Odrodzenie Rzeczypospolitej

Wybuch I wojny światowej całkowicie zmienił sytuację polityczną w Europie. Ożywił też nadzieje Polaków na odzyskanie niepodległości. Politycy  zdawali sobie sprawę, że w warunkach wojennych najbardziej liczą się ludzie pod bronią. Aby zdobyć poparcie mocarstw, na które liczyli musieli dysponować oddziałami wojskowymi. Z drugiej strony, można je było tworzyć tylko dzięki poparciu władz państwowych.

Wybuch wojny stworzył możliwość działania środowisku skupionemu wokół Józefa PiłsudskiegoJózef PiłsudskiJózefa Piłsudskiego. Od kilku lat tworzył on na terenie zaboru austriackiego oddziały strzeleckie. Monarchia Austro‑Węgier z aprobatą patrzyły na te działania, licząc na to, że w przyszłej wojnie z Rosją Piłsudski będzie prowadził działania dywersyjne, osłabiające rosyjski potencjał wojskowy.

Już 6 sierpnia 1914 r. wyruszyła z Krakowa „pierwsza kadrowa” kompania strzelecka (oficjalna nazwa: Pierwsza Kompania Kadrowa). Miała być ona zaczątkiem przyszłego wojska polskiego. Za nią podążyły inne oddziały. Piłsudski chciał doprowadzić do wybuchu powstania antyrosyjskiego, jednak bezskutecznie.

Oddziały strzeleckie w obliczu potęgi regularnej armii rosyjskiej wróciły do Galicji. Nieudana akcja Piłsudskiego spowodowała zmianę planów austriackich. Zażądały one od Piłsudskiego likwidacji oddziałów strzeleckich i wcielania żołnierzy do austriackiego pospolitego ruszenia. W końcu jednak Austriacy wyrazili zgodę na formowanie Legionów Polskich.

Ostatecznie utworzono trzy brygady legionowe: I Brygadę dowodzoną przez Józefa Piłsudskiego, II Brygadę dowodzoną przez płk. Józefa HalleraJózef HallerJózefa Hallera i III Brygadę dowodzoną przez płk. Stanisława SzeptyckiegoStanisław SzeptyckiStanisława Szeptyckiego. Wszystkie one podlegały dowódcy Legionów, którym był zawsze austriacki generał pochodzenia polskiego (pierwszym był gen. Karol Durski‑Trzaska).

Legiony uczestniczyły w walkach podczas kampanii zimowej 1914/1915 – Łowczówek (I Brygada), kampanii wiosennej pod Konarami (I Brygada), na Lubelszczyźnie i Wołyniu (III Brygada) oraz w Galicji Wschodniej i na Węgrzech (II Brygada). Wszystkie trzy brygady Legionów brały udział w walkach na Wołyniu w 1915 r. Stoczyły tam  bitwę z wojskami rosyjskimi pod Kostiuchnówką (4‑6 lipca 1916 r.).

Legiony, a szczególnie I Brygada stanowiły specyficzny rodzaj wojska. Wpływ miał na to jej dowódca, który wyrabiał w swoich żołnierzach przekonanie, że stanowią rzeczywiście wojsko polskie. Był to specyficzny rodzaj żołnierzy o wysokim morale, które wiązało się z poziomem wykształcenia (wielu żołnierzy miało wykształcenie średnie i wyższe). Przekładało się to na dużą wartość bojową. Oddziały legionowe uchodziły za bardzo bitne. W bitwach toczonych na froncie wschodnim legioniści udowodnili swoją wartość, zdobywając uznanie wśród swoich sojuszników - żołnierzy niemieckich i austriackich.

Brak ustępstw w sprawie polskiej ze strony państw centralnych czyli Austro‑Węgier i Niemiec zaostrzył sytuację i doprowadził do kryzysu w lipcu 1917 r. (tzw. kryzys przysięgowykryzys przysięgowykryzys przysięgowy). Został on wywołany żądaniem władz niemieckich i austriackich, aby legioniści złożyli specjalną przysięgę na wierność cesarzom niemieckiemu i austriackiemu.

Sam Piłsudski odmówił przysięgi i wezwał legionistów, by jej nie składali. Z trzech brygad I i III odmówiły złożenia przysięgi. Legioniści zostali rozbrojeni i internowani. Sam Józef Piłsudski i towarzyszący mu jego przyjaciel i współpracownik Kazimierz SosnkowskiKazimierz SosnkowskiKazimierz Sosnkowski zostali uwięzieni w niemieckiej twierdzy w Magdeburgu. Był to koniec Legionów Polskich.

Ponieważ II Brygada złożyła przysięgę, przekształcona została w Polski Korpus Posiłkowy pod dowództwem J. Hallera i podporządkowano ją dowództwu austriackiemu. Żołnierze tej jednostki zbuntowali się w 1918 r. i część przedarła się na stronę rosyjską przez front pod Rarańczą. Pozostałe jednostki polskie zostały rozbrojone.

Rok 1918 to rok wielkich zmian w Europie i na świecie. Kończyła się pierwsza wojna światowa. W jej wyniku upadły wielkie mocarstwa. Na ich gruzach powstały nowe państwa. Podpisanie rozejmu w  Compiègnerozejm w Compiègnerozejmu w  Compiègne 11 listopada 1918 r. pomiędzy ententąententaententą a Cesarstwem Niemieckim zakończyło I wojnę światową i rozpoczęło nowy etap w dziejach Europy. Dla Polski stanowiło nadzieję na pełne wyzwolenie ziem polskich po 123 latach zaborów.

Dzień wcześniej, 10 listopada, o godzinie 7.30, do Warszawy przybył Józef Piłsudski. Został uwolniony z twierdzy w Magdeburgu, w której przebywał od połowy 1917 r. po tzw. kryzysie przysięgowym. Kolejnego dnia, na wieść o przyjeździe marszałka oraz podpisaniu rozejmu w Compiègne, ludność stolicy ogarnęła euforia. Niepodległość stała się faktem. Na ulicach panował powszechny entuzjazm; wywieszano polskie flagi i zdejmowano ślady niemieckiej obecności.

11 listopada Józef Piłsudski, przejął od Rady RegencyjnejRada RegencyjnaRady Regencyjnej zwierzchność nad podległymi jej oddziałami polskimi. Symbolem tego dnia stało się również masowe rozbrajanie Niemców wciąż znajdujących się w stolicy. 16 listopada Józef Piłsudski przesłał notę do obcych państw, informując o powstaniu niepodległego państwa polskiego. 22 listopada Piłsudski został Tymczasowym Naczelnikiem Państwa.

Człowiek legenda – tak powiemy o osobie otoczonej niezwykłą sławą, wynikającą z wielkich, bohaterskich czynów. Niewielu ludzi zasługuje na takie miano, są to bowiem postaci wyjątkowe, charyzmatyczne. Ich czyny kształtują historię, często zmieniają jej bieg, stają się drogowskazem dla narodów czy grup społecznych. W polskiej historii bohaterem, który stał się niekwestionowanym autorytetem, i którego życie obrosło legendą, jest niewątpliwie Józef Piłsudski.