6. W jaki sposób pogoda w Polsce wpływa na gospodarkę?

Pogoda ma duży wpływ na gospodarkę. Niedobór opadów i związana z nim susza wpływają na obniżenie produkcji rolniczej. Z kolei ulewne deszcze wywołują powodzie i powodują olbrzymie straty w infrastrukturze publicznej, zabudowie oraz w rolnictwie. Długo trwające mrozy w połączeniu z opadami śniegu paraliżują transport i komunikację, wymuszają także znaczące zwiększenie środków przeznaczonych na walkę z gołoledzią. Chłodne i deszczowe lato odbija się na kondycji branży turystycznej, ludzie wybierają bowiem inne, często położone za granicą, miejsca wypoczynku, gwarantujące słoneczną i bezdeszczową pogodę..

RYDpLZzJnuKRO

Na fotografii wiszące na gałęzi czerwone jabłka, równomiernie pokryte warstwą szronu, podobnie jak gałęzie drzewa.

Cechy klimatu i pogody w Polsce

Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego przejściowego, pomiędzy klimatem umiarkowanym morskim na zachodzie a klimatem umiarkowanym kontynentalnym na wschodzie. Powoduje to dużą zmienność i różnorodność typów pogody, spowodowaną napływem nad obszar Polski różnorodnych mas powietrza.

W Polsce wyróżnia się 6 klimatycznych pór roku. Między zimą a wiosną oraz między jesienią a zimą istnieją wyraźne pory przejściowe, w czasie których temperatury utrzymują się w pobliżu zera. Czas trwania poszczególnych pór roku jest zróżnicowany regionalnie. Lato jest najdłuższe na Nizinie Śląskiej, Nizinie Szczecińskiej, Ziemi Lubuskiej i w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej. Z kolei zima trwa najdłużej na Pojezierzu Suwalskim. Na wybrzeżu wszystkie pory roku zaczynają się później, co ma związek z bliskością morza. W najwyższych partiach gór zima jest mroźna i długa, a termiczne lato w ogóle nie występuje.

Tabela 1. Średnia dobowa temperatura dla pór roku występujących w Polsce.

Indeks górny Źródło: imgw.pl; licencja CC BY‑SA 3.0. Indeks górny koniec^{Źródło: imgw.pl; licencja CC BY‑SA 3.0.}

Przejściowość klimatu powoduje, że na obszarze Polski występuje duża zmienność pogody w ciągu roku (szczególnie na przełomie jesieni i zimy oraz zimy i wiosny), a także w kolejnych latach – lata o typowej pogodzie dla klimatu kontynentalnego z mroźną zimą i upalnym latem przeplatają się z latami o pogodzie typowej dla klimatu morskiego z łagodną zimą i chłodnym deszczowym latem.

Dodatkowo zmiany klimatu powodują występowanie coraz częstszych anomalii pogodowychanomalia pogodowaanomalii pogodowych, powodujących, że zmienność typu pogody zachodzi nieraz z dnia na dzień, a nawet niekiedy z godziny na godzinę. Związane jest z nimi występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych, do których należą m.in.:

• skrajnie niskie i skrajnie wysokie temperatury powietrza,

• brak opadów i wywołana nim susza,

• gwałtowne opady i wywołane nimi podtopienia i powodzie,

• gwałtowne burze z gradobiciem,

• silne wiatry.

Przy dużym nasileniu mogą one prowadzić do klęsk żywiołowych, wpływających m.in. na uprawy rolnicze, transport i turystykę oraz pozostałe działy gospodarki.

Wpływ pogody na rolnictwo

Ponieważ w południowo‑zachodniej części kraju zima jest znacznie krótsza niż w północno‑wschodniej, wiosenne prace polowe rozpoczynają się tam wcześniej, wcześniej także prowadzone są żniwa, po których zostaje jeszcze wystarczająco długi czas na wzrost poplonów lub dłuższe wypasanie bydła na pastwiskach. Z kolei w części północno‑wschodniej wiosna przychodzi późno, a jesień wcześnie. Nadejściu tych pór roku towarzyszą późne wiosenne i wczesne jesienne przymrozki. Krótszy okres wegetacyjny utrudnia stosowanie poplonów, a także powoduje konieczność przyspieszenia prac polowych. W górach zima jest długa, mroźna i śnieżna, a więc zarówno zasiewy, jak i żniwa wykonywane są tu znacznie później niż na nizinach.

Dla upraw rolniczych istotne znaczenie ma długość okresu wegetacyjnego, czyli okresu, w którym roślinność może się rozwijać ze względu na dostateczną ilość wilgoci i ciepła. W Polsce jest to okres ze średnią dobową temperaturą powietrza powyżej 5°C. Trwa on od ostatnich przymrozków wiosennych do pierwszych przymrozków jesiennych.

Z obserwacji wieloletnich wynika, że długość okresu wegetacyjnego w ostatnich dziesięcioleciach waha się w nizinnej części kraju od 200 dni na Suwalszczyźnie do ponad 230 dni na Dolnym Śląsku. W górach jest on najkrótszy i trwa 100–150 dni. Najwcześniej, średnio już przed 25 marca, rozpoczyna się on na południowym zachodzie kraju (w rejonie Leszna, Wrocławia i Głogowa) oraz w rejonie Tarnowa, a najpóźniej, dopiero po 15 kwietnia, na Pojezierzu Suwalskim i w górach. Najwcześniej, przed 25 października, kończy się na Pojezierzu Suwalskim i w górach, a najpóźniej w pasie biegnącym wzdłuż wybrzeża Bałtyku, doliną Odry, Niziną Śląską i Kotlinami Podkarpackimi. Polska otrzymuje w okresie wegetacyjnym dostateczną ilość ciepła do uprawy wszystkich ważniejszych ziemiopłodów strefy umiarkowanej.

Przedstawione prawidłowości wynikają z wieloletnich obserwacji i pomiarów elementów klimatu. Mogą one jednak ulegać zmianom w przypadku występowania dużej zmienności pogody, powodując nieurodzaj. Generalnie najwyższe plony występują w tych latach, w których w okresie wzrostu i rozwoju roślin uprawnych opady są dostatecznie obfite przy stosunkowo niskich temperaturach powietrza. W takich warunkach wilgoć w glebie utrzymuje się długo, zaopatrując rośliny w wodę. Niedobór opadów, któremu towarzyszy wysoka temperatura powietrza, powoduje szybkie parowanie wody z gleby, co sprawia, że rośliny w okresie dojrzewania cierpią wskutek jej braku, pojawia się susza, a wraz z nią następuje niszczenie gleby przez wiatr.

Wpływ pogody na uprawę rolniczą jest jednak zależny nie tylko od współwystępowania i zmienności jej składników, ale także od wymagań poszczególnych gatunków uprawnych.

Na przykład dobre plony zbóż (żyta, pszenicy, jęczmienia i in.) uzyskuje się, kiedy zimą występują małe opady i wczesną wiosną są one niewielkie, a bardziej obfite pojawiają się dopiero w maju, w czasie kwitnienia i dojrzewania zbóż. W lecie natomiast, ze względu na zbiory, opady powinny być małe.

Zmiany pogody w poszczególnych latach są jednak znaczne, np. średnio w co drugim roku nie osiąga się takiej sumy opadów, jaka jest potrzebna do wzrostu i rozwoju wielu roślin uprawnych. Niedobór ten szczególnie dotkliwie daje się odczuć w środkowej części kraju.

Zbiory owoców są silnie uzależnione od warunków pogodowych panujących w okresie kwitnienia drzew i krzewów oraz tworzenia zawiązków owoców. Obfite kwitnienie drzew nie musi jednak oznaczać ich dużego owocowania. To, czy pojawią się owoce, zależy bowiem od owadów zapylających, zwłaszcza pszczół, które są bardzo wrażliwe na zmieniające się warunki pogodowe (owoce bez zapylaczy nie mają szansy się zawiązać). Straty w zbiorach owoców powodują również przymrozki. Jeśli wiosna opóźni się albo w okresie kwitnienia drzew i krzewów pojawi się nawet jedna mroźna noc, nastąpi zmrożenie kwiatów i już zawiązanych owoców. Sytuacja taka może wystąpić nawet w połowie maja, np. w okresie tzw. „zimnych ogrodników”. Wtedy na teren Polski po dłuższym okresie utrzymywania się ciepłej i słonecznej pogody zaczyna napływać zimne powietrze z obszarów arktycznych, powodujące nagły spadek temperatury powietrza i przymrozki.

Negatywny wpływ na uprawy ma także występowanie trudnych do przewidzenia ekstremalnych zjawisk pogodowych, mających najczęściej charakter krótkotrwały. Nawet niezbyt długie przymrozki pojawiające się w okresie wegetacji roślin wyrządzają wielkie straty w uprawach, zwłaszcza, jak wspomniano powyżej, w ogrodach i sadach, gdzie niszczą wiosną kwiaty i zawiązki drzew owocowych, jesienią zaś uszkadzają warzywa oraz wrażliwe na chłód uprawy polowe.

REFp5kYQU5KVh

Na fotografii wiszące na gałęzi czerwone jabłka, równomiernie pokryte warstwą szronu, podobnie jak gałęzie drzewa.

RXfh3fzeQ69vq

Fotografia przedstawiająca zbliżenie na gałązkę kwitnącej jabłoni. Jej kwiaty są lekko zwiędnięte, w kolorze biało‑pomarańczowym na skutek działania mrozu.

RAfrrDThUEtrl

Fotografia przedstawiająca pień śliwy, na którym pośrodku znajduje się podłużny, kilkudziesięciocentymetrowy fragment bez kory z odkrytym jasnym drewnem.

Z kolei upały powodują (zwłaszcza w połączeniu z niedoborem opadów) susze, czego konsekwencją jest więdniecie roślin.

RZg60CYtZg2eZ

Zdjęcie przedstawiające zbliżenie na rosnącą w równych odstępach od siebie wschodzącą kukurydzę. Rośliny o wysokości kilkunastu centymetrów, rozgałęziające się na boki. Wyrastają z suchej, spękanej gleby.

RNp0vC1uKMKc7

Zbliżenie na wyrastającą pszenicę, ujęcie prezentuje rośliny tuż przy gruncie. Łodygi pszenicy w dolnej części mają kolor żółtopomarańczowy, w górnej niebieskozielony. Gleba sucha, spękana.

Grad miażdży kwiaty i pąki, dziurawi liście, łamie łodygi i gałęzie. Jest on najbardziej niebezpieczny dla roślin w późniejszym okresie ich rozwoju, gdy nie są one już w stanie regenerować uszkodzonych organów.

R1dxv9abmU1sL

Zdjęcie przedstawia jabłka na gałęzi, które posiadają duże uszkodzenia o kilkucentymetrowej średnicy. W ich miejscu owoce zaczynają gnić.

RBZG3NKMktTuf

Zdjęcie przedstawiające fragment pola kukurydzy, która ma połamane łodygi i inne uszkodzenia na skutek działania gradu.

Silne wiatry łamią pnie i gałęzie drzew, przyczyniając się do powstania tzw. wiatrołomówwiatrołomwiatrołomów, lub zginają łodygi roślin, powodując kładzenie się, a następnie gnicie zbóż.

Nadmierny opad śniegu w okresie zimowym przyczynia się do łamania gałęzi i drzew (powstają tzw. śniegołomyśniegołomśniegołomy), a pod jego zbyt grubą pokrywą rośliny ulegają wymakaniu i wyprzeniuwyprzenie roślinwyprzeniu.

Gwałtowne ulewy, przedzielone okresami suszy, przynoszą niewielką korzyść, gdyż większa część wód opadowych spływa po powierzchni terenu, powodując zmywanie gleby.

R4Uo8JU60XpPY

Zdjęcie pola uprawnego ze wschodzącymi roślinami. Na pierwszym planie zalana część pola, dookoła której znajduje się jedynie gleba, bez wzrastających roślin.

Wpływ pogody na transport

W wielu krajach świata, także w Polsce, transportowa infrastruktura drogowa, kolejowa, żeglugowa czy lotnicza jest projektowana pod względem technicznym i technologicznym z uwzględnieniem panujących warunków środowiska przyrodniczego, również klimatu. Zagrożenie dla niej stwarzają sytuacje pogodowe odbiegające od warunków przeciętnych panujących w danej porze roku, mające niejednokrotnie charakter zjawisk ekstremalnych. Dla transportu największe zagrożenie stwarzają: silny wiatr, obfite opady śniegu, oblodzenie, gradobicie, ulewy i będące ich efektem powodzie i podtopienia, burze, upały i mróz. Niektóre z nich mają wpływ na wszystkie środki transportu i infrastrukturę transportową, znaczenie innych zmienia się w zależności od rodzaju transportu.

RADpLQJ5bESvt

Zdjęcie przedstawiające widok zaśnieżonej ulicy oraz obficie pokryte śniegiem zaparkowane obok samochody. Pada śnieg.

Re98Mwe9R2Xtn

Zdjęcie przedstawiające traktor, do którego z przodu podczepiony jest pług śnieżny odgarniający śnieg z ulicy. Po bokach drogi zaspy i drzewa.

RlRBEvUXjlblC

Zdjęcie przedstawiające kilka ciągników siodłowych wraz z doczepionymi z przodu pługami śnieżnymi usuwającymi grubą warstwę śniegu z płyty lotniska. Na drugim planie samoloty oraz budynki.

RFa2otGKEZT74

Zdjęcie przedstawiające drogę asfaltową, na której znajduje się cienka warstwa lodu.

RvmzurAikjpIK

Asfaltowa droga w lesie, po bokach której znajdują się zaspy, przez co jej szerokość została w znacznym stopniu zmniejszona.

R16zo8WDuiCfQ

Zdjęcie z wiaduktu prezentujące widok na autostradę. Przejeżdżające samochody nie są w pełni widoczne na skutek gęstej mgły, która ogranicza pole widzenia do kilkudziesięciu metrów.

R1I4oeNm74rfh

Film nawiązujący do treści materiału

Film nawiązujący do treści materiału

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1I4oeNm74rfh

Film nawiązujący do treści materiału

Wpływ pogody na turystykę

Klimat i pogoda są jednymi z cech środowiska, które najsilniej wpływają na rozwój turystyki. Od klimatu zależą bowiem długość sezonu turystycznego oraz dotykające mieszkańców zagrożenia i niedogodności. Do warunków klimatu dostosowuje się technologie, infrastrukturę oraz charakter zagospodarowania turystycznego, w tym bazy noclegowej i gastronomicznej. Inwestycje te, pochłaniające duże środki, są jednak obciążone znacznym ryzykiem, bowiem zmiany pogody mogą powodować spadek ruchu turystycznego i tym samym wymierne straty finansowe.

Pogoda i klimat stanowią bardzo ważny czynnik decydujący o dochodach branży turystycznej. Organizatorzy turystyki z reguły nie interesują się obszarami o złych warunkach pogodowych, ponieważ nie przynoszą one znaczącego zysku. Dotyczy to zarówno turystyki letniej, jak i turystyki zimowej. W przypadku turystyki letniej zmienna pogoda generuje olbrzymie straty właścicielom gastronomii działających sezonowo (nadmorskich barów, food trucków itd.), biurom podróży specjalizującym się w lokalnej turystyce, organizatorom letnich festiwali i innym sezonowym przedsiębiorcom. Turystyka zimowa to na przykład turystyka narciarska w polskich górach. W tych rejonach zmienność warunków pogodowych jest częstym zjawiskiem, co prowadzi do dużych strat ponoszonych przez właścicieli ośrodków narciarskich oraz większych kosztów związanych np. ze sztucznym naśnieżaniem stoków. Wpływ warunków pogodowych widać wyraźnie na przykładzie nadmorskich i górskich ośrodków turystycznych w Polsce (Mielna, Kołobrzegu, Władysławowa, Karpacza, Zakopanego i in.), gdzie podczas deszczowego lata lub w czasie zimy z niewielkimi opadami śniegu dochody płynące z obsługi ruchu turystycznego są wyraźnie mniejsze.

R1XVg3MnHorlN

Zdjęcie ukazujące dolinę oraz jezioro położone między szczytami górskimi, nad którym unosi się gęsta mgła wypełniająca przestrzeń między zboczami.

RuCsedLmTpc64

Zdjęcie przedstawiające rozbijającą się falę o koniec mola, która tworzy kilkunastometrowy słup białej, spienionej wody. Dookoła wysokie fale, wzburzone morze.

Z raptownymi, trudnymi do przewidzenia zmianami pogody wiążą się także poważne zagrożenia dla turystów. Najlepiej obrazują to konkretne przykłady. Miejscem atrakcyjnym dla wielu turystów w Polsce są między innymi duże kompleksy leśne, puszcze i bory. Huraganowe wiatry, które w 2017 roku przeszły od Dolnego Śląska przez Wielkopolskę po Kujawy i Pomorze Gdańskie, spustoszyły m.in. Bory Tucholskie, powodując powstanie wiatrołomów i niszcząc bazę turystyczną na tym terenie. Regionem atrakcyjnym dla turystyki wodnej jest Pojezierze Mazurskie. Zagrożenie dla życia turystów stworzyła na przykład nawałnica, która w 2007 roku przeszła nad Mazurami i doprowadziła do śmierci dwunastu żeglarzy. W trakcie zaledwie kwadransa zatonęło 15 jachtów, a ponad 60 jednostek zostało wywróconych. Huraganowy wiatr wiał około 5 minut i ucichł tak samo raptownie, jak się pojawił. Jego prędkość przekraczała chwilami 120 km/h, a temperatura powietrza w krótkim czasie obniżyła się o 12Indeks górny o^oC. Natomiast w sierpniu 2019 roku niespodziewana burza stała się przyczyną śmierci 4 osób (w tym dwojga dzieci) na Giewoncie. Poszkodowanych zostało aż 157 turystów.

RvvQgTuJi6db8

Zdjęcie przedstawiające połamane drzewa po przejściu wichury. Mają gołe pnie, ułamane korony. Tylko w niektórych miejscach pozostały nienaruszone sosny.

Turysta przebywający w niesprzyjających i zmiennych warunkach klimatycznych ponosi zwykle wyższe koszty (np. transportu), odczuwa różne niewygody (m.in. transport ubioru i dodatkowego sprzętu) albo naraża organizm na zwiększony wysiłek fizyczny i niebezpieczeństwo (np. pokonywanie zamieci, wiatrołomów, rozmiękłych pod wpływem deszczu szlaków, rozlewisk i bagien, ryzyko niespodziewanej burzy w górach).

R1GyBoAV4Rrtc

Fotografia nieutwardzonej drogi w lesie. Jest bardzo błotnista, pośrodku głębokie koleiny po przejeżdżających samochodach i stojąca woda.

Pogoda i klimat są więc czynnikami decydującymi o wyborze miejsca wypoczynku, formy aktywności i co za tym idzie pakietu zamawianych usług. W Polsce regionem cieszącym się niesłabnącym zainteresowaniem turystów jest wybrzeże Morza Bałtyckiego. Mimo zmiennej pogody i chłodnych wód Bałtyku każdego roku w letnich miesiącach na polskich plażach wypoczywa ponad 1 mln turystów. Mogłoby być ich znacznie więcej, pozwala na to bowiem istniejąca baza noclegowa i infrastruktura turystyczno‑rekreacyjna, jednak nieprzewidywalność warunków pogodowych i ich duża zmienność powoduje, że znaczna część turystów wybiera wypoczynek w regionach o bardziej stabilnym klimacie, np. na wybrzeżu Morza Śródziemnego.

Podsumowanie

• Pogoda i klimat mają znaczący wpływ na rolnictwo, transport i turystykę.

• Anomalie pogodowe, w tym ekstremalne zjawiska pogodowe, wpływają na obniżenie plonów roślin uprawnych.

• Zmienność warunków pogodowych wpływa na przepustowość szlaków komunikacyjnych i warunki bezpieczeństwa.

• Zmienność warunków pogodowych jest przyczyną strat finansowych w sektorze turystyki i powoduje odpływ turystów do regionów położonych za granicą.

• Katastrofy naturalne występujące w ostatnich latach w Polsce były w większości spowodowane gwałtownymi, trudnymi do przewidzenia zmianami pogody.

Słownik

Ćwiczenia

Notatki