Elementy dzieła muzycznego - tempo
Sięgaj, gdzie wzrok nie sięga...
Agogika
Agogika to jeden z elementów dzieła muzycznego, który zajmuje się wszystkimi zjawiskami dotyczącymi tempa w utworach muzycznych. Samo słowo agogika pochodzi od greckiego agōgḗ [czytaj: agodż], które oznacza prowadzenie lub kierowanie.
Samo tempo utworu jest wyjątkowo ważnym elementem - zbyt szybkie lub wolne wykonanie może diametralnie zmienić zamysł kompozytora. Z tego powodu twórcy próbowali określić, z jaką szybkością powinno się wykonywać ich utwory. Początkowo ustalenia dotyczyły głównie czynności wykonywanych przez ludzi, takich jak kroczenie lub uderzenia serca. Z czasem powstały oznaczenia słowne, które były zapisywane na początku utworów; wraz z rozwojem urządzeń mechanicznych oraz zegarów pojawiły się nowe sposoby na ustalanie tempa, takie jak uderzenia na minutę (odmierzane przez metronom) oraz podawanie czasu trwania w minutach i sekundach.
Rozwój słownych określeń tempa przypada na epokę baroku. To wtedy kompozytorzy zaczęli umieszczać w zapisie nutowym wskazówki dotyczące szybkości wykonania utworu.
Warto pamiętać, iż nazwy poszczególnych temp są w języku włoskim. Zdarza się jednak, że określenia są pisane w języku ojczystym kompozytora - najczęściej francuskim (już w baroku, np. lent [czytaj: lą] czyli wolno), niemieckim (od czasu Beethovena; np. lebhaft, czyli żywo) lub angielskim (szczególnie w muzyce rozrywkowej; np. fast - szybko). Często zdarza się, że określenie tempa (i dodatkowo tonacji) jest używane jako nazwa utworu, jak Adagio g‑moll na smyczki i organy Tomaso Albinoniego.
Zapisane przez kompozytorów określenia tempa tylko w przybliżeniu precyzują tempo utworu. Każdy z wykonawców, który sam ma ocenić, jak szybkie jest tempo allegro poda nieco inną odpowiedź. Niektórym twórcom zależy na bardzo dokładnym uściśleniu tempa oraz charakteru swojego dzieła. W tym celu powstały dodatkowe określenia, które mają dodatkowo wpłynąć na wykonanie:
maestoso - majestatycznie; przykład - allegro maestoso, czyli prędko i majestatycznie,
molto - bardzo; przykład - molto vivo, czyli bardzo żywo,
assai - dość; przykład - adagio assai, czyli dość wolno,
alla - tak jak; przykład - alla marcia [czytaj: alla marczia], czyli marszowo,
cantabile [czytaj: kantabile] - śpiewnie; przykład - adagio cantabile, czyli wolno i śpiewnie,
lacrimoso [czytaj: lakrimozo] - żałobnie; przykład - moderato lacrimoso, czyli umiarkowanie i żałobnie.
Dodatkowych określeń jest wyjątkowo sporo, a część kompozytorów dodaje swoje własne uwagi, które mają wpłynąć na wykonanie. Pomimo tego, tempo utworu określone słownie na zapisie nutowym jest w dalszym ciągu nieprecyzyjne i podaje szybkość wykonania w przybliżeniu.