Polska odmiana renesansu i reformacji
Z dziejów Polski i Europu w XVI wieku. Nowe nurty kultury i religii. Podsumowanie 1
Z dziejów Polski i Europy w XVI wieku. Nowe nurty w kulturze i religii
Wiek XVI to okres renesansu w Europie. Renesans, inaczej odrodzenie, narodził się we Włoszech i wyznaczył początek nowej epoki nowożytnej. Władcy i bogaci magnaci, chcąc pokazać swoją tożsamość, wznosili pałace, które zdobione były zamawianymi u artystów obrazami czy rzeźbami.
Do najwybitniejszych twórców renesansu zaliczamy artystów włoskich: Leonarda da Vinci, Rafaela Santi, Michała Anioła. Należy wspomnieć także o ważnym polskim uczonym Mikołaju Koperniku, który stworzył teorię heliocentryczną, głoszącą, że Ziemia krąży wokół Słońca.
Twórcy renesansu czerpali wzorce z Antyku. Ich ideałem był człowiek wszechstronnie wykształcony, dążący do poznania świata i czerpiący radość z otaczającej przyrody. Narodził się nowy nurt filozoficzny – humanizm, odwołujący się do słów Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”.
Kolejnym ważnym wydarzeniem XVI w. była reformacja. Zapoczątkował ją niemiecki zakonnik Marcin Luter, który dążył do przeprowadzenia gruntownej reformy Kościoła. Inny reformator, Jan Kalwin, głosił doktrynę predestynacji, czyli poglądu mówiącego o tym, że człowiek jest z góry przez Boga skazany na zbawienie lub potępienie, a człowiek nie ma wpływu na swój los. W wyniku reformacji narodziły się nowe wyznania protestanckie: luteranizm, kalwinizm oraz anglikanizm, który w Anglii wprowadził król Henryk VIII.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RhD3xwHI7lI6O
Film na temat reformacji w Rzeczypospolitej.
dla zainteresowanych
Bracia polscy (arianie). Drewniane miecze
Do prekursorów polskiego arianizmu należał Piotr z Goniądza, który jako jeden z pierwszych w Rzeczypospolitej, już w połowie XVI w., otwarcie odrzucał dogmat Trójcy Świętej. Nie mniej szokujące dla współczesnych mu było to, że nosił on u boku drewniany miecz, manifestując w ten sposób odrzucenie wszelkiej przemocy. W jednym ze swych niezachowanych dzieł Piotr z Goniądza potępiał używanie broni (nawet w obronie własnej), posiadanie majątku (bo za tym szedł obowiązek służby w pospolitym ruszeniu) i sprawowanie urzędów (bo wymagało to niekiedy stosowania przemocy).
Tezy te wywarły wielkie wrażenie na niektórych ludziach jego czasów. Jan Niemojewski zrezygnował z urzędu sędziego, sprzedał swój majątek, a pieniądze rozdał biednym, a Samuel Przypkowski nadał wolność osobistą swoim chłopom, którzy zresztą zaraz z jego dóbr uciekli. Jednak dla większości braci polskich zachowania te były dziwactwem i wywołały zażarte spory w środowisku ariańskim. Większość antytrynitarzy wywiązywała się sumiennie z obowiązku udziału w pospolitym ruszeniu, niektórzy zaciągali się do armii i wyróżnili się w walce, a wielu współwyznawców – w każdym razie stanu szlacheckiego – posiadało poddanych i znaczne nierzadko majątki. Ich postawy bronił Szymon Budny, twierdząc, że władza oraz dzierżony przez nią miecz są dane przez Boga i należy z nich korzystać, choć z zachowaniem umiaru. Poparł go Faust Socyn, który zezwalał na obronę konieczną i nie zakazywał służby w wojsku, byle unikać rozlewu krwi. Znaczna popularność arianizmu, także wśród szlachty, oraz konieczność zawarcia kompromisu z rzeczywistością społeczną przyczyniły się do stępienia radykalnych idei.
Menonici
Menonitami nazywano tę część niderlandzkich anabaptystów, która przyjąwszy w połowie XVI w. naukę fryzyjskiego kapłana Mennona Simonsa, zrezygnowała z najbardziej radykalnych pod względem społecznym postulatów swej doktryny. Mennonici potępiali przemoc, wyrzekali się piastowania urzędów i głosili pochwałę pracowitości. Z powodu prześladowań emigrowali ze swej ojczyzny m.in. do Rzeczypospolitej. Jako że słynęli z gospodarności i byli dobrze obeznani z budową systemów melioracyjnych, katoliccy magnaci i hierarchowie Kościoła chętnie osadzali ich w swoich dobrach. Mennonici zamieszkiwali przede wszystkim Żuławy i inne tereny nadwiślańskie aż po Sandomierz, a polska ludność z powodu ich holenderskiego pochodzenia nadała im miano olędrów.
Ćwiczenia
Wskaż zdania prawdziwe dotyczące źródeł renesansu.
- Jednym ze źródeł renesansu było przenikanie dziedzictwa starożytności do Italii za pośrednictwem Bizancjum.
- Renesans narodził się w Niderlandach.
- Nowe spojrzenie na świat i człowieka w okresie renesansu wynikało też i stąd, że dzięki odkryciom geograficznym przekonano się iż świat jest znacznie większy i bardziej zróżnicowany niż myślano.
- W następstwie m.in. zmian społecznych w zamożnych miastach włoskich pojawiły się nowe poglądy nazywane humanizmem.
- Nowe poglądy zaczerpnięto od ludów nowoodkrytych krajów.
- Renesans narodził się we Włoszech.
Przeanalizuj poniższe ilustracje przedstawiające zabytki architektury w Polsce, a następnie wykonaj polecenie.
Zapoznaj się z opisami poniższych ilustracji przedstawiających zabytki architektury w Polsce, a następnie wykonaj polecenie.
Źródło A
Źródło B
Źródło C
Źródło D
Przeczytaj poniższe zdania i zaznacz, czy są one prawdziwe, czy fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Wystąpienie Marcina Lutra w 1517r. miało miejsce w Augsburgu. | □ | □ |
| Wystąpienie Marcina Lutra doprowadziło do rozłamu w Kościele i pojawienia się nowych wyznań protestanckich. | □ | □ |
| W 1517r. panował w Polsce Zygmunt I Stary. | □ | □ |
| Król Zygmunt August był chwalony przez papieża za postawę wobec protestantów. | □ | □ |
Słownik
(gr. anthropos – człowiek i łac. centrum – środek) – pogląd filozoficzny i religijny, zgodnie z którym człowiek stanowi centrum i cel Wszechświata; prekursorami antropocentryzmu poznawczego byli sofiści, od ich przedstawiciela – Protagorasa (480‑410 p.n.e.) pochodzi określenie: „człowiek jest miarą wszechrzeczy”
(z łac. humanus – ludzki) termin oznaczający nurt umysłowy, który polegał na odrodzeniu znajomości języków i literatury klasycznej oraz przyznaniu człowiekowi miejsca w centrum zainteresowania kultury
opieka nad artystami i finansowanie ich działalności przez miłośników sztuki lub fundatorów i kolekcjonerów; określenie pochodzi od imienia Mecenasa, żyjącego w I w. p.n.e. opiekuna pisarzy rzymskich
(łac. reformatio - przekształcenie) ruch religijno‑polityczno‑społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI w., mający na celu odnowę chrześcijaństwa; doprowadził do rozbicia Kościoła zachodniego na szereg odłamów nieuznających autorytetu papieża
najbardziej radykalny odłam polskiej reformacji, nieuznający m.in. dogmatu o Trójcy Świętej