Regulacja nerwowo‑hormonalna i jej kontrola - podsumowanie

Receptory to każde z zakończeń komórek nerwowych lub wyspecjalizowana komórka odbierające określone bodźce i przekazujące je w postaci impulsów do ośrodków nerwowych.

Efektory to narządy wykonawcze w organizmie zwierzęcym i ludzkim, które są pobudzane lub hamowane przez impulsy nerwowe.

Receptory są komórkami wyspecjalizowanymi do odbierania informacji o stanie organizmu, którą następnie przekazują do określonego ośrodka kontroli w mózgu. Ten decyduje, jakie działania należy wykonać w organizmie, aby utrzymać jego parametry na właściwym poziomie. Działania te są podejmowane przez efektory, czyli narządy wewnętrzne, przywracające właściwy stan organizmu.

Przypomnij sobie, jakie są sposoby regulacji temperatury ciała.

Przypomnij sobie, co się dzieje, kiedy stężenie glukozy we krwi jest zbyt wysokie lub zbyt niskie.

Jeśli stężenie glukozy we krwi jest zbyt wysokie, ośrodek sytości daje sygnał do zaprzestania spożywania pokarmów w celu obniżenia jej stężenia. Jeśli stężenie glukozy we krwi jest zbyt niskie, ośrodek głodu sygnalizuje potrzebę spożycia pokarmu w celu podwyższenia jej stężenia.

Zastanów się, jakie jest działanie insuliny i glukagonu oraz kiedy dochodzi do wydzielania tych hormonów.

Insulina i glukagon działają antagonitycznie. Insulina odpowiada za obniżenie poziomu cukru we krwi, przyśpiesza jej transport do komórek oraz powoduje magazynowanie jej nadmiaru w wątrobie (w postaci glikogenu). Im więcej glukozy we krwi, tym więcej insuliny jest wydzielane. Natomiast w przypadku zapotrzebowania organizmu na glukozę (np. w momentach głodu) wzrasta poziom glukagonu. Rozkłada on zmagazynowane w wątrobie zapasy glikogenu i powoduje wzrost stężenia glukozy we krwi. W ten sposób organizm utrzymuje stały poziom glukozy we krwi.

Przypomnij sobie, jaki jest mechanizm reakcji organizmu na stres.

Przykładem współdziałania układu hormonalnego i krwionośnego jest reakcja organizmu na stres. Pod wpływem czynnika stresującego układ nerwowy pobudza nadnercza do wydzielania zwiększonej ilości adrenaliny. Z kolei adrenalina aktywuje układ nerwowy oraz mobilizuje cały organizm (podnosi ciśnienie krwi, zwiększa częstotliwość skurczów serca, wentylację płuc oraz stężenie glukozy we krwi). Taki mechanizm pozwala na szybką reakcję, która jest istotna w sytuacjach zagrożenia.

Przypomnij sobie informacje o zmysłach.

Zmysł dotyku dostarcza informacji o dotyku, bólu, ucisku.

Przypomnij sobie elementy budowy oka.

Brwi, rzęsy, powieki, spojówka, gruczoł łzowy.

Przypomnij sobie nazwy i funkcje hormonów.

1. adrenalina

2. testosteron

3. estrogeny

Mózgowie dzieli się na trzy części.

Mózgowie składa się z:

• mózgu, który opowiada za węch, kontrolę zachowań, uczenie się, podejmowanie świadomych decyzji.

• pnia mózgu, który odpowiada za wzrok i kontroluje funkcje życiowe, tj. oddychanie, pracę serca, ruch jelit.

• móżdżku, który zawiera ośrodki równowagi i koordynacji ruchów.

Odruchy bezwarunkowe to inaczej odruchy wrodzone, a odruchy warunkowe - nabyte, wyuczone.

Odruchy bezwarunkowe nie podlegają zmianom i nie zanikają, wykonuje się je automatycznie, bez udziału woli i świadomości. Natomiast odruchy warunkowe powstają w ciągu całego życia, można je kontrolować i modyfikować, a nieutrwalane słabną lub całkowicie zanikają.

Zastanów się, jakie elementy zawiera ulotka dołączona do leku.

Każda substancja wprowadzona do organizmu może wywołać w nim różne reakcje, dlatego przed zażyciem leku należy się zapoznać z treścią ulotki, która zawiera istotne informacje dotyczące dawkowania i sposobu użycia. Podaje ona przeciwwskazania do stosowania leku, które informują, kiedy nie należy leku przyjmować, oraz informuje, z jakimi substancjami nie można stosować leku (interakcje). W ulotce są również opisane działania niepożądane.

1. Przypomnij sobie cechy odruchu bezwarunkowego i odruchu warunkowego.

2. Przypomnij sobie budowę łuku odruchowego.

3. Receptor odbiera określone bodźce i przekazuje je do ośrodków nerwowych, a efektor to narząd wykonawczy.

4. Pamiętaj, że czas = droga / prędkość.

5. Zastanów się, dlaczego ważna jest szybka reakcja na bodziec.

1. W opisanej sytuacji miał miejsce odruch bezwarunkowy, ponieważ był szybki i został wykonany automatycznie bez udziału woli kolegi.

2. Y - neuron czuciowy, Z - neuron pośredniczący, X - neuron ruchowy.

3. Receptorem jest receptor bólu, a efektorem mięśnie nóg.

4. $Czas=\frac{2m}{100\frac{m}{s}}=0,02s$

   Reakcja na ukłucie pinezką nastąpiła po 0,02 s.

5. Odruch bezwarunkowy jest bardzo ważny, ponieważ ma znaczenie obronne dla organizmu. W tym przypadku natychmiastowa reakcja chroni kolegę przed wbiciem się pinezki głęboko w stopę.

1. Przypomnij sobie, w jakich sytuacjach dochodzi do wzrostu glukozy we krwi.

2. Czy po wzroście stężenia glukozy we krwi stężenie insuliny wzrasta lub maleje?

3. Przypomnij sobie rolę insuliny.

1. Gwałtowny wzrost insuliny nastąpił między godziną 9 a 10, 13 a 15, 19 a 20. Zjawisko to miało miejsce 3 razy w ciągu doby. Jego przyczyną było spożycie posiłku.

2. Przy zwiększeniu stężenia glukozy we krwi wzrasta stężenie insuliny.

3. Insulina odpowiada za obniżenie stężenia glukozy we krwi.

Przeczytaj tekst ponownie, zwracając uwagę na odpowiedzi na pytania.

1. Słodki, słony, kwaśny, gorzki, umami, smak jonów wapnia.

2. Obecnie wiemy, że receptory smaku są rozmieszczone na języku mniej więcej równomiernie, a nie na konkretnych fragmentach powierzchni języka.

3. Chlorek sodu jest słony, a chlorek potasu słony i gorzki. Różnice w smakach tych soli wynikają z tego, że chlorek sodu oddziałuje tylko na receptory smaku słonego, a chlorek potasu oddziałuje na receptory smaku słonego i gorzkiego.

4. Niektóre osoby nie lubią czekolady, ponieważ są wyczulone na gorzki smak.

5. Większość receptorów smaku jest rozmieszczona na przedniej stronie języka, ponieważ głównie przednia część języka ma kontakt ze spożywanym pokarmem.

Zanotuj problem badawczy i postaw hipotezę. Zastanów się, co będzie ci potrzebne do wykonania doświadczenia i zapisz instrukcję.

Przykładowa odpowiedź

Problem badawczy: Czy receptory wszystkich smaków są równomiernie rozmieszczone na przodzie języka?

Hipoteza: Receptory wszystkich smaków są równomiernie rozmieszczone na przodzie języka.

Co będzie potrzebne?

• twoja osoba,

• pipeta Pasteura,

• woda,

• sok z cytryny,

• roztwór cukru,

• roztwór soli kuchennej,

• sos sojowy,

• sok z grejpfruta.

Próba kontrolna

• woda

Próba badawcza

• sok z cytryny

• roztwór cukru

• roztwór soli

• sos sojowy

• sok z grejpfruta

Instrukcja

1. Wyciągnij język i za pomocą pipety Pasteura umieść na jego środku 2 krople wody.

2. Wyciągnij język i za pomocą pipety Pasteura umieść na jego środku 2 krople soku z cytryny.

3. Wyciągnij język i za pomocą pipety Pasteura umieść na jego środku 2 krople roztworu cukru.

4. Wyciągnij język i za pomocą pipety Pasteura umieść na jego środku 2 krople roztworu soli.

5. Wyciągnij język i za pomocą pipety Pasteura umieść na jego środku 2 krople sosu sojowego.

6. Wyciągnij język i za pomocą pipety Pasteura umieść na jego środku 2 krople soku z grejpfruta.

7. Określ, czy przy każdym z próbowanych produktów odczułeś smak. Jeśli tak, to jaki? Zanotuj swoje wyniki i na ich podstawie wyciągnij wnioski. Zweryfikuj postawioną hipotezę.

1. Zwróć uwagę na nazwy nowotworów wymienione w tekście źródłowym.

2. Zwróć uwagę, że rak w języku łacińskim to cancer [wym. kanser].

3. Zastanów się, czy bierne palenie zwiększa ryzyko zachorowania na niektóre choroby.

4. Odczytaj nazwy substancji z tekstu.

1. Nowotwory płuc, krtani, języka, warg, nerek, pęcherza moczowego, żołądka, wątroby i trzustki, sutka i szyjki macicy, białaczki.

2. Kancerogeny.

3. Przebywanie w pomieszczeniach, gdzie pali się papierosy, zwiększa ryzyko chorób serca i układu oddechowego (w tym wystąpienia nowotworów, astmy, zapalenia oskrzeli).

4. Alfa‑benzopiren, N‑nitrozoaminy, aminy aromatyczne, acetoaldehyd, tlenek azotu, tlenek węgla, nikotyna.

1. Problem badawczy to pytanie, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie.

2. Zastanów się, czy pacjenci z grupy B byli próbą kontrolną czy próbą badawczą.

3. Zastanów się, czy palenie papierosów wpływa na rozwój raka płuc.

1. Jaki jest wpływ palenia papierosów na rozwój raka płuc?

2. Pacjenci z grupy B byli próbą kontrolną.

3. Palenie papierosów wpływa na rozwój raka płuc.

Zastanów się, w jaki sposób można ograniczyć niektóre z czynników zwiększających ryzyko chorób nowotworowych.

• Zdrowe odżywianie.

• Niepalenie papierosów i unikanie przebywania w pomieszczeniach, w których inne osoby palą papierosy.

• Szczepienia ochronne (np. przed HPV).

• Unikanie spożywania alkoholu.

• Uprawianie sportu.

• Unikanie przebywania na słońcu i stosowanie kremów z filtrem SPF 50.

• Nieprzyjmowanie narkotyków.

Zauważ, że tabletki antykoncepcyjne zawierają hormony.

Nie należy przyjmować tabletek antykoncepcyjnych bez konsultacji z lekarzem, ponieważ zawarte w nich hormony wpływają na funkcjonowanie całego organizmu, dlatego istnieją przeciwwskazania do ich stosowania, np. choroby przewlekłe takie jak zakrzepica, żylaki, nadciśnienie.

Zanotuj, co będzie potrzebne do przeprowadzenia doświadczenia. Przedstaw instrukcję. Pamiętaj, że człowiek słyszy dźwięki o częstotliwości fal dźwiękowych od 20 do 20 000 Hz. Wysokie tony to te, które są wyższe od 3000 Hz.
Programy do generowania częstotliwości fal dźwiękowych dostępne są w internecie.

Przykładowa odpowiedź

Problem badawczy: Czy kobiety słyszą wyższe dźwięki niż mężczyźni?

Hipoteza: Kobiety słyszą wyższe dźwięki niż mężczyźni.

Co będzie potrzebne?

• 10 mężczyzn,

• 10 kobiet,

• generator częstotliwości fal dźwiękowych (dostępny online).

Instrukcja

1. Każdej z badanych osób przedstaw dźwięki o częstotliwości fal dźwiękowych 3000 Hz, 10 000 Hz, 15 000 Hz, 16 000 Hz, 17 000 Hz, 18 000 Hz, 19 000 Hz, 20 000 Hz.

2. Skonstruuj tabelę. Zanotuj w niej płeć badanej osoby oraz najwyższy słyszany przez nią dźwięk.

3. Czy na podstawie otrzymanych wyników możesz potwierdzić hipotezę?

1. Informacje są zawarte w podrozdziale: Co to jest lek ... i w jakim celu się go stosuje.

2. Informacje są zawarte w podrozdziale: Co to jest lek ... i w jakim celu się go stosuje.

3. Informacje są zawarte w podrozdziale: Informacje ważne przed zastosowaniem leku.

4. Informacje są zawarte w podrozdziale: Ostrzeżenia i środki ostrożności.

5. Informacje są zawarte w podrozdziale: Możliwe działania niepożądane.

Przykładowa odpowiedź

1. Paracetamol – działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, chlorowodorek fenylefryny – zmniejsza przekrwienie i obrzęk błony śluzowej nosa, maleinian feniraminy – łagodzi objawy uczuleniowe (kichanie, świąd).

2. Łagodzenie lub usuwanie objawów grypy i przeziębienia, tj.: gorączki, dreszczy,  kataru oraz bólów mięśni, kostno‑stawowych i głowy.

3. Osoby nadwrażliwe na którykolwiek składnik leku, pacjenci przyjmujący inhibitory monoaminooksydazy, pacjenci z ciężkimi chorobami serca lub mający wysokie ciśnienie tętnicze, pacjenci z nadczynnością tarczycy, pacjenci nadwrażliwi na orzeszki ziemne i soję, kobiety w ciąży i karmiące piersią, osoby poniżej 12 roku życia.

4. Należy zachować ostrożność, jeśli u pacjenta występują choroby nerek, wątroby, układu krążenia, jeśli pacjent jest odwodniony, choruje na cukrzycę, padaczkę lub ma niedrożność układu pokarmowego.

5. Nudności, wymioty, senność, reakcje uczuleniowe, wysypka, pokrzywka, swędzenie, krwawienia, zaparcia, biegunka, nerwowość. Działania niepożądane należy zgłaszać lekarzowi lub farmaceucie. Można je również zgłosić bezpośrednio do Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych.