Temat lekcji: "Elementy dzieła muzycznego - harmonia i kolorystyka" znajduje się na tle w postaci kartki z zapisem nutowym na fortepian.
Temat lekcji: "Elementy dzieła muzycznego - harmonia i kolorystyka" znajduje się na tle w postaci kartki z zapisem nutowym na fortepian.
Elementy dzieła muzycznego - harmonia i kolorystyka
Przejdźmy do tematu
O harmonii…
Czym więc jest harmonia?
Harmonia – [gr. harmonia = współdziałanie, porządek, ład], jeden z głównych elementów struktury wielogłosowego dzieła muzycznego. Jego istotą jest jednoczesne współdziałanie dźwięków, dające w efekcie współbrzmienia i akordy. Jest to jedno z wielu znaczeń tego pojęcia, które łączy się z różnymi dziedzinami wiedzy: mitologią, kosmologią, etyką, matematyką, sztukami plastycznymi, muzyką. W mitologii Harmonia to imię bogini, np. w micie attyckim imię córki Zeusa i Elektry, orędowniczki nauki i sztuki. W okresie hellenistycznym Harmonia stała się postacią alegoryczną, symbolem porządku. U Platona i Arystotelesa rozszerzył się zakres pojęcia harmonii; łączyło się ono z matematyką jako wyraz najdoskonalszych proporcji, z psychologią – obrazując stosunek ciała i duszy, z etyką w znaczeniu cnoty, z estetyką w znaczeniu piękna. Źródło:
Źródło: red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995
Harmonia – jeden z głównych elementów struktury utworu muzycznego, wyrażający się we współbrzmieniach i akordach, w ich następstwach i wzajemnych związkach między nimi; też dział teorii muzyki obejmujący zasady budowy akordów i ich następstw.
Źródło: red. Alina Gałązka, Tomasz Karpowicz, Słownik terminów muzyki rozrywkowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000
Obok rytmu i melodii spotykamy w kompozycji na ogół czynnik harmoniczny, wyrażający się współbrzmieniami dźwięków (gr. harmonia = zgodność kształtów, dźwięków). O harmonii można mówić z chwilą równoczesnego prowadzenia co najmniej dwóch głosów. Czynnik harmoniczny pojawił się w historii rozwoju muzyki europejskiej stosunkowo późno, bo w IX wieku; czynnik ten może występować w utworze zasadniczo pod dwiema różnymi postaciami, a mianowicie: w technice polifonicznej i technice homofonicznej.
Źródło: Franciszek Wesołowski, Zasady muzyki, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1986
Harmonia – instrument muzyczny, składający się z rozciągniętego miecha, dwóch przegród z języczkami (stroikami) oraz dwóch klawiatur guzikowych: prawej do grania melodii i lewej – do akompaniamentu basowego.
Źródło: red. Alina Gałązka, Tomasz Karpowicz, Słownik terminów muzyki rozrywkowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000
Dzieło muzyczne jest to jednolity, lecz zarazem złożony organizm, w skład którego wchodzą następujące elementy: rytm i metrum, melodia, harmonia, barwa dźwięku, dynamika, agogika oraz budowa formalna. Jednym z głównych, podstawowych elementów obok rytmu i melodii jest harmonia, element, który przejawia się we współbrzmieniach dźwięków i w następstwach tych współbrzmień po sobie. Istotą harmonii (od greckiego łączyć, spajać) jest łączenie dźwięków współbrzmiących w akordy.
Źródło: Kazimierz Sikorski, Harmonia cz. I, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1991
Podsumujmy dotychczasową wiedzę o tym, czym jest harmonia:
w mitologii greckiej uosobienie ładu i zgodności;
porządek;
zgodność, wzajemne dopełnianie się lub właściwe proporcje;
zgoda;
dotyczy wielu dziedzin wiedzy;
dział teorii muzyki o zasadach budowy akordów i ich następstw;
instrument muzyczny.
RvpnKKt1UsWMH
Ćwiczenie 1
Wybierz zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Harmonia w mitologii greckiej to uosobienie ładu i zgodności., 2. Harmonia to zgodność, wzajemne dopełnianie się lub właściwe proporcje., 3. Harmonia dotyczy wielu dziedzin wiedzy, m.in.: muzyki, matematyki, etyki, sztuk plastycznych., 4. Harmonia określa sposób łączenia i budowy akordów w utworze muzycznym., 5. Harmonia to dział teorii muzyki o zasadach budowy akordów i ich następstw., 6. Harmonia to instrument muzyczny., 7. Harmonia jest symbolem porządku., 8. Harmonia to element dzieła muzycznego określający natężenie dźwięku., 9. Harmonia to perkusyjny instrument muzyczny., 10. Harmonia i filharmonia mają to samo znaczenie.
Wiesz już, że czynnik harmoniczny, nazywany też harmonią zajmuje się współbrzmieniami dźwięków. Dla porządku warto zaznaczyć, że o harmonii można mówić dopiero, gdy w utworze prowadzone są równocześnie przynajmniej dwa głosy. Jeśli każdy z głosów w utworze ma własną linię melodyczną, to utwór jest polifoniczny; jeśli głosy są podporządkowane jednej, głównej melodii, to utwór jest homofoniczny. Utwór z jednym głosem bez akompaniamentu i elementu harmonicznego nazywany jest monofonicznym.
Harmonią w utworach zajmuje się harmonika.
R1TCee0Occjrh
Ćwiczenie 2
Odpowiedz na pytanie: Jaka jest najmniejsza ilość głosów, których obecność sprawia, że w utworze można mówić o harmonii? Możliwe odpowiedzi: 1. Przynajmniej trzy głosy, 2. Przynajmniej dwa głosy, 3. Przynajmniej cztery głosy
Jaka jest najmniejsza ilość głosów, których obecność sprawia, że w utworze można mówić o harmonii?
Przynajmniej trzy głosy
Przynajmniej dwa głosy
Przynajmniej cztery głosy
Polecenie 1
Za chwilę wysłuchasz jeden utwór w dwóch wersjach i dokonasz krótkiej charakterystyki tych wersji, po to, by wykazać podstawową różnicę między nimi. Będzie to pieśń „Gaude Mater Polonia” [czytaj: gałde mater polonia], jeden z najstarszych zabytków muzyki polskiej. Utwór został napisany w XIII wieku, druga wersja to już wiek XIX.
Ćwiczenie 3
RQw5HFYCYxDXF
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi utworu „Gaude mater Polonia” w wykonaniu zespołów Ars Nova i Subtilior Ensemble i wskaż wszystkie cechy, które dotyczą tego wykonania utworu. Możliwe odpowiedzi: 1. Pieśń śpiewana po łacinie., 2. Pieśń śpiewana po polsku., 3. Pieśń śpiewana jednogłosowo., 4. Pieśń śpiewana wielogłosowo., 5. Pieśń śpiewana tylko przez mężczyzn., 6. Pieśń śpiewana przez chór mieszany., 7. Pieśń śpiewana a cappella., 8. Pieśń śpiewana z akompaniamentem organów.
RfoFOBvoed9um
Ćwiczenie 3
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi utworu „Gaude mater Polonia” w wykonaniu zespołów Ars Nova i Subtilior Ensemble i wskaż wszystkie cechy, które dotyczą tego wykonania utworu. Możliwe odpowiedzi: 1. Pieśń śpiewana po łacinie., 2. Pieśń śpiewana po polsku., 3. Pieśń śpiewana jednogłosowo., 4. Pieśń śpiewana wielogłosowo., 5. Pieśń śpiewana tylko przez mężczyzn., 6. Pieśń śpiewana przez chór mieszany., 7. Pieśń śpiewana a cappella., 8. Pieśń śpiewana z akompaniamentem organów.
R190knJv0ovmd
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Stanisława Samostrzelnika pt. „Święty Stanisław”. Na obrazie w centrum postać biskupa Stanisława w mitrze z pastorałem, z aureolą. Poniżej klęczą przed nim biskup i król. W tle anioły, niebo, fragment czerwonej chorągwi z białym orłem. Postaci ubrane są w strojne szaty z dużą ilością złota. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: Gaude Mater Polonia, kompozytor Wincenty z Kielczy, wykonawca: Ars Nova i Subtilior Ensemble. Pojawia się również przycisk do uruchamiania nagrania. Na nagraniu głosy męskie wykonują jednogłosowo, unisono, a cappella, śpiew po łacinie. W utworze są części śpiewane chóralnie, unisono, jednogłosowo i partie solowe wykonywane przez jeden głos męski.
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Stanisława Samostrzelnika pt. „Święty Stanisław”. Na obrazie w centrum postać biskupa Stanisława w mitrze z pastorałem, z aureolą. Poniżej klęczą przed nim biskup i król. W tle anioły, niebo, fragment czerwonej chorągwi z białym orłem. Postaci ubrane są w strojne szaty z dużą ilością złota. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: Gaude Mater Polonia, kompozytor Wincenty z Kielczy, wykonawca: Ars Nova i Subtilior Ensemble. Pojawia się również przycisk do uruchamiania nagrania. Na nagraniu głosy męskie wykonują jednogłosowo, unisono, a cappella, śpiew po łacinie. W utworze są części śpiewane chóralnie, unisono, jednogłosowo i partie solowe wykonywane przez jeden głos męski.
Stanisław Samostrzelnik, Święty Stanisław, Źródło: zpe.gov.pl
Ćwiczenie 4
RqEgZ6EZVPhkl
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi utworu „Gaude mater Polonia” w wykonaniu Chóru Cantores Veiherovienses i wskaż wszystkie cechy, które dotyczą tego wykonania utworu. Możliwe odpowiedzi: 1. Pieśń śpiewana po łacinie., 2. Pieśń śpiewana po polsku., 3. Pieśń śpiewana jednogłosowo., 4. Pieśń śpiewana wielogłosowo., 5. Pieśń śpiewana tylko przez mężczyzn., 6. Pieśń śpiewana przez chór mieszany., 7. Pieśń śpiewana a cappella., 8. Pieśń śpiewana z akompaniamentem organów.
R1EJu9GunM3EF
Ćwiczenie 4
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi utworu „Gaude mater Polonia” w wykonaniu Chóru Cantores Veiherovienses i wskaż wszystkie cechy, które dotyczą tego wykonania utworu. Możliwe odpowiedzi: 1. Pieśń śpiewana po łacinie., 2. Pieśń śpiewana po polsku., 3. Pieśń śpiewana jednogłosowo., 4. Pieśń śpiewana wielogłosowo., 5. Pieśń śpiewana tylko przez mężczyzn., 6. Pieśń śpiewana przez chór mieszany., 7. Pieśń śpiewana a cappella., 8. Pieśń śpiewana z akompaniamentem organów.
Rr6z7lNuCzlCs
Ilustracja interaktywna przedstawia „Ad tevavavi” w pierwszą niedzielę Adwentu autorstwa Gradua. Na prawie całym obrazie, w centralnej części na tronie bardzo duża postać świętego Stanisława. Święty Stanisław ma mitrę i pastorał i aureolę. U jego stóp dużo mniejsze trzy postaci: mnich, rycerz i postać męska, odziana w samą długą koszulę. Tło obrazu jest złote. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: „Gaude Mater Polonia". Kompozytor: Wincenty z Kielczy, Wykonawca: Chór Cantores Veiherovienses. Pojawia się także przycisk służący do uruchomienia muzyki. Na nagraniu wersja utworu na chór czterogłosowy mieszany. Słychać głosy kobiece i męskie. Główna melodia śpiewana przez soprany (wysokie głosy żeńskie) jest podobna do melodii w poprzednim nagraniu. Pozostałe głosy śpiewają inne melodie. Chór śpiewa po łacinie ten sam tekst, który w nagraniu powyżej wykonywany był przez chór mężczyzn. Chór śpiewa a cappella.
Ilustracja interaktywna przedstawia „Ad tevavavi” w pierwszą niedzielę Adwentu autorstwa Gradua. Na prawie całym obrazie, w centralnej części na tronie bardzo duża postać świętego Stanisława. Święty Stanisław ma mitrę i pastorał i aureolę. U jego stóp dużo mniejsze trzy postaci: mnich, rycerz i postać męska, odziana w samą długą koszulę. Tło obrazu jest złote. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: „Gaude Mater Polonia". Kompozytor: Wincenty z Kielczy, Wykonawca: Chór Cantores Veiherovienses. Pojawia się także przycisk służący do uruchomienia muzyki. Na nagraniu wersja utworu na chór czterogłosowy mieszany. Słychać głosy kobiece i męskie. Główna melodia śpiewana przez soprany (wysokie głosy żeńskie) jest podobna do melodii w poprzednim nagraniu. Pozostałe głosy śpiewają inne melodie. Chór śpiewa po łacinie ten sam tekst, który w nagraniu powyżej wykonywany był przez chór mężczyzn. Chór śpiewa a cappella.
Obraz przedstawiający św. Stanisława BM z około 1490 roku, przechowywany w klasztorze franciszkanów w Krakowie
Źródło: zpe.gov.pl.
W przypadku pierwszej wersji nie możemy mówić o harmonii, ponieważ pieśń ta była wykonywana jednogłosowo, czyli nie było tam żadnych współbrzmień. Natomiast w drugiej wersji słyszałeś już cztery współbrzmiące ze sobą głosy. Te współbrzmienia to różne akordy, które stanowią o harmonii jako elemencie dzieła muzycznego.
Przed tobą zapis muzyczny tej pieśni hymnicznej, przyjrzyj się dokładnie pierwszym nutom zapisanym w każdym z czterech głosów. Razem w układzie wertykalnym tworzą akord As‑dur. Każde kolejne nuty czytane pionowo tworzą inne akordy. Można powiedzieć, że poszczególne głosy stanowią dla siebie towarzystwo we wspólnym brzmieniu.
RwqgWzGDd7WGr
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis muzyczny pieśni „Gaude Mater Polonia” w wersji na chór mieszany. Zapis znajduje się na czterech pięcioliniach, które połączone są akoladą. Pięciolinie są kolejno opisane: sopran, alt, tenor, bas. Na początku pięciolinii znajdują się klucze wiolinowe (trzy górne pięciolinie) lub klucz basowy (dolna pięciolinia). Przy każdym kluczu znajdują się cztery bemole: b, es, as, des. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane, aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje. Punkt 1 znajduje się przy pierwszej nucie, umieszczonej na najwyższej pięciolinii. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Nuta as1 śpiewana przez sopran jest najwyższym dźwiękiem akordu As-dur, który składa się z czterech dźwięków, licząc od najniższego: as – c1 – es1 as1.” Punkt 2 znajduje się przy pierwszej nucie zapisanej na drugiej pięciolinii. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Nuta es1 śpiewana przez alt jest trzecim dźwiękiem akordu As-dur, który składa się z czterech dźwięków, licząc od najniższego: as – c1 – es1 as1.” Punkt 3 znajduje się przy pierwszej nucie na 3 pięciolinii. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Nuta c1 śpiewana przez tenor jest drugim dźwiękiem akordu As-dur, który składa się z czterech dźwięków, licząc od najniższego: as – c1 – es1 as1.” Punkt 4 znajduje się przy pierwszej nucie zapisanej na czwartej pięciolinii. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Nuta as śpiewana przez bas jest najniższym dźwiękiem akordu As-dur, który składa się z czterech dźwięków, licząc od najniższego: as – c1 – es1 as1” Punkty 5-8 znajdują się przy określeniach głosów, przy opisie pięciolinii. Punkt 5: „Sopran – najwyższy głos żeński oraz śpiewaczka o takim głosie”. Punkt 6 - „Najniższy głos żeński oraz śpiewaczka o takim głosie”, Punkt 7 - „Najwyższy głos męski oraz śpiewak o takim głosie”, Punkt 8. - „Najniższy głos męski oraz śpiewak o takim głosie”.
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis muzyczny pieśni „Gaude Mater Polonia” w wersji na chór mieszany. Zapis znajduje się na czterech pięcioliniach, które połączone są akoladą. Pięciolinie są kolejno opisane: sopran, alt, tenor, bas. Na początku pięciolinii znajdują się klucze wiolinowe (trzy górne pięciolinie) lub klucz basowy (dolna pięciolinia). Przy każdym kluczu znajdują się cztery bemole: b, es, as, des. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane, aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje. Punkt 1 znajduje się przy pierwszej nucie, umieszczonej na najwyższej pięciolinii. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Nuta as1 śpiewana przez sopran jest najwyższym dźwiękiem akordu As-dur, który składa się z czterech dźwięków, licząc od najniższego: as – c1 – es1 as1.” Punkt 2 znajduje się przy pierwszej nucie zapisanej na drugiej pięciolinii. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Nuta es1 śpiewana przez alt jest trzecim dźwiękiem akordu As-dur, który składa się z czterech dźwięków, licząc od najniższego: as – c1 – es1 as1.” Punkt 3 znajduje się przy pierwszej nucie na 3 pięciolinii. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Nuta c1 śpiewana przez tenor jest drugim dźwiękiem akordu As-dur, który składa się z czterech dźwięków, licząc od najniższego: as – c1 – es1 as1.” Punkt 4 znajduje się przy pierwszej nucie zapisanej na czwartej pięciolinii. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Nuta as śpiewana przez bas jest najniższym dźwiękiem akordu As-dur, który składa się z czterech dźwięków, licząc od najniższego: as – c1 – es1 as1” Punkty 5-8 znajdują się przy określeniach głosów, przy opisie pięciolinii. Punkt 5: „Sopran – najwyższy głos żeński oraz śpiewaczka o takim głosie”. Punkt 6 - „Najniższy głos żeński oraz śpiewaczka o takim głosie”, Punkt 7 - „Najwyższy głos męski oraz śpiewak o takim głosie”, Punkt 8. - „Najniższy głos męski oraz śpiewak o takim głosie”.
Wincenty z Kielczy, Gaude Mater Polonia
Źródło: zpe.gov.pl.
Polecenie 2
W kolejnym ćwiczeniu będziesz słuchał melodię każdego głosu osobno i śledził ją w zapisie nutowym. Możesz spróbować śpiewać razem z poszczególnymi głosami. Staraj się śledzić również układ wertykalny zapisu nutowego. W tle znacznie ciszej będziesz słyszał pozostałe trzy głosy. Na koniec raz jeszcze wysłuchasz utwór w brzmieniu czterogłosowym.
R1D1rA9pWqxRF
Ilustracja interaktywna przedstawia cały zapis muzyczny pieśni „Gaude Mater Polonia” w wersji na chór mieszany. Na ilustracji umieszczone jest pięć aktywnych punktów, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje. Punkty 1-4 znajdują się przed pięcioliniami. Punkt 1 przed pierwszą pięciolinią, na której zapisana jest partia sopranu. Po naciśnięciu punktu pojawia się napis „Brzmienie sopranu” i możliwe jest uruchomienie nagrania. Na nagraniu najmocniej słyszalny jest głos sopranowy, pozostałe głosy są ściszone i pozostają w tle. Melodia śpiewana przez soprany jest bardzo podobna do tej, która znajduje się na nagraniu jednogłosowym. Punkt 2 znajduje się przed drugą pięciolinią, na której zapisana jest partia altu. Po naciśnięciu punktu pojawia się napis „Brzmienie altu” i możliwe jest uruchomienie nagrania. Na nagraniu najmocniej słyszalny jest głos altowy, pozostałe głosy są ściszone i pozostają w tle. Melodia altu jest umieszczona niżej niż sopranu, jest mniej melodyjna niż sopranowa, słychać, że nie jest to główna melodia utworu. Punkt 3 umieszczony jest przed trzecią pięciolinią, na której zapisana jest partia tenoru. Po naciśnięciu punktu pojawia się napis „Brzmienie tenoru” i możliwe jest uruchomienie nagrania. Na nagraniu najmocniej słyszalny jest głos tenorowy pozostałe głosy są ściszone i pozostają w tle. Głos umieszczony jest niżej niż soprany i alty. Podobnie jak partia altu jest mniej melodyjny od partii sopranu.
Punkt 4 znajduje się przed najniżej położoną czwartą pięciolinią, na której zapisana jest partia basu. Po naciśnięciu punktu pojawia się napis „Brzmienie basu” i możliwe jest uruchomienie nagrania. Na nagraniu najmocniej słyszalny jest głos basowy, pozostałe głosy są ściszone i pozostają w tle. Głos położony jest najniżej, niektóre dźwięki są bardzo niskie.
Ilustracja interaktywna przedstawia cały zapis muzyczny pieśni „Gaude Mater Polonia” w wersji na chór mieszany. Na ilustracji umieszczone jest pięć aktywnych punktów, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje. Punkty 1-4 znajdują się przed pięcioliniami. Punkt 1 przed pierwszą pięciolinią, na której zapisana jest partia sopranu. Po naciśnięciu punktu pojawia się napis „Brzmienie sopranu” i możliwe jest uruchomienie nagrania. Na nagraniu najmocniej słyszalny jest głos sopranowy, pozostałe głosy są ściszone i pozostają w tle. Melodia śpiewana przez soprany jest bardzo podobna do tej, która znajduje się na nagraniu jednogłosowym. Punkt 2 znajduje się przed drugą pięciolinią, na której zapisana jest partia altu. Po naciśnięciu punktu pojawia się napis „Brzmienie altu” i możliwe jest uruchomienie nagrania. Na nagraniu najmocniej słyszalny jest głos altowy, pozostałe głosy są ściszone i pozostają w tle. Melodia altu jest umieszczona niżej niż sopranu, jest mniej melodyjna niż sopranowa, słychać, że nie jest to główna melodia utworu. Punkt 3 umieszczony jest przed trzecią pięciolinią, na której zapisana jest partia tenoru. Po naciśnięciu punktu pojawia się napis „Brzmienie tenoru” i możliwe jest uruchomienie nagrania. Na nagraniu najmocniej słyszalny jest głos tenorowy pozostałe głosy są ściszone i pozostają w tle. Głos umieszczony jest niżej niż soprany i alty. Podobnie jak partia altu jest mniej melodyjny od partii sopranu.
Punkt 4 znajduje się przed najniżej położoną czwartą pięciolinią, na której zapisana jest partia basu. Po naciśnięciu punktu pojawia się napis „Brzmienie basu” i możliwe jest uruchomienie nagrania. Na nagraniu najmocniej słyszalny jest głos basowy, pozostałe głosy są ściszone i pozostają w tle. Głos położony jest najniżej, niektóre dźwięki są bardzo niskie.
Wincenty z Kielczy, Gaude Mater Polonia, Źródło: zpe.gov.pl
Polecenie 2
R1RoPaXl1MqEE
Porównaj utwór wielogłosowy do zespołu sportowego. Uzasadnij jaką rolę w utworze pełnią poszczególne głosy wykonywane osobno a jaką rolę wykonywane razem. Opisy zestaw z rolami jakie pełnią sportowcy jako jednostki i jako zespół.
RTKv8QyVG9pDq
Ilustracja interaktywna składająca się z obrazu i punktu interaktywnego. Obraz „Zabójstwo św. Stanisława”. Jan Matejko namalował scenę śmierci biskupa zgodnie z hagiograficzną tradycją. Mówi ona, że Bolesław osobiście zabił Stanisława i to w chwili, kiedy ten sprawował Mszę św. w krakowskim kościele na Skałce. Widzimy moment, kiedy tragedia już nastąpiła. Martwy biskup leży na stopniach prowadzących do ołtarza, przy jego głowie widać krew. Ciało świętego obrócone jest przodem do ołtarza. W ręce biskupa widać zarys kielicha. Nad biskupem stoi król i chowa do pochwy miecz. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: „Gaude Mater Polonia” Kompozytor: Wincenty z Kielczy, Wykonawca: Chór Cantores Veiherovienses. Pojawia się także przycisk służący do uruchomienia muzyki. Na nagraniu wersja utworu na chór czterogłosowy mieszany. Słychać głosy kobiece i męskie. Główna melodia śpiewana przez soprany (wysokie głosy żeńskie) jest podobna do melodii na nagraniu jednogłosowym. Pozostałe głosy śpiewają inne melodie.
Ilustracja interaktywna składająca się z obrazu i punktu interaktywnego. Obraz „Zabójstwo św. Stanisława”. Jan Matejko namalował scenę śmierci biskupa zgodnie z hagiograficzną tradycją. Mówi ona, że Bolesław osobiście zabił Stanisława i to w chwili, kiedy ten sprawował Mszę św. w krakowskim kościele na Skałce. Widzimy moment, kiedy tragedia już nastąpiła. Martwy biskup leży na stopniach prowadzących do ołtarza, przy jego głowie widać krew. Ciało świętego obrócone jest przodem do ołtarza. W ręce biskupa widać zarys kielicha. Nad biskupem stoi król i chowa do pochwy miecz. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: „Gaude Mater Polonia” Kompozytor: Wincenty z Kielczy, Wykonawca: Chór Cantores Veiherovienses. Pojawia się także przycisk służący do uruchomienia muzyki. Na nagraniu wersja utworu na chór czterogłosowy mieszany. Słychać głosy kobiece i męskie. Główna melodia śpiewana przez soprany (wysokie głosy żeńskie) jest podobna do melodii na nagraniu jednogłosowym. Pozostałe głosy śpiewają inne melodie.
Jan Matejko, Zabójstwo św. Stanisława, Źródło: zpe.gov.pl
Kolorystyka dźwiękowa jest bezpośrednio związana ze środkami wykonawczymi. Ta sama melodia zagrana na fortepianie będzie brzmiała nieco inaczej niż na wiolonczeli czy trąbce; utwór rozpisany na gitarę zmieni swój charakter przy wykonaniu przez całą orkiestrę. Jest to związane z barwą dźwięku, dlatego kompozytorzy piszą swoje dzieła na konkretną obsadę instrumentalną, dodając także w nutach wskazówki dotyczące artykulacji.
Warto pamiętać, że harmonia wpływa również na kolorystykę utworu, a po dodaniu barw różnych instrumentów te dwa elementy wzajemnie się przenikają. Posłuchasz teraz czterech różnych wersji utworu Modesta Musorgskiego „Taniec kurcząt w skorupkach”. Zwróć uwagę nie tylko na harmonię, ale również na aparat wykonawczy. Podczas słuchania wykonaj ćwiczenie.
Ćwiczenie 5
Wysłuchaj różnych wersji utworu Modesta Musorgskiego Taniec kurcząt w skorupkach i zaznacz właściwy aparat wykonawczy.
RrO8cLCu8zqmg
Ilustracja interaktywna. Na ilustracji trzy żółte kurczaki, których brzuszki znajdują się jeszcze w skorupkach. W centralnej części umieszczony punkt interaktywny. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Taniec kurcząt w skorupkach Kompozytor: Modest Musorgski Wykonawca: Isao Tomita” i przycisk służący do uruchomienia nagrania.
Na nagraniu elektroniczna wersja utworu. Po wolnym, rozmytym wstępie następuje część właściwa utworu. Muzyka staje się szybka, bardzo radosna, imituje ćwierkanie i gdakanie kurczaków. Dźwięki są bardzo krótkie, artykulacja przywodzi na myśl podskakiwanie małych ptaszków.” Brzmienia są sztuczne, syntezatorowe. Dzięki wykorzystaniu elektroniki pojawiają się też dźwięki brzmiące jak prawdziwe kurczaki.
Ilustracja interaktywna. Na ilustracji trzy żółte kurczaki, których brzuszki znajdują się jeszcze w skorupkach. W centralnej części umieszczony punkt interaktywny. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Taniec kurcząt w skorupkach Kompozytor: Modest Musorgski Wykonawca: Isao Tomita” i przycisk służący do uruchomienia nagrania.
Na nagraniu elektroniczna wersja utworu. Po wolnym, rozmytym wstępie następuje część właściwa utworu. Muzyka staje się szybka, bardzo radosna, imituje ćwierkanie i gdakanie kurczaków. Dźwięki są bardzo krótkie, artykulacja przywodzi na myśl podskakiwanie małych ptaszków.” Brzmienia są sztuczne, syntezatorowe. Dzięki wykorzystaniu elektroniki pojawiają się też dźwięki brzmiące jak prawdziwe kurczaki.
Kurczaki w skorupkach, Źródło: zpe.gov.pl
R17lAjJ5fzlaE
Zapoznaj się z informacjami na temat wykonania Isao Tomity utworu Modesta Musorgskiego Taniec kurcząt w skorupkach i wskaż aparat wykonawczy tej wersji utworu. Możliwe odpowiedzi: 1. fortepian, 2. syntezatory (muzyka elektroniczna), 3. orkiestra symfoniczna, 4. kwintet dęty.
R1Iv52PIhxLjV
Ilustracja interaktywna. Na ilustracji trzy żółte kurczaki, których brzuszki znajdują się jeszcze w skorupkach. W centralnej części umieszczony punkt interaktywny. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Taniec kurcząt w skorupkach Kompozytor: Modest Musorgski Wykonawca: Marek Drewnowski” i przycisk służący do uruchomienia nagrania.
Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na fortepian. Wersja bez wstępu, nagrana jest tylko właściwa część utworu. Utwór zagrany jest bardzo szybki, przeważa artykulacja staccato, słychać tylko brzmienie fortepianu. Utwór jest bardzo sugestywny, łatwo wyobrazić sobie tańczące, skaczące kurczaki, ale nie jest to przekazane aż tak dosłownie jak w wersji pierwszej.
Ilustracja interaktywna. Na ilustracji trzy żółte kurczaki, których brzuszki znajdują się jeszcze w skorupkach. W centralnej części umieszczony punkt interaktywny. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Taniec kurcząt w skorupkach Kompozytor: Modest Musorgski Wykonawca: Marek Drewnowski” i przycisk służący do uruchomienia nagrania.
Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na fortepian. Wersja bez wstępu, nagrana jest tylko właściwa część utworu. Utwór zagrany jest bardzo szybki, przeważa artykulacja staccato, słychać tylko brzmienie fortepianu. Utwór jest bardzo sugestywny, łatwo wyobrazić sobie tańczące, skaczące kurczaki, ale nie jest to przekazane aż tak dosłownie jak w wersji pierwszej.
Kurczaki w skorupkach, Źródło: zpe.gov.pl
R17f331rHnlAS
Zapoznaj się z informacjami na temat wykonania Marka Drewnowskiego utworu Modesta Musorgskiego Taniec kurcząt w skorupkach i wskaż aparat wykonawczy tej wersji utworu. Możliwe odpowiedzi: 1. fortepian, 2. syntezatory (muzyka elektroniczna), 3. orkiestra symfoniczna, 4. kwintet dęty.
R2JSVUBTn3LGj
Ilustracja interaktywna. Na ilustracji trzy żółte kurczaki, których brzuszki znajdują się jeszcze w skorupkach. W centralnej części umieszczony punkt interaktywny. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Taniec kurcząt w skorupkach Kompozytor: Modest Musorgski Wykonawca: Orkiestra Filharmonii Narodowej ” i przycisk służący do uruchomienia nagrania.
Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na orkiestrę symfoniczną. Wersja bez wstępu, nagrana jest tylko właściwa część utworu. Utwór zagrany jest bardzo szybki, przeważa artykulacja staccato, słychać brzmienie różnych instrumentów, na pierwszy plan wysuwają się: flet, fagot, instrumenty smyczkowe grające pizzicato, werbel”. Utwór ma dużo ciekawsze, bogatsze brzmienie niż wersja fortepianowa.
Ilustracja interaktywna. Na ilustracji trzy żółte kurczaki, których brzuszki znajdują się jeszcze w skorupkach. W centralnej części umieszczony punkt interaktywny. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Taniec kurcząt w skorupkach Kompozytor: Modest Musorgski Wykonawca: Orkiestra Filharmonii Narodowej ” i przycisk służący do uruchomienia nagrania.
Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na orkiestrę symfoniczną. Wersja bez wstępu, nagrana jest tylko właściwa część utworu. Utwór zagrany jest bardzo szybki, przeważa artykulacja staccato, słychać brzmienie różnych instrumentów, na pierwszy plan wysuwają się: flet, fagot, instrumenty smyczkowe grające pizzicato, werbel”. Utwór ma dużo ciekawsze, bogatsze brzmienie niż wersja fortepianowa.
Kurczaki w skorupkach, Źródło: zpe.gov.pl
R1AFaUnOW7Jm9
Zapoznaj się z informacjami na temat wykonania Orkiestry Filharmonii Narodowej utworu Modesta Musorgskiego Taniec kurcząt w skorupkach i wskaż aparat wykonawczy tej wersji utworu. Możliwe odpowiedzi: 1. fortepian, 2. syntezatory (muzyka elektroniczna), 3. orkiestra symfoniczna, 4. kwintet dęty.
R1Dg7gKygkPTL
Ilustracja interaktywna. Na ilustracji trzy żółte kurczaki, których brzuszki znajdują się jeszcze w skorupkach. W centralnej części umieszczony punkt interaktywny. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Taniec kurcząt w skorupkach Kompozytor: Modest Musorgski Wykonawca: Kwintet a quattro+ ” i przycisk służący do uruchomienia nagrania.
Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na kwintet dęty w składzie: flet, obój, akordeon, rożek angielski, fagot. Wersja bez wstępu, nagrana jest tylko właściwa część utworu. Utwór zagrany jest troszeczkę wolniej niż poprzednie wersje. Głosy wymieniają się melodią raz gra ją obój, raz fagot. Flet ozdabia melodię „świergotem”. Fagot, obój grają staccato, bardzo krótkie dźwięki.
Ilustracja interaktywna. Na ilustracji trzy żółte kurczaki, których brzuszki znajdują się jeszcze w skorupkach. W centralnej części umieszczony punkt interaktywny. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Taniec kurcząt w skorupkach Kompozytor: Modest Musorgski Wykonawca: Kwintet a quattro+ ” i przycisk służący do uruchomienia nagrania.
Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na kwintet dęty w składzie: flet, obój, akordeon, rożek angielski, fagot. Wersja bez wstępu, nagrana jest tylko właściwa część utworu. Utwór zagrany jest troszeczkę wolniej niż poprzednie wersje. Głosy wymieniają się melodią raz gra ją obój, raz fagot. Flet ozdabia melodię „świergotem”. Fagot, obój grają staccato, bardzo krótkie dźwięki.
Kurczaki w skorupkach, Źródło: zpe.gov.pl
RRSDO5aInAQhI
Zapoznaj się z informacjami na temat wykonania Kwintetu a quattro pluws utworu Modesta Musorgskiego Taniec kurcząt w skorupkach i wskaż aparat wykonawczy tej wersji utworu. Możliwe odpowiedzi: 1. fortepian, 2. syntezatory (muzyka elektroniczna), 3. orkiestra symfoniczna, 4. kwintet dęty.
R1MJ9TaXiwyWS
Ćwiczenie 5
Dzięki zestawieniu różnych instrumentów lub grup instrumentów kompozytor może uzyskać różne efekty kolorystyczne i harmoniczne. Dopasuj opisy do aparatu wykonawczego.
Dzięki zestawieniu różnych instrumentów lub grup instrumentów kompozytor może uzyskać różne efekty kolorystyczne i harmoniczne. Dopasuj opisy do aparatu wykonawczego.
Harmonia, z jaką spotykasz się słuchając muzyki, śpiewając lub grając na instrumentach najczęściej opiera się na systemie dur – moll. System ten ugruntował się w XVII wieku i istnieje do dzisiaj. Występują w nim dwie podstawowe skale: durowa i molowa. Muzyka pisana w tonacjach durowych brzmi na ogół pogodnie, zaś pisana w tonacjach molowych smutno. Podczas słuchania kolejnych utworów zwróć uwagę również na ten element, ponieważ wpływa on na ich nastrój.
Przed Tobą mazurek Fryderyka Chopina [czytaj: szopena] w dwóch różnych wersjach. W wersji wokalnej postaraj się usłyszeć ile głosów składa się na wykonanie tego mazurka. W trakcie słuchania rozwiąż zadanie.
Ćwiczenie 6
R1OWDoHmXQo51
Obraz autorstwa Eugene Delacroix „Portret Fryderyka Chopina”. Na obrazie pianista ukazany jest na ciemnym tle, w ciemnym ubraniu i z zaczesanymi do tyłu bujnymi włosami. Widoczne są ślady pędzla. Twarz Chopina jest pociągła i blada. Kompozytor ma duży, orli nos i wyraźnie zarysowane usta. Ukazany jest z półprofilu i patrzy w prawą stronę.
Po naciśnięciu punktu interaktywnego wyświetla się napis: „Mazurek F-dur op. 68 nr 3 Kompozytor: Fryderyk Chopin Wykonawca: Novi Singers Źródło: Novi SingChopin.” Wyświetla się też przycisk umożliwiający odtwarzanie muzyki. Na nagraniu wersja wokalna Mazurka F-dur. W pierwszej części głosy śpiewają zaaranżowaną na pięć głosów melodię utworu. W drugiej części głosy męskie imitują granie kapeli ludowej, a wysoki głos żeński - sopran śpiewa żywą melodię. Ostatnia część utworu jest powtórzeniem części pierwszej.
Obraz autorstwa Eugene Delacroix „Portret Fryderyka Chopina”. Na obrazie pianista ukazany jest na ciemnym tle, w ciemnym ubraniu i z zaczesanymi do tyłu bujnymi włosami. Widoczne są ślady pędzla. Twarz Chopina jest pociągła i blada. Kompozytor ma duży, orli nos i wyraźnie zarysowane usta. Ukazany jest z półprofilu i patrzy w prawą stronę.
Po naciśnięciu punktu interaktywnego wyświetla się napis: „Mazurek F-dur op. 68 nr 3 Kompozytor: Fryderyk Chopin Wykonawca: Novi Singers Źródło: Novi SingChopin.” Wyświetla się też przycisk umożliwiający odtwarzanie muzyki. Na nagraniu wersja wokalna Mazurka F-dur. W pierwszej części głosy śpiewają zaaranżowaną na pięć głosów melodię utworu. W drugiej części głosy męskie imitują granie kapeli ludowej, a wysoki głos żeński - sopran śpiewa żywą melodię. Ostatnia część utworu jest powtórzeniem części pierwszej.
Eugene Delacroix, Portret Fryderyka Chopina, Źródło: zpe.gov.pl
RyUGIOK35SVc9
Zapoznaj się z informacjami na temat dwóch wykonań Mazurka F-dur Fryderyka Chopina i określ, jaki jest ich aparat wykonawczy.
Zapoznaj się z informacjami na temat dwóch wykonań Mazurka F-dur Fryderyka Chopina i określ, jaki jest ich aparat wykonawczy.
Rh6sltw7HMKPP
Ćwiczenie 6
Przyporządkuj wykonawców do rodzaju muzyki.
Przyporządkuj wykonawców do rodzaju muzyki.
Posłuchasz teraz dwóch różnych wersji poloneza Fryderyka Chopina. Zwróć uwagę na różnice między wersją oryginalną a inną, w której usłyszysz wiele współbrzmień jednocześnie. W trakcie słuchania rozwiąż kolejne zadanie.
Ćwiczenie 7
Row1ZP9wC9R2E
Obraz autorstwa Eugene Delacroix „Portret Fryderyka Chopina”. Na obrazie pianista ukazany jest na ciemnym tle, w ciemnym ubraniu i z zaczesanymi do tyłu bujnymi włosami. Widoczne są ślady pędzla. Twarz Chopina jest pociągła i blada. Kompozytor ma duży orli nos i wyraźnie zarysowane usta. Ukazany jest z półprofilu i patrzy w prawą stronę.
Po naciśnięciu punktu interaktywnego wyświetla się napis: Polonez A-dur op.40 nr 1. Kompozytor: Fryderyk Chopin. Wykonawca: Janusz Olejniczak. Pod napisem znajduje się przycisk służący do uruchomienia nagrania. Nagrany utwór to chyba najbardziej znany Polonez Chopina. Tu wykonany jest w wersji oryginalnej, czyli na fortepianie. Polonez jest bardzo dynamiczny, dumny i majestatyczny. Może budzić skojarzenia z muzyką militarną. Motywy, na których zbudowana jest pierwsza część, wielokrotnie, z niewielkimi modyfikacjami, powtarzają się, ale za każdym razem są zagrane coraz dobitniej. Daje to poczucie narastania napięcia przez trzy motywy, a potem jego rozładowanie. I znowu: napięcie narasta, a potem muzyka łagodnieje i opada. Cześć druga pozornie wydaje się trochę spokojniejsza, ale jest jeszcze bardziej sugestywna i dobitna, wzniosła i majestatyczna. Część trzecia jest identyczna jak część pierwsza, tylko krótsza.
Obraz autorstwa Eugene Delacroix „Portret Fryderyka Chopina”. Na obrazie pianista ukazany jest na ciemnym tle, w ciemnym ubraniu i z zaczesanymi do tyłu bujnymi włosami. Widoczne są ślady pędzla. Twarz Chopina jest pociągła i blada. Kompozytor ma duży orli nos i wyraźnie zarysowane usta. Ukazany jest z półprofilu i patrzy w prawą stronę.
Po naciśnięciu punktu interaktywnego wyświetla się napis: Polonez A-dur op.40 nr 1. Kompozytor: Fryderyk Chopin. Wykonawca: Janusz Olejniczak. Pod napisem znajduje się przycisk służący do uruchomienia nagrania. Nagrany utwór to chyba najbardziej znany Polonez Chopina. Tu wykonany jest w wersji oryginalnej, czyli na fortepianie. Polonez jest bardzo dynamiczny, dumny i majestatyczny. Może budzić skojarzenia z muzyką militarną. Motywy, na których zbudowana jest pierwsza część, wielokrotnie, z niewielkimi modyfikacjami, powtarzają się, ale za każdym razem są zagrane coraz dobitniej. Daje to poczucie narastania napięcia przez trzy motywy, a potem jego rozładowanie. I znowu: napięcie narasta, a potem muzyka łagodnieje i opada. Cześć druga pozornie wydaje się trochę spokojniejsza, ale jest jeszcze bardziej sugestywna i dobitna, wzniosła i majestatyczna. Część trzecia jest identyczna jak część pierwsza, tylko krótsza.
Eugene Delacroix, Portret Fryderyka Chopina, Źródło: zpe.gov.pl
RvNZBZQrJ8D11
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi dwóch wykonań Poloneza A-dur Fryderyka Chopina i określ, jaki jest ich aparat wykonawczy.
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi dwóch wykonań Poloneza A-dur Fryderyka Chopina i określ, jaki jest ich aparat wykonawczy.
Polecenie 3
R12nvkciLy9ZJ
Napisz, który aparat wykonawczy ma większe możliwości kolorystyczne: fortepian czy orkiestra symfoniczna. Uzasadnij swoją wypowiedź.
Harmonia w praktyce
Do tej pory słuchałeś różnych wersji utworów i analizowałeś współbrzmienia oraz skład wykonawczy. Za chwilę sam dobierzesz akordy do melodii. W zadaniach, które wykonasz, wykorzystaj swoją wiedzę na temat akordów, trójdźwięków, interwałów, z których składają się trójdźwięki oraz podstawowych funkcji harmonicznych.
Zanim rozwiążesz zadania, przypomnij sobie najważniejsze informacje:
akord to współbrzmienie, co najmniej trzech różnych dźwięków;
interwał to różnica wysokości między dwoma dźwiękami współbrzmiącymi lub następującymi po sobie: pryma, sekunda, tercja, kwarta, kwinta, seksta, septyma, oktawa i inne;
trójdźwięk to akord zbudowany z trzech dźwięków: prymy, tercji i kwinty;
tonika to podstawowy dźwięk gamy, według którego otrzymuje ona swą nazwę; też: trójdźwięk na nim zbudowany;
subdominanta to czwarty dźwięk skali durowej lub molowej; też: akord zbudowany na tym dźwięku;
dominanta to piąty dźwięk skali durowej lub molowej; też: akord zbudowany na tym dźwięku.
1
Ćwiczenie 8
R15qWyAL57MG3
Wykonana na pianinie piosenka „Trzy kurki". Prawa ręka gra znaną, prostą melodię. Lewa ręka wykonuje akordy. W tym przykładzie akordy nie pasują do melodii.
Wykonana na pianinie piosenka „Trzy kurki". Prawa ręka gra znaną, prostą melodię. Lewa ręka wykonuje akordy. W tym przykładzie akordy nie pasują do melodii.
Rwi9fbuKD7NKr
Wykonana na pianinie piosenka „Trzy kurki". Prawa ręka gra znaną, prostą melodię. Lewa ręka wykonuje akordy. W tym przykładzie akordy nie pasują do melodii.
Wykonana na pianinie piosenka „Trzy kurki". Prawa ręka gra znaną, prostą melodię. Lewa ręka wykonuje akordy. W tym przykładzie akordy nie pasują do melodii.
R18xmWHV0jwki
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi czterech przykładów harmonizacji melodii Kurki trzy. Wskaż, która z tych harmonizacji jest prawidłowa.
Do melodii zapisanej na górnej pięciolinii dopasuj akordy z podanych: C- dur (c – e – g), F – dur (f – a – c1), G – dur (g – h – d1). Zanim to zrobisz, posłuchaj samej melodii i dokonaj analizy melodii, następnie wysłuchaj i obejrzyj zapis nutowy wszystkich opcji odpowiedzi. Dopiero potem zdecyduj, która wersja jest poprawna.
Przykład 1
Przykład 2
Przykład 3
Przykład 4
R1XUsygR4RGV0
Ćwiczenie 8
Połącz w pary nazwy dotyczące harmonii z ich definicjami.
Połącz w pary nazwy dotyczące harmonii z ich definicjami.
Czy tylko dur‑moll?
Warto wiedzieć, że system dur‑moll jest tylko jednym z wielu systemów tonalnych. Jest jednocześnie systemem najbardziej rozpowszechnionym, zwłaszcza w muzyce europejskiej. Innym systemem jest dodekafonia, którą stworzył Arnold Schönberg [czytaj: szynberg]. System ten oparty jest na skali dwunastodźwiękowej. Z dodekafonii wywodzi się serializm, który polega na totalnym uporządkowaniu wszystkich elementów dzieła muzycznego za pomocą serii. Istnieje również muzyka określana jako atonalna. Atonalność odrzuca porządek tonalny, czyli np. prawa rządzące w systemie funkcyjnym dur‑moll. Utwory takie określa się mianem atonalnych, ponieważ nie ma w tych kompozycjach zależności pomiędzy poszczególnymi dźwiękami wskutek nieistnienia centrum tonalnego.
Posłuchaj jak brzmi Koncert skrzypcowyArnolda Schönberga. Zwróć uwagę na współbrzmienia. To również harmonia.
R1F0vbxpk8sT8
Ilustracja interaktywna przedstawia czarno-białą fotografię Arnolda Schönberga. Na zdjęciu ukazany jest portret starszego mężczyzny w ciemnym garniturze, białej koszuli i krawacie. Zamyślona postać kompozytora ukazana jest z profilu. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: Utwór: Koncert skrzypcowy op.36, cz. I Poco Allegro - Vivace, autorstwa Arnolda Schönberga. Wykonawca: Pierre Boulez. Poniżej napisu znajduje się przycisk, który służy do uruchomienia muzyki. Na nagraniu słychać solistę skrzypka i towarzyszącą mu orkiestrę. Partia skrzypiec, mimo trudnej w odbiorze melodii, jest bardzo sugestywna, pełna emocji, żałości, strachu. Akompaniament to bardziej plamy dźwiękowe, niż konkretne akordy. Współbrzmień nie można sklasyfikować w systemie dur-moll.
Ilustracja interaktywna przedstawia czarno-białą fotografię Arnolda Schönberga. Na zdjęciu ukazany jest portret starszego mężczyzny w ciemnym garniturze, białej koszuli i krawacie. Zamyślona postać kompozytora ukazana jest z profilu. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: Utwór: Koncert skrzypcowy op.36, cz. I Poco Allegro - Vivace, autorstwa Arnolda Schönberga. Wykonawca: Pierre Boulez. Poniżej napisu znajduje się przycisk, który służy do uruchomienia muzyki. Na nagraniu słychać solistę skrzypka i towarzyszącą mu orkiestrę. Partia skrzypiec, mimo trudnej w odbiorze melodii, jest bardzo sugestywna, pełna emocji, żałości, strachu. Akompaniament to bardziej plamy dźwiękowe, niż konkretne akordy. Współbrzmień nie można sklasyfikować w systemie dur-moll.
Arnold Schönberg, Źródło: zpe.gov.pl
Polecenie 3
Przed Tobą pieśń Gaudeamus igitur. Jest to stara pieśń studentów niemieckich śpiewana na melodię pieśni Brüder, lasst uns lustig sein [czytaj: brider last uns lustig sajn] J. G. Günthera [czytaj: gintera] z 1717 roku do słów anonimowego twórcy z XIII w. Obowiązujący tekst pieśni napisał C. W. Kindleben w 1781 roku. Obecnie pieśń ta śpiewana jest w czasie uroczystości akademickich, także w Polsce.
W ćwiczeniu tym, podobnie jak podczas lekcji, będziesz słuchał melodii każdego głosu osobno i śledził ją w zapisie nutowym. Na koniec raz jeszcze wysłuchasz całości. Możesz spróbować śpiewać razem z poszczególnymi głosami. Staraj się śledzić również układ wertykalny zapisu nutowego. Zanim zaczniesz analizować poszczególne głosy wysłuchaj utworu w oryginale. W okienka wpisz dla poszczególnych głosów nazwy literowe dźwięków, które budują pierwszy akord. Będzie to każda pierwsza nuta z każdego głosu. Wpisz same nazwy literowe bez podawania, z której oktawy pochodzą. Podpowiedź do podpisania dźwięków akordu znajdziesz w ciekawostce. Zachowaj układ wertykalny.
R14J3EUnWXCJS
Pełny zapis nutowy utworu „Gaudeamus igitur". Utwór przeznaczony jest na czterogłosowy chór mieszany. Każdy system składa się z czterech pięciolinii. Pierwsza z nich przeznaczona jest dla sopranu, druga dla altu, trzecia dla tenoru, czwarta dla basu. Cały utwór składa się z trzech systemów. Na początku każdej pięciolinii pojawia się klucz (w 3 górnych sopranowy, w 4 basowy) po kluczu dwa bemole b i es. Pierwsze dźwięki utworu to w kolejności: b, f, d, b.
RkxZnsDjkqTBN
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi zapisu nutowego utworu Gaudeamus igitur i wyjaśnij, w jaki sposób powstaje harmonia w tym utworze.
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi zapisu nutowego utworu Gaudeamus igitur i wyjaśnij, w jaki sposób powstaje harmonia w tym utworze.
Uzupełnij puste pola. Nazwy dźwięków zapisuj z małej litery.
Ilustracja interaktywna przedstawia wykład na Uniwersytecie Paryskim. Studenci siedzą na ziemi, wykładowca siedzi wyżej przed nimi. Przed wykładowcą znajduje się otwarta księga. Po naciśnięciu punktu interaktywnego zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Utwór: Gaudeamus Igitur. Poniżej znajduje się przycisk, po naciśnięciu którego odtworzony zostanie utwór muzyczny „Gaudeamus Igitur”. W tym przypadku jest to wersja czterogłosowa, z pełną harmonią. Główna melodia umieszczona jest w głosie najwyższym, pozostałe głosy pięknie ją uzupełniają.
Ilustracja interaktywna przedstawia wykład na Uniwersytecie Paryskim. Studenci siedzą na ziemi, wykładowca siedzi wyżej przed nimi. Przed wykładowcą znajduje się otwarta księga. Po naciśnięciu punktu interaktywnego zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Utwór: Gaudeamus Igitur. Poniżej znajduje się przycisk, po naciśnięciu którego odtworzony zostanie utwór muzyczny „Gaudeamus Igitur”. W tym przypadku jest to wersja czterogłosowa, z pełną harmonią. Główna melodia umieszczona jest w głosie najwyższym, pozostałe głosy pięknie ją uzupełniają.
Duchowni podczas nauki, Źródło: zpe.gov.pl
Polecenie 3
Przed Tobą pieśń Gaudeamus igitur. Jest to stara pieśń studentów niemieckich śpiewana na melodię pieśni Brüder, lasst uns lustig seinJ. G. Günthera z 1717 roku do słów anonimowego twórcy z XIII w. Obowiązujący tekst pieśni napisał C. W. Kindleben w 1781 roku. Obecnie pieśń ta śpiewana jest w czasie uroczystości akademickich, także w Polsce.
Zapoznaj się dokładnie z zapisem nutowym utworu i rozwiąż zadanie. W okienka wpisz dla poszczególnych głosów nazwy literowe dźwięków, które budują pierwszy akord. Będzie to każda pierwsza nuta z każdego głosu. Wpisz same nazwy literowe bez podawania, z której oktawy pochodzą. Dla ułatwienia dźwięk, który zapisany jest w basie to b. Dopisz pozostałe głosy. Zachowaj układ wertykalny.
RXyeyQA6tX5KK
Pełny zapis nutowy utworu „Gaudeamus igitur". Utwór przeznaczony jest na czterogłosowy chór mieszany. Każdy system składa się z czterech pięciolinii. Pierwsza z nich przeznaczona jest dla sopranu, druga dla altu, trzecia dla tenoru, czwarta dla basu. Cały utwór składa się z trzech systemów. Na początku każdej pięciolinii pojawia się klucz (w 3 górnych sopranowy, w 4 basowy) po kluczu dwa bemole b i es. Pierwsze dźwięki utworu to w kolejności: b, f, d, b.
RguVePYmSRGia
Uzupełnij puste pola. Nazwy dźwięków zapisuj z małej litery.
Uzupełnij puste pola. Nazwy dźwięków zapisuj z małej litery.
Ten temat niejedno ma imię
Postrzeganie harmonii w różnych obszarach
Harmonia jest postrzegana w różny sposób w zależności od dyscyplin naukowych. Z tego względu, że pojęcie harmonii występuje w każdym obszarze wiedzy w niniejszym tekście uwzględniono tylko kilka przykładów.
Filozofia
W filozofii harmonia odnosi się do idei równowagi, zgodności i porządku w świecie. Arystoteles uważał harmonię za fundamentalną cechę kosmosu, a ideę harmonii można znaleźć również w filozofii chińskiej, gdzie jest związana z koncepcją Yin i Yang. Harmonia w filozofii może dotyczyć zarówno równowagi między różnymi elementami rzeczywistości, jak i wewnętrznej harmonii jednostki z samym sobą.
Matematyka
W matematyce harmonia jest postrzegana jako relacja proporcjonalna i równowaga między liczbami, figurami i strukturami. Przykładem jest tak zwana „złota proporcja” lub „złoty podział”, która jest uważana za harmonijną proporcję ze względu na jej estetyczne i równoważne właściwości. Harmonia matematyczna może być również analizowana za pomocą dziedzin takich jak teoria chaosu, teoria grafów i analiza harmoniczna.
Biologia
W biologii harmonia odnosi się do równowagi i zgodności w ekosystemach, organizmach i komórkach. Istnieje koncepcja harmonii ekologicznej, która odnosi się do równowagi między różnymi gatunkami, populacjami i środowiskiem naturalnym. Harmonia biologiczna może być również związana z harmonijnymi wzorcami i rytmami w organizmach, takimi jak rytm serca czy rytm dobowy.
Psychologia
W psychologii harmonia jest związana z poczuciem równowagi, spójności i zgodności wewnętrznej. Może dotyczyć harmonii między różnymi aspektami osobowości, takimi jak myśli, uczucia i zachowania. Harmonia psychologiczna może być również związana z poczuciem zgodności między jednostką a jej otoczeniem, a brak harmonii może prowadzić do dyskomfortu i niezrównoważenia.
Architektura
Harmonia w architekturze odnosi się do idei równowagi, proporcji i zgodności między różnymi elementami i elementami w budowli lub projekcie architektonicznym. Jest to koncepcja, która ma na celu stworzenie spójnego i estetycznie przyjemnego środowiska przestrzennego.
W architekturze harmonia może być osiągnięta poprzez zastosowanie zasad geometrycznych, proporcji, równowagi kształtów i elementów, a także odpowiedniego rozmieszczenia i skomponowania różnych elementów w budynku. Właściwie zharmonizowany projekt architektoniczny uwzględnia również kontekst otoczenia, funkcjonalność, materiały i style.
Proporcje odgrywają istotną rolę w harmonii architektonicznej. Przykładem jest Złoty Podział, który jest stosowany w wielu zabytkowych budowlach i jest uważany za harmonijną proporcję. Złoty Podział polega na podziale linii lub powierzchni w taki sposób, że stosunek całej do większej części jest taki sam, jak stosunek większej części do mniejszej części. Ta proporcja jest często wykorzystywana w projektowaniu elewacji, wnętrz i detalów architektonicznych, aby uzyskać wrażenie równowagi i estetycznej harmonii.
Harmonia w architekturze może również wynikać z zastosowania odpowiednich kształtów i form. Na przykład, symetria, czyli równowaga wokół osi, może tworzyć wrażenie harmonii i stabilności. Zastosowanie powtarzających się wzorców, takich jak regularne układy okien czy kolumn, również może przyczynić się do poczucia harmonii i porządku.
Kontekst otoczenia jest również ważnym czynnikiem w harmonii architektonicznej. Projekt architektoniczny powinien być zgodny z otaczającym krajobrazem, kulturowym kontekstem i historycznymi elementami, aby stworzyć spójność i harmonię z otoczeniem. Dobór odpowiednich materiałów, kolorów i tekstur może również wpływać na harmonię architektoniczną i jej relację z otoczeniem.
Harmonia w architekturze nie dotyczy tylko samej formy i estetyki, ale także funkcjonalności i użytkowej efektywności budynku. Odpowiednie dopasowanie funkcji i układu przestrzennego do potrzeb użytkowników, a także zapewnienie ergonomicznego i przyjaznego środowiska, przyczyniają się do harmonii w architekturze.
Reasumując harmonia w architekturze polega na tworzeniu spójnych, proporcjonalnych i estetycznie przyjemnych przestrzeni, które uwzględniają zarówno formę, funkcję, jak i kontekst otoczenia. Harmonijne projekty architektoniczne mają na celu zapewnienie równowagi, estetyki i zgodności, tworząc przyjemne i inspirujące środowiska dla użytkowników.
Rozwój osobisty
Przed Tobą wyzwanie dotyczące Twojego rozwoju osobistego. Przeczytaj tych kilka rad i zastanów się czy warto je w życiu stosować, co można dzięki temu zyskać. Być może zaczniesz pracować nad tymi obszarami swojego życia.
Wyzwaniem w kwestii rozwoju osobistego w kontekście harmonii jest osiągnięcie równowagi i zgodności pomiędzy różnymi aspektami naszego życia. Harmonia osobista odnosi się do osiągnięcia harmonijnego stanu wewnętrznego, w którym nasze cele, wartości, pasje i relacje są ze sobą spójne i wzajemnie wspierające.
Jednym z wyzwań jest znalezienie i utrzymanie równowagi między nauką, pracą a życiem osobistym. Często spotykamy się z presją i wymaganiami zawodowymi, które mogą dominować nasze życie i wpływać na nasze relacje, zdrowie i inne ważne aspekty. W kontekście harmonii osobistej ważne jest znalezienie sposobu na pogodzenie naszych celów zawodowych z potrzebami i wartościami osobistymi, aby osiągnąć równowagę i poczucie spełnienia.
Kolejnym wyzwaniem jest zgodność między naszymi wewnętrznymi przekonaniami i wartościami a naszymi działaniami i wyborami. Często możemy czuć wewnętrzny konflikt, gdy nasze działania nie są zgodne z naszymi głębokimi przekonaniami. Harmonia osobista wymaga świadomego poznania swoich wartości i podejmowania decyzji zgodnych z nimi, nawet jeśli może to oznaczać odstąpienie od pewnych kompromisów czy trudnych wyborów.
Również budowanie harmonijnych relacji z innymi ludźmi stanowi wyzwanie dla rozwoju osobistego. W kontekście harmonii osobistej, istotne jest, aby rozwijać umiejętność empatii, szacunku, otwartości i współpracy w relacjach z innymi. Konflikty, nieporozumienia i różnice mogą stanowić przeszkody dla harmonii, dlatego ważne jest budowanie zdrowych i zrównoważonych relacji, w których wzajemne wsparcie i zrozumienie są priorytetem.
Podsumowując, wyzwanie w kwestii rozwoju osobistego w kontekście harmonii polega na znalezieniu równowagi między pracą a życiem osobistym, osiągnięciu zgodności między wewnętrznymi wartościami a działaniami oraz budowaniu harmonijnych relacji z innymi ludźmi. Praca nad tymi obszarami wymaga świadomego wysiłku, refleksji i podejmowania konkretnych działań, aby osiągnąć spójność, równowagę i harmonię w swoim życiu osobistym.
Słownik pojęć
A cappella
A cappella
bez akompaniamentu instrumentów
Akord
Akord
współbrzmienie co najmniej trzech różnych dźwięków
Artykulacja
Artykulacja
sposób wydobywania dźwięków realizowany przez wykonawcę na podstawie norm przekazanych przez tradycję (muzyka dawna, lud.) lub wskazówek kompozytora zawartych w partyturze, takich jak: legato, staccato, arco, pizzicato, col legno, glissando, frullato, tremolo, con sordino, Ped. (z użyciem pedału) itd.
Atonalność
Atonalność
sposób doboru i organizacji materiału dźwiękowego w muzyce, przeciwstawny tonalności
Barwa dźwięku
Barwa dźwięku
timbre, subiektywna cecha dźwięku odczuwana słuchem i odróżniająca od siebie dźwięki o tej samej głośności i wysokości (wytwarzane przez różne źródła, np.: instrumenty muzyczne, głosy ludzi, ptaków i zwierząt, hałasy maszyn), zależna głównie od składu widmowego danego dźwięku, ale także od jego dynamiki (zmienności w czasie transjentów narastania czy zanikania dźwięku)
Diatonika
Diatonika
[gr. diá ‘przez’, tónos ‘ton’], zasada oparcia przebiegu muz. wyłącznie na dźwiękach skal diatonicznych
Dodekafonia
Dodekafonia
[gr. dṓdeka ‘dwanaście’, phōnḗ ‘dźwięk’], technika komponowania za pomocą 12 dźwięków; technika komponowania utworów muzycznych, w której uznaje się za równouprawnione wszystkie dźwięki oktawy ułożone w dowolną serię
Dominanta
Dominanta
piąty dźwięk skali durowej lub molowej; też: akord zbudowany na tym dźwięku
Dur
Dur
[łac.], major, w systemie dur‑moll rodzaj (tryb) skali, tonacji (np. C‑dur), trójdźwięku
Dźwięk
Dźwięk
brzmienie o określonej wysokości, natężeniu i barwie
Dynamika
Dynamika
dział muzyki zajmujący się zmianami w natężeniu dźwięku
Gaude Mater Polonia
Gaude Mater Polonia
[łac. ‘raduj się, matko Polsko’], hymn łaciński ku czci św. Stanisława Szczepanowskiego, biskupa krakowskiego; najstarszy zapis zachował się w Antyfonarzu kieleckim (1372); melodia, popularna w Polsce w średniowieczu, weszła również w XVI w. do kancjonałów dysydenckich; później utwór śpiewany w czasie uroczystości narodowej (także na 4 głosy a cappella)
Harmonia
Harmonia
sposób łączenia i budowy akordów w utworze muzycznym; dział teorii muzyki o zasadach budowy akordów i ich następstw
Harmonika funkcyjna
Harmonika funkcyjna
(system dur‑moll), system tonalny, który tworzą dwa podstawowe rodzaje skal: durowa (majorowa) i molowa (minorowa)
Homofonia
Homofonia
rodzaj techniki kompozytorskiej, a także rodzaj faktury muzycznej, której istotą jest priorytet jednej melodii (najczęściej w głosie najwyższym) w stosunku do akompaniamentu harmonicznego (akordy, figuracje), w przeciwieństwie do polifonii
Interwał
Interwał
różnica wysokości 2 dźwięków współbrzmiących (i. harmoniczny) lub następujących po sobie (i. melodyczny)
Jednogłosowość
Jednogłosowość
monofonia, faktura utworu muzycznego pozbawiona elementu harmonicznego, opierająca się zwłaszcza na elemencie melodycznym (w wykonaniu zespołowym unisono lub w oktawach)
Kolorystyka
Kolorystyka
zestawienie odmiennych barw dźwięku różnych instrumentów (także głosu ludzkiego) w celu uzyskania odpowiedniego wyrazu
Kwarta
Kwarta
czwarty stopień skali diatonicznej (diatonika, skala), także interwał między pierwszym a czwartym stopniem, drugim a piątym itd., złożony z 4–6 półtonów
Kwinta
Kwinta
piąty stopień skali diatonicznej (diatonika, skala), także interwał między pierwszym a piątym stopniem, drugim a szóstym itd.
Mazurek
Mazurek
ogólna nazwa szeregu polskich trójmiarowych tańców ludowych z akcentami na drugą i trzecia miarę. Nazwa mazurka podobnie jak mazura są pochodnymi nazwy regionu – Mazowsza. W etnografii muzycznej wyróżnia się tzw. rytmy mazurkowe charakterystyczne dla różnych tańców i pieśni nietanecznych. Z tego względu mazurki mogą mieć charakter mazura, oberka, kujawiaka, ksebki, odsibki, okrągłego, owczarka i innych tańców ludowych. Różnorodność takich rytmów występuje w stylizowanych mazurkach Fryderyka Chopina
Melodyka
Melodyka
sposób tworzenia i rozwijania melodii, charakterystyczny dla jakiegoś utworu, stylu, kompozytora lub epoki
Metrum
Metrum
podstawowy schemat określający czas trwania nut oraz układ akcentów w obrębie taktu w utworze muzycznym
Moll
Moll
minor, w systemie dur‑moll rodzaj (tryb) skali, tonacji (np. a‑moll), trójdźwięku
Oktawa
Oktawa
podstawowy interwał, odległość 8 stopni skali diatonicznej
Polifonia
Polifonia
rodzaj faktury wynikający z występowania w utworze kilku niezależnych, lecz skoordynowanych ze sobą linii melodycznych, w przeciwieństwie do homofonii; także technika kompozytorska polegająca na prowadzeniu, zgodnie z regułami, kontrapunktu jednocześnie 2 lub więcej linii melodycznych
Półton
Półton
najmniejsza odległość między dwoma dźwiękami różnej wysokości, stanowiąca dwunastą część oktawy
Pryma
Pryma
odległość między dwoma jednobrzmiącymi dźwiękami; podstawowy dźwięk trójdźwięku
Rytmika
Rytmika
ogół zjawisk związanych z rytmem w muzyce lub literaturze
Rytm
Rytm
czynnik regulujący czas trwania dźwięków w utworze muzycznym i wyznaczający ich następstwo w czasie
Sekunda
Sekunda
drugi stopień skali diatonicznej (diatonika, skala), także interwał między pierwszym a drugim stopniem, drugim a trzecim itd., złożony w zasadzie z 1–2 półtonów (tzn. z półtonu lub całego tonu
Seksta
Seksta
szósty stopień skali diatonicznej (diatonika, skala)
Septyma
Septyma
siódmy stopień skali diatonicznej (diatonika, skala), także interwał między pierwszym a siódmym stopniem, drugim a ósmym itd., złożony z 10–11 półtonów
Serializm
Serializm
technika serialna, w węższym znaczeniu — kompozytorska technika posługiwania się w utworze serią 12 różnych pod względem wysokości dźwięków (seria), równoznaczna z techniką dodekafoniczną (dodekafonia); w szerszym i powszechniejszym znaczeniu — technika totalnej organizacji materiału muzycznego w utworze, tzn. technika podporządkowująca zasadom serii (jej strukturze) wszystkie lub większość elementów muzycznych: nie tylko wysokość dźwięków, ale ich głośność, czas trwania, barwę itd.
Skala
Skala
zbiór co najmniej 2 dźwięków, tworzących w ramach każdej oktawy stały układ stosunków interwałowych (interwał), np. pentatonika, 6‑stopniowa skala całotonowa, heptatonika (którą tworzą głównie skale diatoniczne, m.in. durowa i molowa), 12‑stopniowa skala chromatyczna, 24‑stopniowa skala ćwierćtonowa i inne skale mikrofonowe
Skala durowa
Skala durowa
rodzaj skali diatonicznej z półtonami między 3. a 4. oraz 7. a 8. dźwiękiem (stopniem skali)
Skala molowa
Skala molowa
rodzaj skali diatonicznej, w swej naturalnej postaci z półtonami między 2. a 3. oraz 5. a 6. dźwiękiem (stopniem skali), zaś w tzw. postaci harmonicznej — także między 7. a 8. dźwiękiem
Subdominanta
Subdominanta
czwarty dźwięk skali durowej lub molowej; też: akord zbudowany na tym dźwięku
System dur – moll
System dur – moll
system organizacji materiału dźwiękowego w muzyce europejskiej, panujący od ok. poł. XVII do pocz. XX w., zwany też systemem funkcyjnym, systemem tonalnym lub tonalnością dur‑moll
Tercja
Tercja
trzeci stopnień skali diatonicznej (diatonika, skala), także interwał między pierwszym a trzecim stopniem, drugim a czwartym itd., złożony w zasadzie z 3–4 półtonów
Tonacja
Tonacja
podstawa melodyczno‑harmoniczna utworu w systemie dur‑moll, wyznaczona przez związki funkcyjne między dźwiękami i akordami danej gamy durowej lub molowej
Tonika
Tonika
to podstawowy dźwięk gamy, według którego otrzymuje ona swą nazwę; też: trójdźwięk na nim zbudowany
Trójdźwięk
Trójdźwięk
akord zbudowany z trzech dźwięków: prymy, tercji i kwinty
Wartości rytmiczne
Wartości rytmiczne
relatywny czas trwania dźwięków regulowany przez metrum
Współbrzmienie
Współbrzmienie
jednoczesność brzmienia dźwięków łączących się ze sobą według określonych praw muzycznych; też: grupa dźwięków brzmiących jednocześnie
