Grzyby - cudzożywne organizmy plechowe
Grzyby należą do największych organizmów na Ziemi. Dowodem na to stwierdzenie jest przedstawiciel gatunku opieńki ciemnej odkryty w 2001 r. w USA. Organizm ten rozrasta się pod ziemią na powierzchni blisko 10 km², a jego masę szacuje się na ok. 610 ton. Jak to możliwe?
Grzyby zasiedlają wiele środowisk na Ziemi
Grzyby najpowszechniej występują na lądzie, w miejscach wilgotnych i ciepłych. W lasach są składnikiem ściółki, rosną na powalonych pniach i korze żywych drzew. Czasem pokrywają białymi lub brązowymi plamami liście roślin. Spotyka się je na skałach, murach, a także na ścianach zawilgoconych budynków.
Grzyby pasożytnicze zamieszkują ciała innych organizmów. Nieliczne przystosowały się do życia w wodzie.
Większość grzybów ma budowę strzępkową
Ciało grzybów może być jednokomórkowe lub częściej, wielokomórkowe. Jednokomórkowymi grzybami są np. drożdże, a wielokomórkowymi np. borowik czy rydz.
Komórki grzybów otacza ściana komórkowa, która zbudowana jest z chityny - rodzaju cukru budującego również pancerze owadów. W cytoplazmie znajduje się jedno lub więcej jąder komórkowych.
U grzybów wielokomórkowych, komórki układają się w szeregi tworząc cienkie, nitkowate twory zwane strzępkamistrzępkami. Wszystkie strzępki tworzą ciało grzyba, czyli grzybnięgrzybnię. Grzybnia jest plechąplechą, ponieważ nie tworzy tkanek i organów.
Luźno ułożone, rozgałęzione strzępki przerastają podłoże tworząc gęstą sieć, która może zajmować powierzchnię kilku kmIndeks górny 22 i ważyć kilka ton.
Grzyby określane mianem kapeluszowych, np. pieczarka, borowik i muchomor, tworzą dodatkowo owocnikiowocniki, zbudowane z gęsto splecionych i zbitych strzępek. Owocnik najczęściej składa się z trzonu i osadzonego na nim kapelusza. Powstają w nim zarodnikizarodniki, za pomocą których grzyby się rozmnażają i rozsiewają.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1SuAn3h6iPsy
Animacja pod tytułem "Budowa grzyba kapeluszowego".
Grzyby pleśniowe, takie jak pleśniak, pędzlak i kropidlak, charakteryzują się luźną, niewytwarzającą owocników grzybnią. U tych grzybów, zarodniki powstają na końcach strzępek.
Grzyby zaliczamy do plechowcówplechowców - organizmów, których ciało nie zwiera tkanek i organów.
Wymień cechy różniące grzyby od innych organizmów.
Galeria ilustracji i zdjęć grzybni z zarodnikami:
Przeprowadź poniższą obserwację, aby dowiedzieć się, jaką funkcję pełnią blaszki grzybów.
Problem badawczy: Jaką funkcję pełnią blaszki grzybów?
młode i dojrzałe owocniki pieczarek
papierowa tacka
lupa
Obejrzyj dojrzały owocnik pieczarki. Wyróżnij trzon, kapelusz, blaszki i pierścień.
Wykorzystując lupę, zaobserwuj blaszki.
Porównaj barwę oraz wygląd powierzchni blaszek dojrzałego i młodego owocnika.
Zaobserwuj osłonę spodniej części kapelusza młodej pieczarki i jej pozostałość u dojrzałej.
Kapelusz dojrzałej pieczarki połóż na tacce blaszkami w dół i zostaw na kilka dni w ciepłym miejscu.
Po kilku dniach unieś kapelusz i zaobserwuj, co się pod nim znajduje.
Owocniki niektórych grzybów rosną w regularnych pierścieniach nazywanych czarcimi kręgami. W dawnych czasach przypisywano im czarodziejską moc, wierząc, że tańczą w nich czarownice. Dziś wiemy, że okręgi te to wynik promienistego rozrastania się grzybni, na której obrzeżach wyrastają owocniki. W taki sposób rośnie wiele gatunków muchomorów, kurek czy purchawek.
Czasznica olbrzymia to grzyb, który wytwarza olbrzymie owocniki o masie do 20 kg. Kulisty owocnik wypełniony jest zarodnikami. Gdy dojrzeje, na jego szczycie tworzy się otwór, przez który wydostają się miliony zarodników. Grzyb ten można spotkać na łąkach, pastwiskach, w parkach i ogrodach na żyznych glebach.
Grzyby mogą być saprobiontami, symbiontami lub pasożytami
Grzyby są cudzożywne. Większość z nich to saprobionty, czyli organizmy odżywiające się martwą materią. Grzyby pozyskują ją ze spróchniałych pni drzew, opadłych liści, szczątków zwierząt lub produktów żywnościowych.
Wiele grzybów żyje w symbioziesymbiozie z korzeniami określonych gatunków roślin. To dlatego borowiki spotyka się pod dębami, maślaki pod modrzewiami, koźlarze wśród brzóz, a rydze pod świerkami. Roślina dostarcza grzybowi substancji pokarmowych wytworzonych podczas fotosyntezy, natomiast grzyb ułatwia jej pobieranie z gleby wody i soli mineralnych.
Specjalny rodzaj symbiozy tworzą grzyby z niektórymi glonami. W jej wyniku powstają nowe organizmy - porosty.
Niektóre gatunki grzybów są pasożytami roślin i zwierząt. W takim przypadku, strzępki grzyba wnikają głęboko w tkanki żywiciela i pobierają z nich substancje pokarmowe.
Energię do życia grzyby uwalniają na drodze oddychania tlenowego lub fermentacji
Pobrany pokarm grzyby wykorzystują do uwalniania energii w procesie oddychania komórkowego. Większość grzybów oddycha tlenowo, tylko niektóre, np. drożdże, w warunkach beztlenowych przeprowadzają proces fermentacji alkoholowej, podczas której z sacharozy powstaje alkohol - etanol i dwutlenek węgla.
Przeprowadź poniższą obserwację, aby dowiedzieć się, jak niska temperatura wpływa na proces fermentacji.
Problem badawczy: Jak niska temperatura wpływa na proces fermentacji?
2 kostki świeżych drożdży piekarniczych
przegotowana i wystudzona woda
cukier
2 półlitrowe plastikowe butelki
2 balony
łyżka stołowa
szklanka
lodówka
Do każdej z butelek włóż po 1 kostce rozdrobnionych drożdży piekarniczych, wlej po szklance wody i wsyp po 4 łyżki cukru.
Zakręć butelki i wstrząśnij nimi tak, aby rozpuścić wszystkie składniki.
Odkręć butelki i naciągnij na ich szyjkę balon.
Jedną z butelek wstaw do lodówki o temperaturze 4°C, drugą pozostaw w temperaturze pokojowej – ok. 22°C.
Po 4 godzinach sprawdź obydwie butelki.
Większość grzybów rozmnaża się przez zarodniki
Grzyby rozmnażają się bezpłciowo i płciowo.
Charakterystycznym sposobem rozmnażania grzybów jednokomórkowych jest pączkowanie. Polega ono na tym, że organizm rodzicielski wytwarza uwypuklenie ściany komórkowej, które stopniowo się powiększa i odłącza, tworząc nową komórkę.
Grzyby wielokomórkowe rozmnażają się głównie przez zarodniki. Te niewielkie komórki przenoszone przez wiatr docierają do odległych miejsc, co pozwala tym organizmom zasiedlić nowe rejony.
Niektóre wielokomórkowe grzyby mogą rozmnażać się również przez fragmentację grzybni. W tym przypadku, z oderwanego fragmentu grzybni wyrasta nowy osobnik.
Od wysiania zarodników do wykształcenia się owocników mija niekiedy kilka, a nawet kilkanaście lat. Z tego powodu hodowcy pieczarek rozmnażają te grzyby przez podział – fragmentację grzybni. Najbardziej odpowiednim podłożem do uprawy pieczarek jest sfermentowany i zawierający dużo słomy obornik koński.
Grzyby pełnią bardzo ważną funkcję w przyrodzie...
Jako saprobionty, podobnie jak bakterie, oczyszczają środowisko z odchodów zwierząt i szczątków organizmów. Dzięki temu wzbogacają glebę w składniki mineralne pochodzące z rozkładu tych pozostałości. Składniki te są później pobierane przez rośliny i wbudowywane w ich organy. Grzyby przyczyniają się w ten sposób do tworzenia gleby i zapewniają obieg materiiobieg materii w przyrodzie.
... i dla człowieka
Drożdże prowadzą proces fermentacji, dlatego znajdują szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym i gospodarstwach domowych. Wykorzystuje się je do wypieku ciast i chleba oraz do produkcji wina i piwa. Z kolei sery pleśniowe wytwarza się przy udziale specjalnie wybranych grzybów pleśniowych.
W przemyśle farmaceutycznym grzyby służą do wytwarzania antybiotyków – substancji o właściwościach bakteriobójczych. Pierwszy antybiotyk – penicylinę – otrzymano z grzybni pędzlaka. Jej odkrywcą był szkocki lekarz Alexander FlemingAlexander Fleming.
Grzyby pasożytnicze powodują uciążliwe choroby roślin. Przyczyniają się do obniżenia plonów oraz osłabienia drzew. Grzyby pasożytujące na zwierzętach (także ludziach) wywodują choroby nazywane grzybicami. Do zarażenia grzybicągrzybicą stóp może dojść np. na basenie lub w ogólnodostępnych łazienkach, które nie są odpowiednio często odkażane. Dlatego zalecane jest używanie w takich miejscach obuwia ochronnego.
Galeria zdjęć pasożytniczych gatunków grzybów:
Grzyby pleśniowe są częstą przyczyną niszczenia skór, wełny czy bawełny oraz np. książek, jeśli przechowuje się je w nieodpowiednich warunkach. Powodują także psucie się żywności. Pleśnie wydzielają trujące substancje, które po spożyciu mogą wywołać raka wątroby.
Produkty spożywcze, na których pojawiły się grzyby pleśniowe, nie nadają się do spożycia. Zebranie pleśni z dżemu lub odkrojenie kawałka zapleśniałego chleba nie czyni ich jadalnymi. Pozostała, pozornie nienaruszona część zawiera szkodliwe substancje wydzielone przez grzyby. Dlatego spleśniałą żywność należy bezwzględnie wyrzucić.
Od wieków owocniki grzybów znajdują zastosowanie w kuchni. Chityna zawarta w ścianach komórkowych grzybów sprawia, że są one ciężkostrawne, jednak ich walory smakowe i odżywcze (aminokwasy, witaminy A, BIndeks dolny 11, BIndeks dolny 22, PP) decydują o tym, że stanowią popularny składnik potraw. Jadalne grzyby są zbierane w lasach (borowiki, maślaki, koźlarze, kurki) lub hodowane na skalę przemysłową (pieczarki, boczniaki).
Galeria grzybów jadalnych występujących w Polsce:
Niektóre grzyby leśne bywają przyczyną zatruć pokarmowych. Ich toksyny nieodwracalnie uszkadzają komórki wątroby, często prowadząc do śmierci. Jednym z najgroźniejszych grzybów jest muchomor sromotnikowy, mylony z czubajką kanią lub pieczarką leśną.
Galeria grzybów trujących występujących w Polsce:
Zasady zbierania grzybów:
Grzyby można zbierać tylko poza obszarami chronionymi. Nie należy ich pozyskiwać z miejsc położonych w pobliżu dróg i na obszarach zanieczyszczonych.
Należy zbierać wyłącznie grzyby dobrze znane.
Najbezpieczniej zbierać grzyby z rurkami pod kapeluszem, gdyż nie ma wśród nich gatunków śmiertelnie trujących.
Nie należy zbierać owocników zbyt młodych, słabo wykształconych, które są trudne do rozpoznania.
Miejsce po grzybie należy przykryć ściółką i lekko ucisnąć, co zapobiega wysuszeniu odkrytej grzybni.
Nie należy zbierać grzybów starych, zwiędniętych, ponieważ zawierają one zarodniki, z których powstanie nowa grzybnia.
Grzyby niejadalne i trujące są pokarmem zwierząt, dlatego nie należy ich niszczyć.
Porosty zbudowane są z grzyba i glonu
Porosty występują na całej Ziemi. Spotykane są zarówno za kołem podbiegunowym, jak i na wypalonych słońcem pustyniach i stepach. Rosną także na szczytach wysokich gór.
Porosty są organizmami pionierskimiorganizmami pionierskimi, co oznacza że mogą się osiedlać na terenach pozbawionych roślin. Można je znaleźć na skałach i kamieniach, korze drzew i glebie, na dachach, tynkach i metalowych elementach budynków.
Organizmy te mają różne formy i kształty. Różnorodność ta zależy od ich środowiska życia i miejsca występowania.
Przeprowadź obserwację, aby dowiedzieć się, jakie kształty plech mają porosty.
Problem badawczy: Jakie kształty mają plechy porostów?
okazy porostów o różnych kształtach plechy
lupa
Podczas pobytu w parku lub lesie zaobserwuj plechy porostów. Zwróć uwagę na ich kształt.
Ciało porostów jest plechą i składa się z pojedynczych komórek glonów, które oplecione są strzępkami grzyba. Strzępki tworzą zbitą strukturę zewnętrzną, nieprzepuszczalną dla wody i odporną na mróz. Ponadto wytwarzają chwytniki przytrzymujące porost w podłożu. We wnętrzu plechy występuje luźna warstwa komórek glonów.
Ze względu na budowę wyróżnia się plechy skorupiaste, listkowate oraz krzaczkowate.
Do glonów zaliczane są organizmy samożywne należące do różnych królestw – roślin, protistów i bakterii. Obecnie odchodzi się od używania tego terminu, jednak w tym materiale posłużono się nim, żeby nazwać ogólnie organizmy samożywne wchodzące w skład porostów.
Grzyby oraz glony wchodzące w skład porostu współpracują ze sobą. Funkcją grzyba jest ochrona delikatnych glonów przed czynnikami środowiska i dostarczenie wody oraz soli mineralnych. Z kolei glony jako organizmy samożywne odżywiają grzyba, wytwarzając cukry w procesie fotosyntezy. Taka ścisła zależność między organizmami nazywana jest symbiozą. Sprawia ona, że porosty są organizmami całkowicie samowystarczalnymi.
Porosty to organizmy długowieczne. Wiek niektórych gatunków naskalnych o plechach skorupiastych oszacowano na 4,5 tys. lat! Chociaż porosty rosną bardzo powoli, w lasach tropikalnych spotyka się gatunki o plechach długich na 2 m.
Znaczenie porostów
Porosty zasiedlają skrajnie nieurodzajne podłoża, nawet nagie kamienie. Wydzielają do środowiska tzw. kwasy porostowe, które powodują kruszenie skał. W ten sposób porosty uczestniczą w tworzeniu gleby, którą mogą zasiedlić rośliny.
Porosty nie potrafią wydalać wchłoniętych ze środowiska związków toksycznych, dlatego substancje te powodują obumieranie ich plech. Najbardziej wrażliwe na skażenia powietrza są gatunki porostów krzaczkowatych i listkowatych, które najszybciej zamierają. Ta cecha porostów sprawia, że występowanie konkretnych gatunków porostów może pełnić funkcję wskaźników czystości, przez co wykorzystuje się je do oceny stopnia zanieczyszczenia powietrza. Porównując występowanie gatunków na danym terenie ze skalą porostową, można ustalić stopień skażenia środowiska związkami siarki.
Galeria przedstawia skalę porostową:
Porosty wykorzystywane są do produkcji leków: nalewki oraz sproszkowane plechy płucnicy islandzkiej i granicznika płucnika od wieków stosowano w leczeniu kataru, kaszlu i gruźlicy. Z niektórych gatunków wytwarza się barwniki używane w badaniach chemicznych. Potrawy z porostów są cenionymi przysmakami np. w Japonii. Do dziś w wielu rejonach Laponii do mąki, z której wypieka się chleb, dodaje się zmielone plechy płucnicy islandzkiej.
Ponieważ plecha porostów przyrasta w stałym, powolnym tempie, na podstawie jej wielkości można ocenić, jak dawno te pionierskie organizmy zasiedliły daną powierzchnię. Dzięki pomiarom wielkości plechy można też oszacować tempo cofania się lodowców, gdyż porosty szybko pojawiają się na odsłoniętych spod lodu skałach. W ten sposób uzyskuje się wiarygodne informacje na temat zmian klimatycznych w ostatnich wiekach. Metodę tę wykorzystuje się również do ustalenia daty wzniesienia obiektów budowlanych. Tak określono np. czas powstania słynnych posągów na Wyspie Wielkanocnej.
To ważne!
Grzyby występują przede wszystkim na lądzie, w miejscach wilgotnych, ciepłych i zacienionych.
Grzyby to organizmy, których ciało – nazywane grzybnią – ma postać plechy i jest najczęściej zbudowane z nitkowatych strzępek.
Wszystkie grzyby są cudzożywne. Większość oddycha tlenowo, choć niektóre gatunki przeprowadzają fermentację alkoholową.
Grzyby mają ogromne znaczenie w przyrodzie jako saprobionty, a przez człowieka wykorzystywane są w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym.
Podczas grzybobrania najlepiej zrezygnować ze zbierania grzybów blaszkowych, wśród których znajdują się gatunki śmiertelnie trujące. Zaleca się zbieranie jedynie grzybów rurkowych.
Porosty to organizmy symbiotyczne tworzone przez strzępki grzybów oraz glony. Zaliczane są do królestwa grzybów.
Na pożegnanie
mikoryza - 1. zbita część grzybni, na której powstają zarodniki; składa się zwykle z trzonu i kapelusza, 2. choroba wywoływana przez grzyby pasożytnicze, 3. splot nitkowatych strzępek tworzących plechę grzyba
grzybnia - 1. zbita część grzybni, na której powstają zarodniki; składa się zwykle z trzonu i kapelusza, 2. choroba wywoływana przez grzyby pasożytnicze, 3. splot nitkowatych strzępek tworzących plechę grzyba
Zaznacz nazwy grzybów trujących.
- borowik szlachetny
- muchomor sromotnikowy
- muchomor czerwony
- czubajka kania
- opieńka miodowa
- pieprznik jadalny
Określ opisany rodzaj plechy porostu. Możliwe odpowiedzi: 1. Krzaczkowata, 2. Listkowata, 3. Skorupiasta
Ułóż zestaw 4 zadań dla innych uczniów korzystających z tego podręcznika, które sprawdzą wiedzę o grzybach i porostach. Do każdego pytania w zadaniu podaj 4 proponowane odpowiedzi, ale tylko jedna ma być prawidłowa. Pytanie z odpowiedziami wyślij Twojemu nauczycielowi, który włączy je do quizu Milionerzy.
Za Tobą moduł o grzybach i porostach. Wróć do polecenia na stronie „Na dobry początek” i dopisz brakujące definicje. Pamiętaj, żeby nie kopiować słownika, ale wyjaśnić każde słowo kluczowe w miarę możliwości swoimi słowami.
