.

Rodzaje głosów ludzkich

Naturalna wysokość głosu zależy od wielu czynników. Posiadaczom głosów niskich łatwiej będzie się śpiewało niższe dźwięki, i na odwrót. Głosy dzieli się na żeńskie oraz męskie, a te z kolei na wysokie i niskie. Poniżej przedstawiono podstawowe rodzaje głosów:

• dziecięce: sopran, alt;

• żeńskie: sopran, mezzosopran, alt;

• męskie: tenor, baryton, bas.

• Sopran -  najwyższy głos kobiecy lub dziecięcy (u chłopców – dyszkant).

• Skala sopranu: c1‑c3.

R1e2CfPQttEi31

Na pięciolinii przedstawiono skalę sopranu. Po kluczu wiolinowym zapisano najniższy (c razkreślne) i najwyższy (c trzykreślne) dźwięk skali.

Ze względu na różną skalę, barwę i dynamikę wyróżniamy trzy rodzaje sopranu:

1. dramatyczny,

2. liryczny,

3. koloraturowy.

Istnieją również głosy kobiece, których skala nie sięga w górę do najwyższych dźwięków sopranu, ani w dół do najniższych dźwięków altu i nazywa się je mezzosopranem.

Rozróżnia się dwa rodzaje mezzosopranu:

liryczny – eksponujący technikę koloraturową,

dramatyczny – o większej sile brzmienia.

Alt – najniższy głos kobiecy lub dziecięcy. Skala altu: g‑g2.
Nazwa pochodzi od wprowadzonego ok. 1450 roku do polifonicznych utworów głosu contratenor altus (czyt. kontratenor altus) lub krótko altus, tj. wysoki kontratenor (bardzo wysoki głos męski).

R1QkIHv46rUiM1

Zapis nutowy skali altu. Na pięciolinii zapisano najniższy - g małe i najwyższy dźwięk skali - g dwukreślne.

Tenor – wysoki głos męski. Partię głosu tenorowego najczęściej zapisujemy w kluczu wiolinowym (z charakterystyczną ósemką, mówiącą o transpozycji zapisu nutowego o oktawę w dół), rzadziej w kluczu basowym. Skala głosu: c‑c2.
Ze względu na różną skalę, barwę i dynamikę głosu wyróżniamy dwa typy tenorów:

• liryczny,

• dramatyczny.

RB8wrHayoWAty1

Zapis nutowy skali tenoru. Na pięciolinii zapisano najniższy - c małe i najwyższy dźwięk skali - e dwukreślne.

RqMgQuj1IlexZ1

Ilustracja przedstawia Luciano Pavarottiego, włoskiego tenora. Mężczyzna ukazany jest w trakcie śpiewu. Śpiewak ma południowy typ urody: ciemne włosy, ciemne oczy, wyraźne ciemne brwi. Włosy mężczyzny sięgają do ucha, na twarzy ma gęsty ciemny zarost. Ubrany jest w białą koszulę i ciemny frak. Pod szyją ma białą muchę.

Podobnie jak w przypadku głosów kobiecych, tu również istnieje głos średni zwany barytonem.

Bas – najniższy głos męski. Partię basu zapisujemy w kluczu basowym. Skala głosu: E‑d1.

R1UpUPaegyteR1

Zapis nutowy skali basu. Na pięciolinii zapisano najniższy - e wielkie i najwyższy dźwięk skali - d razkreślne.

Nazwa bas pochodzi od wprowadzonego ok. 1450 roku głosu contratenor bassus (czyt. kontratenor bassus) lub krótko bassus (kontratenor niski).
Wyróżniamy następujące rodzaje basu:

• cantante (czyt. kantate) (śpiewny),

• profondo (głęboki, o najniższej skali),

• buffo (do wykonywania partii w operach komicznych).

Głosy te różnią się nie tylko skalą (czyli zakresem możliwych do wykonania dźwięków), ale również innymi cechami – barwą, siłą czy zwinnością. Są głosy cechujące się niezwykłą łatwością śpiewania bardzo szybko i bardzo czysto – to tzw. koloratury.

Istnieje jeszcze wiele odmian poszczególnych głosów, jak np.

Kontratenor – śpiewak płci męskiej, który mimo przebytej mutacji głosu, dzięki odpowiedniej technice jak i wrodzonym uwarunkowaniom jest w stanie operować pełną skalą altu, mezzosopranu lub nawet sopranu.

Basso profondo - najniższy głos męski, o bardzo rozbudowanej skali w dół.

Głosy dziecięce/chłopięce

Naturalna wysokość głosu wynika z budowy naszego aparatu głosowego (długości więzadeł głosowych i wielkości krtani) – im krótsze fałdy głosowe i mniejsza krtań tym głos jest wyższy. Dlatego głos dziecka jest wysoki, ponieważ jego krtań jest bardzo mała. Analogicznie głos dorosłego człowieka jest niższy, ponieważ jego krtań jest większa, a fałdy głosowe – dłuższe. W miarę dorastania krtanie dziewcząt powiększają się w spokojnym tempie, natomiast u chłopców krtań zaczyna rosnąć szybko (między 11 a 15 rokiem życia); poszczególne części zaczynają się rozrastać w różnym tempie – stąd problemy z głosem (faza mutacji). Po tej fazie głos chłopców obniża się o oktawę, a dziewcząt przeciętnie o kwartę.

Dlaczego nasz głos z wiekiem się zmienia?

Malutkie dziecko ma bardzo wysoki głos, bo jego krtań jest jeszcze mała. Wraz z rozwojem i wzrostem i ona się powiększa, a to z kolei wpływa na zmianę głosu. Dziewczęta przechodzą mutację powoli, w dłuższym okresie czasu, co skutkuje obniżeniem ich głosu przeciętnie o kwartę. Natomiast mutacja u chłopców przebiega szybko i gwałtownie, dzieje się to miedzy 11. a 15. rokiem życia. Wówczas krtań chłopców zaczyna gwałtownie rosnąć, na szyi pojawia się zgrubienie zwane jabłkiem Adama, w głosie zachodzą nagłe zmiany, obniża się on nawet o oktawę. Głosy dorosłych kobiet i mężczyzn znacznie różnią się od siebie. Dorośli charakteryzują się niższymi głosami z uwagi na większą krtań i dłuższe struny głosowe.

Możliwości ludzkiego głosu

Wokalista ma możliwość wykreowania za pomocą swojego instrumentu wielu różnych brzmień tego samego dźwięku. Przy stosowaniu odpowiednich technik ma do dyspozycji wiele wokalnych „efektów specjalnych”, które są charakterystyczne dla danych gatunków muzycznych. Są to m.in.:

Biały śpiew – to specyficzny rodzaj śpiewu, typowy dla muzyki ludowej i folkowej. Kładzie nacisk na przenikliwość i natężenie dźwięku, a także na „jaskrawą, jasną” barwę.

Śpiew alikwotowy - to rodzaj śpiewu, w którym śpiewający wykorzystuje zjawisko rezonansu. Pozwala ono na wydobycie pozornie więcej niż jednego dźwięku w tym samym czasie, podczas gdy w rzeczywistości fałdy głosowe wytwarzają jeden dźwięk o częstotliwości podstawowej, jednak wzmacniając wybrane alikwoty.

Whistle (gwizdek) – jest to efekt wokalny, ukazujący najwyższe dźwięki ludzkiej skali głosu. Jego nazwa tego pochodzi od specyficznego brzmienia, które osiąga się tym efektem wokalnym przypominającym brzmienie gwizdania w gwizdek.

Beatbox i imitowanie instrumentów głosem – to forma rytmicznego tworzenia dźwięków np. perkusji, linii basu, trąbki, głosów zwierząt lub odgłosów maszyn za pomocą narządów mowy między innymi ust, języka, gardła, krtani.

Słownik pojęć