“Kto ty jesteś?” Zdania pytające, oznajmujące i rozkazujące
Ilustracja przedstawiająca, skaczące po czerwonych i różowych pagórkach, ludziki w kształcie puzzli. Niektóre oznaczono napisami związanymi z gramatyką:„liczba mnoga”, „wołacz”, „rodzaj męski”.Warto wiedzieć!
Kiedy mówimy, mamy różne intencje. Czasami chcemy przekazać komuś informację, innym razem pytamy o coś, a kiedy indziej chcemy kogoś skłonić do zrobienia czegoś. Pomagają nam w tym odpowiednie słowa oraz intonacja. Chcesz wiedzieć, jak to działa?
Wysłuchaj fragmentu rozmowy z profesorem Jerzym Bralczykiem, językoznawcą, który objaśnia, dlaczego ważne jest identyfikowanie zdań oznajmujących, pytających i rozkazujących i na czym polegają różnice między nimi.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R9V474SHZ9CR4
Film rozpoczyna czołówka będąca ruchomą rozsypanką różnych wyrazów, takich jak: kultura, poezja, proza, wartości... Na ekranie pojawia się tytuł filmu: Informuję, pytam, proszę. W dalszej części trwa rozmowa dwóch osób siedzących naprzeciw siebie: polonistka Barbara Lekarczyk-Cisek rozmawia z profesorem Jerzym Bralczykiem - językoznawcą.
Rodzaje wypowiedzeń
W zależności od celu wypowiedzi rozróżniamy trzy rodzaje wypowiedzeń
(zdań i równoważników zdań):
oznajmujące - kiedy kogoś o czymś informujemy, np.
zdanie: Pan Hilary zgubił okulary.
równoważnik zdania: Zgubione okulary pana Hilarego.
rozkazujące – kiedy rozkazujemy komuś, prosimy o coś, np.
zdanie: Niech pani kałuże omija.
równoważnik zdania: Uwaga na kałuże.
pytające - kiedy pytamy o coś lub o kogoś, np**.**
zdanie: Gdzie są moje okulary?
równoważnik zdania: Gdzie okulary?
Pamiętaj: w zdaniu musi się znaleźć osobowa forma czasownika,
np. Jestem Polakiem.
Równoważnik zdania nie ma osobowej formy czasownika,
np. Polak mały.
Przeczytaj poniższy wiersz Władysława Bełzy Katechizm polskiego dziecka z podziałem na role.
Katechizm polskiego dziecka— Kto ty jesteś?
— Polak mały.
— Jaki znak twój?
— Orzeł biały.
— Gdzie ty mieszkasz?
— Między swemi.
— W jakim kraju?
— W polskiej ziemi.
— Czem ta ziemia?
— Mą Ojczyzną.
— Czem zdobyta?
— Krwią i blizną.
— Czy ją kochasz?
— Kocham szczerze.
— A w co wierzysz?
— W Polskę wierzę.
— Coś ty dla niej?
— Wdzięczne dziécię.
— Coś jej winien?
— Oddać życie.Zmiana pierwszej strofki dla dziewczątek:
— Kto ty jesteś?
— Polka mała.
— Jaki znak twój?
— Lilja biała.
i t. d.Źródło: Katechizm polskiego dziecka, [w:] Władysław Bełza, Katechizm polskiego dziecka, Lwów 1912, domena publiczna.
Przeczytaj na głos poniższe zdania i porównaj ich intonację.
Przyjedziesz dziś do mnie?
Kasia przyszła do szkoły.
W którym z poniższych zdań intonacja jest wznosząca, a w którym opadająca. Zapisz odpowiedź poniżej.
Przyjedziesz dziś do mnie?
Kasia przyszła do szkoły.
Z jaką intonacją wypowiesz te zdania? Zadecyduj.
Poszła na zakupy., Poczekasz na mnie?, Nie chce mi się., Zosia jeszcze nie wróciła?, Jutro będzie nowy dzień., Jak długo będziesz jeszcze czekać?
| Intonacja wznosząca | |
|---|---|
| Intonacja opadająca |
Do podanego zdania oznajmującego ułóż trzy zdania pytające. Zapisz je tutaj lub w zeszycie.
Nad Polską krzyżują się szlaki wędrówek ptaków.
Pomyśl o swoim ulubionym filmie, a następnie jednym zdaniem oznajmującym odpowiedz na pytania. Zapisz odpowiedź tutaj lub w zeszycie.
Kiedy oglądałeś film?
Jaki to był film?
Jaki nosił tytuł?
Oto tytuły książek dla dzieci. Przyporządkuj je do odpowiednich typów wypowiedzeń.
Kto mi dał skrzydła?, Mikołajek ma kłopoty, Czy wojna jest dla dziewczyn?, Oto jest Kasia, Lassie, wróć!, Dolina Muminków w listopadzie, Cyryl, gdzie jesteś?, Zbudź się, Ferdynandzie!
| Wypowiedzenia oznajmujące | |
|---|---|
| Wypowiedzenia rozkazujące | |
| Wypowiedzenia pytające |
Ułóż różne rodzaje zdań z podanymi czasownikami. Zapisz je tutaj lub w zeszycie.
pomyśleć – zdanie rozkazujące, zdanie pytające wykrzyknikowe, zdanie oznajmujące;
zdać – zdanie pytające, zdanie rozkazujące, zdanie oznajmujące wykrzyknikowe;
uciec – zdanie rozkazujące wykrzyknikowe, zdanie oznajmujące, zdanie pytające.
Wypisz z dialogu wypowiedzenia: oznajmujące, pytające i rozkazujące.
W poniedziałek wróciłem do domu smutny i przygnębiony.
– Julku, co się stało? – krzyknęła mama w progu. –
– A…nic – odburknąłem. – Jest tata?
– Czy ty naprawdę nie możesz mi powiedzieć, o co chodzi? Musi to być za każdym razem tata? – mamie było najwyraźniej smutno. – Nie, taty nie ma w domu. Znowu coś przeskrobałeś?
– Nie, wcale! – zawołałem, siląc się na nieco bardziej radosny ton. – Mamo, proszę, daj mi dziś szybko obiad. Muszę zaraz lecieć do Łukasza, mamy sprawy do obgadania. –
– Do Łukasza, do Łukasza… – mama była niezadowolona. – Wiesz co? Mam pomysł. Razem odgrzejemy obiad dla ciebie, dobrze?
To oznaczało tylko jedno: mama będzie mnie wypytywać.
A ja nie chcę być wypytywany. Co tu robić?
– Mamo, czy możesz coś dla mnie zrobić? – próbowałem się złapać ostatniej deski ratunku.
– Tak, synku? – mama naprawdę mi wierzyła.
– Obiecaj mi, że nie będziesz mnie pytać o nic. Powiem ci, jak tylko będę mógł.
– Nic z tego nie rozumiem – odparła mama. I teraz to ona była smutna.
Ułóż dialog pt. „Mój przyjaciel i ja na bezludnej wyspie”, w którym zastosujesz jak najwięcej różnych typów zdań. Zapisz go tutaj lub w zeszycie.
Wskazówka: Każdą swoją wypowiedź oraz wypowiedź przyjaciela zacznij od myślnika.
Do oznaczenia słów twoich bądź twojego przyjaciela użyj czasowników: stwierdził, powiedział, szeptał, krzyczał, zapytał, odpowiedział itp. Każdy taki czasownik powinien być poprzedzony myślnikiem, np.
– Przeczytaj mi to – poprosiła mama.