Proporcjonalność prosta
1. Wielkości wprost proporcjonalne
Błyskawica, czyli piorun, jest silnym wyładowaniem elektrostatycznym, które towarzyszy burzy. Grzmot można usłyszeć nawet w odległości od miejsca uderzenia pioruna.

Aby dowiedzieć się, w jakiej odległości uderzył piorun, wystarczy policzyć sekundy dzielące pojawienie się pioruna od wystąpienia grzmotu. Jeśli są to sekundy, to wówczas wiemy iż piorun pojawił się od nas, a jeśli sekund, to wówczas wiemy, iż piorun pojawił się w odległości około od nas. Możemy zauważyć, że istnieje zależność między czasem po jakim uderza piorun, a odległością uderzenia pioruna.
W życiu codziennym spotykamy się z wieloma sytuacjami, w których iloraz pewnych wielkości jest stały np.:
odległość na mapie i odpowiadająca jej odległość w terenie,
masa truskawek i wartość zakupionych truskawek,
ilość potrzebnej mąki oraz liczba upieczonych bochenków chleba.
Do wyznaczenia zależności pomiędzy tymi wielkościami służą proporcjeproporcje.
Wprowadźmy następujące oznaczenia:
– iloraz liczb i , gdzie ,
– iloraz liczb i , gdzie .
Wówczas równość dwóch ilorazów określa się proporcjąproporcją, gdzie liczby i nazywamy wyrazami skrajnymi, a liczby i wyrazami środkowymi.
Mówimy wtedy, że iloczyn wyrazów skrajnych jest równy iloczynowi wyrazów środkowych, co zapisujemy następująco:
, co jest równoważne równaniu ,
Przy użyciu proporcji możemy sprawdzić, czy wielkości są wprost proporcjonalne.
Przeanalizujmy dane przedstawione w poniższej tabeli.
Liczba zeszytów | Koszt zakupu zeszytów |
|---|---|
Zauważmy, że wraz ze wzrostem liczby zeszytów, koszt ich zakupu rośnie tyle samo razy. Po podzieleniu dowolnej kwoty z dolnego wiersza tabelki przez odpowiadającą jej liczbę zeszytów zawsze otrzymujemy taki sam wynik.
Wprowadźmy definicję wielkości, które są wprost proporcjonalne.
Dane są dwie dodatnie wielkości. Mówimy, że te wielkości są wprost proporcjonalne, jeżeli iloraz odpowiadających sobie wartości tych wielkości jest stały.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1CKveG1Wwn8U
Animacja pokazuje, że siła grawitacji F działająca na Ziemi na ciało jest wprost proporcjonalna do masy m tego ciała. Siła grawitacji F w niutonach działająca na Ziemi na ciało jest równa iloczynowi masy m tego ciała w kilogramach i przyspieszenia ziemskiego g w metrach na sekundę kwadrat, zgodnie z wzorem F=mg. Do obliczeń przyjęto, że g =10 metrów na sekundę kwadrat. Wstawiając do wzoru obliczono, że dla spadającego liścia o masie 0, 1 kilograma siłą grawitacji wynosi 1 niuton, dla spadającej z półki książki o masie 1 kilograma wynosi 10 niutonów, spadającego kamienia o masie 3 kilogramów wynosi 30 niutonów. Dane zebrano w tabeli i przedstawiono na wykresie w postaci punktów. Należy odpowiedzieć, jaka będzie siła grawitacji dla spadającego dużego kamienia o masie 10 kilogramów? Odpowiedź: 100 niutonów.
Wielkościami wprost proporcjonalnymi nazywamy dwie wielkości zmieniające się w taki sposób, że wzrost lub zmniejszanie się jednej powoduje wzrost lub zmniejszanie się drugiej tyle samo razy.
Wielkościami wprost proporcjonalnymi są na przykład:
długość boku kwadratu i jego obwód,
waga ziemniaków i koszt ich zakupu,
długość drogi i czas potrzebny na jej przebycie przy stałej prędkości.
Sprawdzimy, czy wielkości i podane w tabeli są wprost proporcjonalne.
Rozwiązanie:
Obliczymy ilorazy danych wielkości i sprawdzimy, czy są one równe. Otrzymujemy zatem:
Ponieważ ilorazy odpowiadających sobie wartości wielkości
W tabeli przedstawiono wielkości
Rozwiązanie:
Ponieważ wielkości
Słoń porusza się z prędkością
jaką drogę przebędzie słoń w czasie
,18 s po jakim czasie słoń przebędzie drogę długości
.180 m
Rozwiązanie:
Zauważmy, że długość drogi, jaką pokonuje słoń jest wprost proporcjonalna do upływającego czasu.
Prędkość
Niech
będzie długością drogi (wyrażoną w metrach), jaką przebędzie słoń w czasies .18 s
Zatem:15 1 = s 18
Wobec tego:s = 15 · 18 = 270
W ciągu słoń przebędzie drogę długości18 s .270 m Niech
będzie czasem (wyrażonym w sekundach), po jakim słoń przebędzie drogę długościt .180 m
Zatem:15 1 = 180 t
Wobec tego:15 · t = 180 t = 12
Słoń przebędzie drogę długości w ciągu180 m .12 s
Zauważmy, że jeśli dwie dodatnie wielkości
Wykażemy, że zachodzą następujące zależności:
Rozwiązanie:
Ponieważ pomiędzy wielkościami wprost proporcjonalnymi zachodzi zależność:
po podzieleniu obu stron tej równości przez liczbę
otrzymujemy, żex ,a = y x po podzieleniu obu stron tej równości przez liczbę
otrzymujemy, żea .x = y a
Liczbę
W sklepie spożywczym można zakupić różne produkty w promocji.

Obliczymy, ile trzeba zapłacić za
Rozwiązanie:
Wiadomo, że
Przedstawmy dane z zadania w tabeli:
Waga | Cena |
|---|---|
Układamy i rozwiązujemy równanie zapisane w postaci proporcji:
Zatem
Zatem za
Sznurek rozcięto na dwa mniejsze kawałki, których stosunek długości wynosi
Rozwiązanie:
Wprowadźmy następujące oznaczenia:
Układamy i rozwiązujemy równanie zapisane w postaci proporcji:
Po rozwiązaniu równania otrzymujemy, że
Państwo Nowakowie postanowili zapakować wszystkie prezenty gwiazdkowe w jednakowe czerwone pudełka i udekorować je złotą wstążką. Ile metrów złotej wstążki powinni przygotować Nowakowie, jeżeli ich rodzina liczy
Rozwiązanie:
Liczba gwiazdkowych prezentów i długość potrzebnej wstążki do udekorowania tych prezentów są wielkościami wprost proporcjonalnymi. Długość wstążki potrzebnej do udekorowania jednego pudełka jest zawsze taka sama, bez względu na to, ile mamy prezentów. Jest ona równa ilorazowi długości potrzebnej wstążki przez liczbę udekorowanych nią gwiazdkowych prezentów.
Oznaczając przez
Odpowiedź: Państwo Nowakowie powinni przygotować
Agata kupiła
Rozwiązanie:
Masa gruszek i kwota, którą trzeba za nie zapłacić to wielkości wprost proporcjonalne. Cena jednego kilograma gruszek kupionych przez Agatę i Basię jest taka sama. Jest ona równa ilorazowi kwoty zapłaconej za gruszki przez masę kupionych gruszek.
Oznaczając przez
Odpowiedź: Basia kupiła
Animacja
Zapoznaj się z animacją dotyczącą wielkości wprost proporcjonalnych, a następnie wykonaj poniższe polecenia.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R9X1X6BFh1ssv
Animacja przedstawia przykłady wielkości wprost proporcjonalnych.
W tabeli przedstawiono wielkości
Rozwiąż krzyżówkę.
Na opakowaniu płynu do prania zaleca się użycie
Mówimy, że dwie dodatnie wielkości są 1. wzrostem, 2. dodatnie, 3. odwrotnie, 4. ujemne, 5. spadkiem, 6. wprost proporcjonalne, gdy wraz ze 1. wzrostem, 2. dodatnie, 3. odwrotnie, 4. ujemne, 5. spadkiem, 6. wprost wartości jednej wielkości, druga wielkość maleje tyle samo razy.
Odpowiedz na pytania:
kilogramów ziemniaków kosztuje50 . Ile trzeba zapłacić za170 zł kilogramów ziemniaków?12 Żółw skórzasty w ciągu dwóch godzin pokonuje drogę długości
. Jaką drogę przebędzie po upływie70 km ?3 , 5 h
Odpowiedz na pytania:
Na upieczenie
faworków potrzeba12 mąki. Ile mąki potrzeba na wykonanie360 g takich faworków?20 Zegar na wieży spóźnia się
sekundy w ciągu4 minut. Po jakim czasie spóźnienie będzie wynosiło5 minuty?2 , 4
- odległość na mapie i odpowiadająca jej odległość w terenie.
- wiek człowieka i jego waga.
- długość boku rombu i jego obwód.
- cena soku i ilość soku, który możemy kupić za daną kwotę.
- liczba psów i liczba nóg tych psów.
- długość boku sześcianu i wartość jego pola powierzchni całkowitej.
Zastanów się i wymień wszystkie tabele, w których wielkości są wprost proporcjonalne.
Tabela | |||
|---|---|---|---|
Tabela | |||
|---|---|---|---|
Tabela | |||
|---|---|---|---|
Tabela | |||
|---|---|---|---|
Tabela | |||
|---|---|---|---|
Tabela | |||
|---|---|---|---|
Odpowiedź: Tabele, w których wielkości są wprost proporcjonalne to Tu uzupełnij
Sprawdź, czy podane w tabeli wielkości są wprost proporcjonalne. Jeśli tak, to podaj współczynnik proporcjonalności.
Tabela | |||||
|---|---|---|---|---|---|
Składniki ciasta:
Uzupełnij listę składników, przeciągając w luki odpowiednie liczby lub kliknij w lukę i wybierz odpowiedź z listy rozwijalnej. Potrzebne składniki to:
1.
Odpowiedź: Otrzymamy z
Ile kilogramów świeżego masła należy przerobić, aby otrzymać
Odpowiedź: Należy przerobić około 1.
Odpowiedź: W ciągu
W jakim czasie wskazówka sekundowa obróci się o kąt
Odpowiedź: Wskazówka sekundowa obróci się o ten kąt w czasie 1.
Odpowiedź: Długość tej rzeki na mapie w tej skali wynosi Tu uzupełnij
Odpowiedź: Powierzchnia basenu o długości
Proporcjonalność prosta - powtórzenie przed egzaminem, zadania typu egzaminacyjnego
Słownik
równość dwóch ilorazów liczb.
Notatnik
Możesz skorzystać z poniższego pola tekstowego do zapisania swoich notatek, rozwiązań zadań i innych informacji, które uważasz za potrzebne.