Nazwy osobowe - imiona i nazwiska

Warto wiedzieć

Wiele osób wierzy, że imię człowieka ma wpływ na jego życie - gwarantuje sukces, może być przyczyną życiowych porażek czy determinujedeterminowaćdeterminuje cechy osobowości. Dlatego też rodzice przywiązują dużą wagę do wyboru imienia dla przyszłego potomka. Każde imię ma bowiem swoje znaczenie. Na przykład imię Sylwia wywodzi się z języka łacińskiego i dosłownie oznacza kobietę „leśną”, „dziką”, „pochodzącą z lasu”. Nauka zajmująca się badaniem pochodzenia wyrazów (w tym imion) to etymologia.

O imionach...

Zapoznaj się z poniższą definicją imienia zawartą w słowniku Władysława Kopalińskiego.

Zapoznaj się z filmem na temat pochodzenia i znaczenia imion.

Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska19451891

RDoh4yEe0tALO

Czarno‑biała fotografia portretowa przedstawia kobietę około 30 roku życia, ubraną w futro. Na głowie ma beret z siatkowaną woalką nasuniętą do połowy twarzy. Pasma włosów wystają spod nakrycia głowy. Kobieta kieruje wzrok w dół, delikatnie się uśmiecha.

Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska

1891 – 1945

- córka słynnego polskiego malarza Wojciecha Kossaka, poetka i dramatopisarka. Znana przede wszystkim jako autorka poezji miłosnej. Do najbardziej znanych tomików poetyckich Pawlikowskiej należą Niebieskie migdały i Różowa magia.

Przeczytaj poniższy tekst Marii Pawlikowskiej‑Jasnorzewskiej i wykonaj związane z nim ćwiczenia i polecenia.

O nazwiskach...

Dawno temu prawdziwe imię dostawało się dopiero przy postrzyżynach. Wtedy siedmioletnim chłopcom obcinano włosy i przechodzili oni pod opiekę ojca. W późniejszych czasach imię nadawano na chrzcie, a współcześnie otrzymuje się
je po urodzeniu.

A skąd się wzięły nazwiska? Kogoś zaczęto nazywać Gdańskim, bo pochodził spod Gdańska. Ktoś inny otrzymał nazwisko Pawlak, bo jego ojciec miał na imię Paweł. Ktoś inny został Piekarzem. Pewnie się domyślasz dlaczego?

Nazwisko dziedziczone z ojca na dzieci i oznaczające przynależność do rodziny rozpowszechniło się na początku XIX wieku.

Odkąd pojawiły się w Polsce nazwiska, zawsze pisano je po imieniu. Obecnie
pisanie nazwiska przed imieniem jest czymś sztucznym. Oczywiście, w spisach alfabetycznych, na przykład w dzienniku lub bibliotecznym katalogu, jest to konieczne – ale w pozostałych przypadkach jest po prostu błędne.

Na podstawie książki Witolda Pawła Cienkowskiego pt. „Z tajemnic języka”, Warszawa 1963.

RzNdnGvN9JtWd1

Obrazek składa się z pięciu osobnych rysunków. Pierwszy rysunek przedstawia rodziców: kobieta trzyma niemowlę, mężczyzna uśmiecha się, podpis "Jan". Na drugim rysunku stoi mężczyzna, który krzyczy "Janek!". Z prawej strony widać biegnących trzech mężczyzn. Trzeci rysunek przedstawia portret mężczyzny o białych włosach z podpisem: "Jan Biały". Na kolejnym rysunku widać portret mężczyzny z młotkiem w ręce; podpis: "Jan Kowalski". Ostatni rysunek przedstawia portret mężczyzny o wydatnym nosie, który jest podpisany: "Jan Nochal".

Zapoznaj się z powyższą wypowiedzią profesora Jana Miodka, językoznawcy z Uniwersytetu Wrocławskiego. Profesor w swoich książkach i programach telewizyjnych uczy, jak poprawnie używać języka polskiego.

R1H1n8PgT3kLJ

Nagranie Wideo. Na początku pojawia się plansza: „Co było pierwsze – imię czy nazwisko?”. Następnie pojawia się prof. Jan Miodek. Mężczyzna siedzi na tle regałów wypełnionych książkami. W trakcie nagrania wyświetlają się portrety władców Polski i portret Mikołaja Wolskiego. Na końcu pojawia się plansza z napisami: wystąpił prof. dr hab. Jan Miodek. Realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", czerwiec 2015.

Nagranie Wideo. Na początku pojawia się plansza: „Co było pierwsze – imię czy nazwisko?”. Następnie pojawia się prof. Jan Miodek. Mężczyzna siedzi na tle regałów wypełnionych książkami. W trakcie nagrania wyświetlają się portrety władców Polski i portret Mikołaja Wolskiego. Na końcu pojawia się plansza z napisami: wystąpił prof. dr hab. Jan Miodek. Realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", czerwiec 2015.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1H1n8PgT3kLJ

Nagranie Wideo. Na początku pojawia się plansza: „Co było pierwsze – imię czy nazwisko?”. Następnie pojawia się prof. Jan Miodek. Mężczyzna siedzi na tle regałów wypełnionych książkami. W trakcie nagrania wyświetlają się portrety władców Polski i portret Mikołaja Wolskiego. Na końcu pojawia się plansza z napisami: wystąpił prof. dr hab. Jan Miodek. Realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", czerwiec 2015.

O przydomkach, przezwiskach, pseudonimach...

R1Yf19GgVzo2j

Ilustracja przedstawia mężczyznę w czarnych okularach. Ma czarne włosy z długą grzywką uniesioną nad czołem. Powyżej znajduje się dymek z tekstem: "Dodatkowe określenia dopisywane do imion nazywamy przydomkami. Najczęściej wskazują one jakąś charakterystyczną cechę osoby. Myślę, że książę Bolesław Krzywousty nie miał pięknego uśmiechu...".

Odmiana nazwisk

Nazwiska w odmianie możemy traktować jak rzeczowniki pospolite:

• Anna Nowak i Adam Nowak to państwo Nowakowie.

• Danuta Chrzanowicz i Grzegorz Chrzanowicz to państwo Chrzanowiczowie.

• Teresa Miodek i Jan Miodek to państwo Miodkowie.

• Marzena Brat i Marcin Brat to państwo Bratowie.

• Paulina Zając i Paweł Zając to państwo Zającowie.

• Małgorzata Kładoczna i Piotr Kładoczny to państwo Kładoczni.

• Aleksandra Słodowa i Andrzej Słodowy to państwo Słodowi.

W języku polskim coraz rzadziej używa się żeńskich form nazwisk innych niż przymiotnikowe. O ile nazwisko „Szymański” odnosi się do mężczyzny, a „Szymańska” – do kobiety, o tyle nazwisko „Sienkiewicz” jest używane w odniesieniu do obu płci. Od tego typu nazwisk można tworzyć formy żeńskie, np. pani „Kłak”, jeśli jest żoną pana „Kłaka”, może nosić nazwisko „Kłakowa”, a żona pana „Skargi” to pani „Skarżyna”.  Cząstki „-ówna” lub „-anka” natomiast dodawane do nazwiska ojca odnoszą się do córek, np. „Kłakówna” to córka „Kłaka”, a „Skarżanka” to córka „Skargi”.

A to ciekawe!

W greckich społecznościach rodzice nadawali dziecku jedno imię, najczęściej na pamiątkę ważnego przodka. Niejednokrotnie syn otrzymywał imię po dziadku, rzadziej po ojcu. By odróżnić Greków nazwanych tak samo i należących do jednej społeczności, imię zapisywano podając obok imię ojca w dopełniaczu, tak zwany patronimikon lub (w późniejszym okresie) nazwę gminy, z której osoba pochodziła (demotikon). Oprócz pisanych źródeł historycznych, potwierdzających taką praktykę, posiadamy między innymi zachowane z Aten ostrakaostrakonostraka - gliniane tabliczki, używane podczas głosowań. Innym źródłem archeologicznym, potwierdzającym ten sposób zapisu greckich imion, są plakietki z nazwiskami, używane podczas losowania urzędników wrzucane do kleroterionukleroterionkleroterionu.

RV94zq5TBScmA

Fotografia przedstawia ostrakon –okrągłą tabliczkę z wypalonej gliny z pomarańczowymi brzegami oraz czarnym frontem, z zapisanym imieniem Temistoklesa. Litery wyryte są wzdłuż kolistego brzegu. Fotografia została wykonana na żółtym tle.

RCQyQkg48iArc

Grecy wierzyli, że imię ma wpływ na losy człowieka, dlatego miało ono dla nich duże znaczenie. Wybór imion był bardzo duży, stanowiły one przeróżne zbitki słów. Często składały się ze słów oznaczających chwałę, sławę, związanych z mądrością lub walką. Oto przykłady takich imion:

• Megakles – wielka sława,

• Sofokles – słynny z mądrości,

• Perykles – znany wokół, powszechnie znany,

• Demostenes – siła ludu.

Inną praktyką było nadawanie imion, związanych z poszczególnymi greckimi bogami:

• Diogenes – zrodzony z boga (Zeusa),

• Apollodoros – dar Apollina,

• Demetrios – poświęcony bogini Demeter.

Rzadsze były imiona wskazujące na pewne osobiste cechy lub okoliczności urodzenia. Filozof Platon miał w rzeczywistości nazywać się Arystokles. Znane powszechnie imię myśliciela ponoć podkreślało atletyczną budowę jego ciała (z greki: platýs – szeroki). Innym przykładem jest imię Dydymus – oznaczające bliźniaka.

Dane kontaktowe

Sprawdź, czy umiesz!

Słownik