Rośliny zarodnikowe
Mchy
Panuje przekonanie, że mchy obrastają północną stronę pni drzew i dzięki temu mogą zabłąkanemu wędrowcowi zastąpić kompas. Tymczasem prawdą jest tylko to, że rosną liczniej na zacienionej (na przykład przez inne drzewa) powierzchni pnia, gdzie mają więcej wilgoci.
Mchy żyją głównie w miejscach wilgotnych i zacienionych
Mchy to niewielkie rośliny tworzące gęste skupiska przypominające miękkie poduchy, tzw. darnie. Zwarta grupa tych roślin potrafi gromadzić duże ilości wody w licznych wąskich przestrzeniach pomiędzy poszczególnymi osobnikami i częściami ich ciała. Gdy wokół podłoże wysycha, mchy nadal dobrze funkcjonują. Nawet zupełnie wysuszone i pozornie martwe mogą po ponownym nawilżeniu kontynuować procesy życiowe.
Przeprowadź obserwację, aby sprawdzić, czy mech ma zdolność pobierania i zatrzymywania wody.
Problem badawczy: Czy mech ma zdolność pobierania i zatrzymywania wody?
zasuszone okazy mchu,
lupa;
spodeczek z wodą.
Umieść rośliny mchu na spodeczku wypełnionym wodą i obserwuj położenie listków.
Pozostaw mokre rośliny do wysuszenia i zwróć uwagę na to, co stanie się z listkami.
Wyjaśnij obserwowane zjawisko.
Dzięki zdolności do wchłaniania i magazynowania wody mchy mogą żyć w środowiskach bardzo suchych, np. na wydmach. Najczęściej występują jednak w miejscach zacienionych i wilgotnych, takich jak runo leśneruno leśne, powalone pnie i kora drzew. Niektóre rosną w szczelinach skalnych i na kamieniach, a także w miastach i wsiach na murach, dachach czy między płytkami chodnikowymi. Nieliczne żyją również w rzekach i jeziorach. Nie występują natomiast w morzach i oceanach.
Galeria przedstawiająca miejsca, w jakich można znaleźć mchy:
Dawniej ludzie często używali mchów do uszczelniania drewnianych domów. Ponieważ rośliny te potrafią wchłonąć dużą ilość wody, nawet podczas obfitych opadów deszczu czy śniegu woda nie przedostawała się do wnętrza domu.
Mchy nie posiadają typowych dla roślin organów
Mchy charakteryzują się prostszą budową niż inne rośliny lądowe. Zamiast korzeni mają chwytnikichwytniki, zamiast łodygi – łodyżkę, a zamiast liści – listki. Nazwy organów będące zdrobnieniami nie oznaczają, że są to liście czy łodygi mniejsze niż zwykle u roślin. Za pomocą takich nazw naukowcy informują, że te organy są jedynie w pewnym stopniu do nich podobne.
Mchy nie posiadają także tkanki okrywającej, dzięki czemu mogą wchłaniać wodę przez liście.
Budowa mchu płonnika
Płonnik pospolity jest powszechnie występującym w Polsce mchem. Jego część nadziemną stanowi prosta lub rozgałęziona ulistniona łodyżkaulistniona łodyżka. Drobne, zielone listki prowadzą fotosyntezęfotosyntezę oraz wchłaniają i magazynują wodę.
Z dolnej części łodyżki wyrastają cienkie, nitkowate chwytniki. Służą one roślinie do umocowania w podłożu.
Na szczycie ulistnionej łodyżki latem wyrasta łodyżka bezlistnałodyżka bezlistna – długa, pozbawiona chlorofilu i nie przeprowadzająca fotosyntezy. Bezlistna łodyżka zakończona jest zarodniązarodnią, która zamknięta jest wieczkiem i przykryta czepkiem. Powstają w niej drobniutkie zarodnikizarodniki, które po wysypaniu z zarodni kiełkują w ulistnione łodyżki z chwytnikami.
Mchy należą do roślin zarodnikowych, ponieważ w procesie rozmnażania tworzą zarodniki.
Przeprowadź obserwację, aby sprawdzić, czy w budowie mchu można wyróżnić organy.
Problem badawczy: Czy w budowie mchu można wyróżnić organy?
kępki mchu pędzlika murowego zebrane z miejskich murów lub ulic lub mchu płonnika,
lupa,
biała kartka papieru.
Rozdziel kępę mchu i obejrzyj pojedynczą roślinę, wyróżniając łodyżkę ulistnioną i łodyżkę bezlistną.
Używając igły, rozsuń listki i przez lupę przyjrzyj się im oraz chwytnikom.
Zwróć uwagę na zarodnię umieszczoną na szczycie łodyżki bezlistnej.
Jeśli zarodnia jest dojrzała i sucha, możesz, potrząsając nią, wysypać na białą kartkę papieru zarodniki. Określ ich barwę i wielkość.
Narysuj i opisz jedną roślinę mchu.
Mchy rozmnażają się płciowo i bezpłciowo
Rozmnażanie mchów przebiega w dwóch etapach. Cykl życiowy rozpoczyna zarodnik, z którego wyrasta nitkowata zielona struktura zwana splątkiemsplątkiem. Daje ona początek licznym ulistnionym łodyżkom. Każda z takich łodyżek na szczycie wytwarza plemniki albo komórki jajowe. Łodyżki rosną bardzo blisko siebie, dzięki czemu plemniki mogą w kroplach wody przepłynąć do komórek jajowych. Po zapłodnieniu na szczycie ulistnionej łodyżki wyrasta łodyżka z zarodnią rozmnażająca się bezpłciowo – przez zarodniki.
Torfowce i inne mchy
TorfowceTorfowce to mchy ściśle związane ze środowiskiem wodnym. Wraz z innymi roślinami tworzą niezwykłe zbiorowiska roślinne – torfowiska.
Cienkie listki torfowców zbudowane są z dwóch rodzajów komórek. Komórki żywe, zielone, wyposażone w chloroplasty prowadzą fotosyntezę. Pomiędzy nimi leżą martwe, beczułkowate komórki służące jako zbiorniki wody. Dzięki temu torfowce nasiąkają wodą jak gąbka i mogą zgromadzić jej nawet kilkanaście razy więcej niż same ważą!
Torfowce rosną przez całe życie. Podczas gdy wierzchołek rośliny stale się wydłuża, dolna, zanurzona w wodzie część stopniowo obumiera. Powstaje z niej miękka, brunatna masa – torftorf, który wykorzystywany jest przez człowieka w różnych dziedzinach życia.
Przeprowadź obserwację, aby dowiedzieć się, czy torf ma zdolność wchłaniania wody.
Problem badawczy: Czy torf ma zdolność wchłaniania wody?
10 suchych krążków torfu (można je kupić w sklepie ogrodniczym),
naczynie z wysokim brzegiem,
woda,
naklejki oznaczone cyframi od 1 do 10,
waga.
Oznacz krążki torfu cyframi od 1 do 10.
Zważ osobno każdy krążek i zanotuj wyniki w tabeli.
Umieść krążki w naczyniu, a następnie zalej je wodą tak, aby były całkowicie zanurzone.
Odczekaj klika minut; w razie potrzeby dolej trochę wody.
Wyjmuj pojedynczo krążki torfu, otrząsaj delikatnie z wody, by nie kapała.
Zważ krążki i zanotuj wyniki w tabeli.
Oblicz średnią masę suchych i mokrych krążków.
Oblicz, ile razy zmieniła się masa torfu po zamoczeniu.
Do pospolitych w Polsce mchów należą:
płonnik pospolity - powszechny w lasach, na łąkach i torfowiskach;
pędzlik murowy - występujący w miastach;
widłoząb miotlasty - rosnący w borach i na torfowiskach;
zdrojek pospolity - mech wodny, żyjący w czystych wodach na kamieniach.
Galeria przedstawiają przedstawicieli mchów spotykanych w Polsce:
Świetlanka to mech spotykany w tatrzańskich jaskiniach, zacienionych szczelinach skalnych, gdzie dochodzi niewielka ilość światła dziennego. W jego soczewkowatych komórkach załamują się promienie świetlne, co powoduje powstanie złoto‑szmaragdowej poświaty. Być może tu mają swe źródło legendy o skarbach ukrytych w tatrzańskich jaskiniach, znikających przed niepowołanymi oczami.
Mchy mają duże znaczenie w przyrodzie...
są organizmami pionierskimi - ich obumarłe szczątki wzbogacają podłoże w próchnicę, przygotowując je dla innych bardziej wymagających roślin;
magazynują duże ilości wody, przez co chronią przed powodziami;
stanowią środowisko życia dla wielu protistów, grzybów oraz zwierząt bezkręgowych (ślimaków, owadów, pajęczaków) i drobnych kręgowców (żaby, jaszczurki);
są całorocznym pokarmem dla wielu zwierząt roślinożernych, np. saren i jeleni.
... i dla człowieka
tworzą torf, który ma liczne zastosowania w rolnictwie, lecznictwie i kosmetyce;
borowina, która jest rodzajem torfu jest wykorzystywana do rozgrzewających okładów i kąpieli pomocnych w chorobach układu ruchu;
w niektórych krajach torf wykorzystywany jest jako materiał opałowy;
ze względu na gromadzenie dużej ilości wody mają niekiedy wpływ negatywny na środowisko przyczyniając się do zabagnienia pól uprawnych.
Galeria przedstawiająca sposoby wykorzystania mchów przez człowieka:
To ważne!
Mchy obficie występują w wilgotnych środowiskach lądowych.
Są to rośliny zarodnikowe wytwarzające organy ale inne niż te występujące u roślin nasiennych.
Mchy są zbudowane z ulistnionej łodyżki, która przeprowadza fotosyntezę oraz łodyżki bezlistnej, na której rozwija się zarodnia.
Mchy regulują krążenie wody w środowisku, są schronieniem i pokarmem dla zwierząt.
Torf wykorzystywany jest w lecznictwie, ogrodnictwie oraz jako źródło opału.
Na pożegnanie
Ułóż zestaw 3 zadań dla innych uczniów korzystających z tego podręcznika, które sprawdzą wiedzę o mchach. Do każdego pytania w zadaniu podaj 4 proponowane odpowiedzi, ale tylko jedna ma być prawidłowa. Pytanie z odpowiedziami wyślij Twojemu nauczycielowi, który włączy je do quizu Milionerzy.
Za Tobą część modułu o roślinach zarodnikowych. Wróć do polecenia na stronie „Na dobry początek” i dopisz brakujące definicje. Pamiętaj, żeby nie kopiować słownika, ale wyjaśnić każde słowo kluczowe w miarę możliwości swoimi słowami.