Interpunkcja zdań złożonych
Warto wiedzieć!
Przecinek jest najczęściej stosowanym znakiem interpunkcyjnym. Słowo pochodzi od czasownika przecinać, czyli rozdzielać coś. Przecinek rozdziela, przecina zdanie na części. Kiedy w tekście go brakuje, informacja staje się niejasna, zaczynamy zastanawiać się, o co w nim chodzi.
Przyjrzyj się zdaniom:
Nie jest szczęśliwy.
Nie, jest szczęśliwy.
Pozornie treść jest ta sama, ale przecinek w drugim zdaniu zupełnie zmienia jego znaczenie. Pierwsze zdanie informuje, że ktoś nie jest szczęśliwy, drugie, wskazuje na coś wręcz przeciwnego.
Zasady, gdzie stawiać przecinek, są logiczne i proste, warto się z nimi zapoznać.
Zaznacz kolorem niebieskim zdania pojedyncze, żółtym zdania złożone. Przyjrzyj się miejscom, w których wstawiono przecinki.
niebieski żółty
Pomidory pochodzą z Ameryki Środkowej i Południowej, a Aztekowie i Inkowie uprawiali je już 1800 lat temu.
Kolumb przywiózł je do Europy w 1498 roku, ale przez długi czas traktowano je jako rośliny ozdobne.
Dopiero około stu lat temu doceniono ich walory smakowe.
Istnieje około pięciu tysięcy odmian pomidorów, jednak połowę z nich stanowią odmiany sztucznie wyhodowane przez człowieka.
Pomidory mogą mieć różnorodne zabarwienie: białe, żółte, pomarańczowe, czerwone, różowe, zielonkawe, fioletowe lub czarne.
Pomidory można spożywać na surowo albo w postaci keczupu, sosu pomidorowego i przecieru.
Określ, które z poniższych zdań jest pojedyncze, a które złożone. Zwróć uwagę na to, gdzie są w tych zdaniach wstawione przecinki.
Pomidory pochodzą z Ameryki Środkowej i Południowej, a Aztekowie i Inkowie uprawiali je już 1800 lat temu.
Kolumb przywiózł je do Europy w 1498 roku, ale przez długi czas traktowano je jako rośliny ozdobne.
Dopiero około stu lat temu doceniono ich walory smakowe.
Istnieje około pięciu tysięcy odmian pomidorów, jednak połowę z nich stanowią odmiany sztucznie wyhodowane przez człowieka.
Pomidory mogą mieć różnorodne zabarwienie: białe, żółte, pomarańczowe, czerwone, różowe, zielonkawe, fioletowe lub czarne.
Pomidory można spożywać na surowo albo w postaci keczupu, sosu pomidorowego i przecieru.
Jaki wniosek, dotyczący stawiania przecinka w zdaniach, nasuwa się po wykonaniu ćwiczenia 1. ? Zapisz go poniżej. Zwróć uwagę na liczbę czasowników w zdaniu.
Gdzie postawić przecinek?
Przeczytaj zasady stosowania przecinka. Do każdej zasady dopasuj zdanie z tekstu z poprzedniego ćwiczenia.
Nie stawiamy przecinka przed spójnikami: albo, ani, bądź, czy, i, oraz, chyba że dany spójnik się powtarza.
Przykłady:
Goście przyszli punktualnie i zostali do wieczora.
Rodzice kupią Marcie wymarzoną hulajnogę albo wykupią jej roczny karnet na jazdę konną.
Ale:
Albo pójdę na basen, albo na zakupy.
Przepisz poniżej przepis na zupę pomidorową. Uzupełnij go przecinkami.
Zupa pomidorowa
Do dużego garnka wlej litr wody wrzuć marchewkę pietruszkę kawałek selera i kawałek pora. Gotuj wywar warzywny około pół godziny. Cztery duże pomidory sparz wrzątkiem obierz ze skórki posiekaj i przesmaż na maśle. Pomidory wlej do wywaru z warzyw i dodaj przyprawy: pieprz sól majeranek. Całość zmiksuj. Dodaj śmietanę posyp posiekaną natką pietruszki. Podawaj z makaronem ryżem lub groszkiem ptysiowym. Smacznego.
Ułóż zdania z podanymi spójnikami. Zapisz je tutaj lub w zeszycie. Zwróć uwagę na interpunkcję.
albo, więc, ponieważ, i, lub, ale
Przepisz poniżej podane zdania i uzupełnij w nich znaki interpunkcyjne.
Na stole leżały pomidory i ogórki i papryka.
Albo zjem pizzę albo makaron z sosem pomidorowym.
W lodówce nie ma ani śmietany ani jogurtu.
Basia nie radzi sobie jeszcze ze stawianiem przecinków, a jutro oddaje pracę z historii. Pomóż jej i wstaw przecinki tam, gdzie dziewczynka je opuściła.
Niezwykły rejs
Magellan pierwszy opłynął kulę ziemską. Historię jego wyprawy {} dookoła świata (1519–1522) czyta się {} niczym scenariusz sensacyjnego filmu. W czasie tej niezwykłej podróży miały miejsce i bunty załogi ............ i podstępne morderstwa ............ i krwawe walki z mieszkańcami egzotycznych wysp ............ i publiczne egzekucje. Wyprawa trwała trzy lata {} bez dwóch tygodni. Spośród pięciu statków ............ które wzięły w niej początkowo udział ............ powrócił jeden – „Victoria”. W rejs dookoła świata wypłynęło {} dwustu siedemdziesięciu ludzi ............ przeżyło szesnastu.
Podczas wyprawy doszło do tego ............ że marynarze dziennie pili tylko szklankę brudnej ............ stęchłej wody ............ łapali szczury ............ których cena doszła do pół złotego dukata ............ a na koniec zaczęli zjadać bydlęce {} skóry do podwieszania żagli. Były one tak twarde ............ że musieli je moczyć w wodzie przez pięć dni ............ a potem piekli je w ogniu ............ żeby nadawały się do jedzenia.
Ekspedycja przyniosła znaczne {} korzyści materialne. Przywiezione przez „Victorię” korzenie z wysp Oceanu Spokojnego {} pokryły wszelkie koszty wyprawy.
Przyjrzyj się mapie, na której zaznaczono trasy wypraw Magellana. Przez jakie oceany i wokół jakich kontynentów płynęli żeglarze? Opisz pełnymi zdaniami całą podróż, pamiętając o poprawnej pisowni nazw własnych i o przecinkach. Zapisz odpowiedź tutaj lub w zeszycie.
Korzystając z opisu trasy wyprawy Magellana, napisz, przez jakie oceany i wokół jakich kontynentów płynęli żeglarze. Opisz pełnymi zdaniami całą podróż, pamiętając o interpunkcji oraz o poprawnej pisowni nazw własnych.
Przecinek w zdaniu złożonym
Jeżeli zdanie ma co najmniej dwa orzeczenia, mówimy o zdaniu złożonym. Wyróżniamy zdania złożone współrzędnie i podrzędnie.
Gdy w zdaniu złożonym zdania składowe wzajemnie się uzupełniają i żadne nie określa drugiego, nazywamy je zdaniem złożonym współrzędnie.
Poszczególne wypowiedzenia wchodzące w skład takiego zdania mogą się łączyć za pomocą spójników lub bezspójnikowo, np.:
Michał chciał przeczytać do końca książkę, ale musiał odrobić lekcję. – wypowiedzenia połączone spójnikiem „ale”.
Wygrałem z Bartkiem, byłem szczęśliwy. - wypowiedzenia połączone znakiem interpunkcyjnym - bezspójnikowo.
Jeżeli w zdaniu złożonym jedno zdanie składowe (podrzędne) uzupełnia lub rozwija treść drugiego (nadrzędnego), określa się je jako zdanie złożone podrzędnie.
Zapoznaj się teraz z rodzajami zdań złożonych podrzędnie i ich wykresami.
Przykłady wykresów zdań złożonych podrzędnie:
Zdania złożone współrzędnie
Podział zdań złożonych współrzędnie ze względu na związek znaczeniowy między zdaniami składowymi przedstawiają poniższe wykresy:
Łączne
Czytam książkę (1) / i słucham dobrej muzyki. (2)
Przeciwstawne
Poszedłem na koncert (1) /, ale zabrakło już biletów. (2)
Rozłączne
Pojadę nad morze (1) / albo wybiorę się w góry. (2)
Wynikowe
Wróciłem właśnie z wakacji (1)/, więc możesz mnie odwiedzić. (2)
Sposoby łączenia zdań złożonych - spójnik
Części mowy dzielimy na odmienne i nieodmienne. Nieodmienne części mowy to takie, których wyrazy nie zmieniają formy gramatycznej (odmianie przez osoby, czasy czy przypadki). Te części mowy pozostają takie same, bez względu na inne wyrazy w zdaniu. Dziś dla nas najważniejszy jest s p ó j n i k !
Dopasuj do siebie spójniki o podobnym znaczeniu.
aby, bądź, iż, oraz, lecz, ponieważ, toteż
| więc | |
| ale | |
| albo | |
| bo | |
| i | |
| że | |
| żeby |
Wypowiedzenia złożone zwykle rozpoznajemy po charakterystycznych dla nich wskaźnikach zespolenia. W zdaniach złożonych współrzędnie zawsze są to spójniki współrzędności. Niekiedy jednak w wypowiedzeniu nie występuje spójnik (pojawia się sam przecinek), a w języku mówionym granice między poszczególnymi zdaniami wyznacza dłuższa pauza. Na przykład:
Jest dość pochmurno. Co jakiś czas pada deszcz. – dwa oddzielne zdania pojedyncze.
Jest dość pochmurno (1) i co jakiś czas pada deszcz. (2) – wypowiedzenie współrzędne łączne spójnikowe.
Jest dość pochmurno, (1) co jakiś czas pada deszcz. (2) – wypowiedzenie współrzędne łączne bezspójnikowe (połączone przecinkiem).
Oto najczęściej używane zaimki i spójniki w zdaniach złożonych.
Kłopotliwa może się okazać interpunkcja zdań współrzędnie złożonych. Należy tu pamiętać o ważnej zasadzie:
przecinkami oddzielamy zdania przeciwstawne i wynikowe,
nie oddzielamy przecinkami zdań łącznych i rozłącznych.
Jeśli jednak powtarza się spójnik charakterystyczny dla zdań łącznych i rozłącznych, to przed drugim i kolejnym użyciem powinien pojawić się przecinek, np.:
Ani nie pójdę do kina, ani nie odwiedzę koleżanki.
Albo pójdę na spacer, albo zostanę w domu.
Często w zdaniach podrzędnych i współrzędnych – dłuższych i charakterystycznych dla wypowiedzi oficjalnych – pojawiają się podwojone (złożone) spójniki. Należy pamiętać o tym, aby zawsze stosownie użyć jednego i drugiego spójnika z danej pary, a także postawić przecinek między nimi. Poniżej zostały wypisane przykłady takich wskaźników zespolenia.
Określ rodzaj zdania.
| Wypowiedzenie | Zdania połączone spójnikiem podrzędności | Zdania połączone spójnikiem współrzędności | Zdania połączone zaimkiem | Zdania połączone za pomocą znaku interpunkcyjnego (bez spójnika) |
| Szybciej bym przyjechał, gdyby list został napisany. | □ | □ | □ | □ |
| Jutro jedziemy do Warszawy, a pojutrze wyruszamy do Krakowa. | □ | □ | □ | □ |
| Jadąc przez piękne górzyste wzniesienia, turyści podziwiali malownicze widoki. | □ | □ | □ | □ |
| Wczoraj odebrałem pocztę, sprawdziłem też wiadomości na portalu społecznościowym. | □ | □ | □ | □ |
| Lubię naszą znajomą, ponieważ zawsze się uśmiecha. | □ | □ | □ | □ |
| Widziałem dziś twoją koleżankę, która wyglądała zachwycająco. | □ | □ | □ | □ |
| Od dłuższego czasu wiedzieliśmy, że na naszej ulicy zabraknie dziś prądu. | □ | □ | □ | □ |
| Albo będziemy się uczyli, albo po prostu pogramy w piłkę. | □ | □ | □ | □ |
| Lubię bardzo chemię, natomiast mam wielkie problemy ze wzorami matematycznymi. | □ | □ | □ | □ |
| Nie wszyscy byli zadowoleni, mimo że na koncercie panowała miła atmosfera. | □ | □ | □ | □ |
| Nasz kolega wysłuchał w radiu komunikatu o promocji, po czym pobiegł do sklepu po komputer. | □ | □ | □ | □ |
Ułóż po jednym zdaniu złożonym:
współrzędnie połączonym spójnikiem;
podrzędnie połączonym zaimkiem;
współrzędnie połączonym bezspójnikowo;
podrzędnie połączonym spójnikiem.
Wypowiedzenie wielokrotnie złożone
Teksty pisane (np. literackie) często zawierają wypowiedzenia wielokrotnie złożone. Tworzą je co najmniej trzy zdania składowe. Mogą one łączyć się w porządkach współrzędnym (np. Czytam i uczę się do sprawdzianu, więc nie mam czasu.) lub nadrzędno‑podrzędnym (np. Kiedy czytam, muszę mieć ciszę, gdyż nie mogę się skupić.). Wypowiedzenia wielokrotnie złożone mogą być zbudowane nie tylko ze zdań składowych, ale również z równoważników zdania.
Analiza wypowiedzenia wielokrotnie złożonego nie różni się zbytnio od opisu zdań złożonych, które składają się z dwóch zdań składowych.
Poniżej przedstawiono metodę opisywania wypowiedzeń wielokrotnie złożonych krok po kroku.
Przykładowe wypowiedzenie wielokrotnie złożone:
Po długiej wyprawie dotarłem wreszcie do domu i opowiedziałem moim rodzicom, co się wydarzyło podczas wycieczki, na którą pojechałem z wielką radością.
KROK 1. Oznaczenie orzeczeń w wypowiedzeniu złożonym
Najpierw należy wyszukać wszystkie czasowniki pełniące funkcje orzeczeń. Ich liczba może być równa liczbie zdań składowych. W wypowiedzeniu mogą także występować równoważniki zdania, które również są zdaniami składowymi.
W tej metodzie każde z orzeczeń należy oznaczyć innym kolorem, który będzie od tej pory przypisany do zdania składowego zawierającego to orzeczenie.
KROK 2. Wyodrębnienie i numeracja zdań składowych
Po odszukaniu orzeczeń (dotarłem, opowiedziałem, wydarzyło się, pojechałem) należy znaleźć granice zdań składowych. Zwykle wyznaczają je spójniki lub zaimki bądź spajające zdania znaki interpunkcyjne, takie jak przecinki czy myślniki.
Następnie zdania składowe należy ponumerować zgodnie z kolejnością ich występowania w wypowiedzeniu (na końcach zdań zapisać liczby w nawiasach i nadać im odpowiednio takie kolory, jakimi oznaczone są orzeczenia).
Jest to wypowiedzenie wielokrotnie złożone, które składa się z czterech zdań składowych.
KROK 3. Oznaczenie wskaźników zespolenia
W analizowanym wypowiedzeniu są nimi:
„i” – spójnik współrzędności,
„co” – zaimek,
„na którą” – zaimek z przyimkiem.
Wskaźniki zespolenia należy pogrubić.
Krok 4. Wyodrębnienie zdania głównego
W każdym wypowiedzeniu wielokrotnie złożonym pojawia się jedno zdanie, którego treść jest samodzielna i nie wymaga odniesień do pozostałych zdań składowych. Jest to zdanie główne. Zdanie główne zazwyczaj nie zawiera wskaźników zespolenia.
W analizowanym wypowiedzeniu jedynym zdaniem samodzielnym treściowo jest zdanie nr 1. To zdanie główne. Nie zawiera ono spójników ani zaimków w funkcji wskaźników zespolenia.
Krok 5. Rozpoznanie rodzajów zdań składowych
Najpierw należy rozpoznać rodzaj każdego ze zdań składowych – które z nich są współrzędne, a które podrzędne.
Pomocne w tym okazują się wskaźniki zespolenia:
spójniki współrzędności (np. i, oraz, lecz, albo, więc), wprowadzające nowe zdania współrzędne;
spójniki podrzędności (np. ponieważ, gdyż, że, jeśli, kiedy, mimo że), które rozpoczynają zdania podrzędne;
zaimki (np. który, co, jaki), które pojawiają się w zdaniach podrzędnych.
Relacje między zdaniami składowymi nie dotyczą wyłącznie gramatyki. Odnoszą się one również do treści całego wypowiedzenia. Aby lepiej zrozumieć składnię wypowiedzenia wielokrotnie złożonego, należy sprawdzić, czy i jakie pytania można zadać kolejnym zdaniom składowym. W ten sposób można ustalić, które zdania składowe są nadrzędne, a które podrzędne. Pytania zawsze należy kierować od zdania nadrzędnego do podrzędnego.
W omawianym wypowiedzeniu kolejne zdania składowe układają się w następującym porządku:
Zdanie (1) to zdanie główne.
Zdanie (2) jest współrzędne do zdania (1) – można rozpoznać ten układ po spójniku „i”. Przed nim nie stawia się przecinka.
Zdanie (3) jest podrzędne do zdania (2) – można rozpoznać ten układ po zaimku „co” oraz pytaniu, które możemy zadać do treści zdania (2): o czym? Przecinek należy postawić.
Zdanie (4) jest podrzędne do zdania (3) – można rozpoznać ten układ po wyrażeniu przyimkowym „na którą” oraz pytaniu odnoszącym się do treści zdania (3): której? Przecinek należy postawić.
Z poniższych wypowiedzeń wypisz orzeczenia, a zdania składowe ponumeruj i nazwij.
Choć miał dzisiaj dużo zajęć, nie czuł się zmęczony i mógłby jeszcze pójść na dodatkowy trening.
Przygotowawszy się do jutrzejszych lekcji, poszłam wcześniej spać, abym mogła wstać rano wypoczęta.
Autobus, który zawsze dowozi nas do szkoły, dzisiaj nie przyjechał, ponieważ miał awarię silnika.
Tomek spostrzegł, że wyszedł z domu trochę za późno, więc zaczął biec, gdy usłyszał gwizd na odjazd pociągu.
Przepisz poniżej lub do zeszytu wypowiedzenia wielokrotnie złożone. Uzupełnij je brakującymi przecinkami.
Kubuś Puchatek usiadł sobie pod tym dębem podparł głowę na łapkach i zaczął rozmyślać.
Małe rybki co pływały w wodzie koło listka słyszały całą przemowę ropuchy
a teraz im przykro było słuchać płaczu dziecka.Słońce świeciło ślicznie woda błyszczała jak srebro wszystko jej się podobało.
Głód począł im dokuczać gdyż nie jedli nic prócz kilku znalezionych jagódek.
W południe ujrzały pięknego śnieżnobiałego ptaszka który siedział na gałęzi
i śpiewał tak cudownie że dzieci stanęły zachwycone.
Sprawdź, czy umiesz!
1. jednak, 2. on, 3. go, 4. do, 5. Adama, 6. kupić, 7. którym, 8. nie chciał, 9. interesował się, 10. zaprowadzili, 11. również, 12. Roman, 13. Rower, 1. jednak, 2. on, 3. go, 4. do, 5. Adama, 6. kupić, 7. którym, 8. nie chciał, 9. interesował się, 10. zaprowadzili, 11. również, 12. Roman, 13. Rower 1. jednak, 2. on, 3. go, 4. do, 5. Adama, 6. kupić, 7. którym, 8. nie chciał, 9. interesował się, 10. zaprowadzili, 11. również, 12. Roman, 13. Rower 1. jednak, 2. on, 3. go, 4. do, 5. Adama, 6. kupić, 7. którym, 8. nie chciał, 9. interesował się, 10. zaprowadzili, 11. również, 12. Roman, 13. Rower 1. jednak, 2. on, 3. go, 4. do, 5. Adama, 6. kupić, 7. którym, 8. nie chciał, 9. interesował się, 10. zaprowadzili, 11. również, 12. Roman, 13. Rower, 1. jednak, 2. on, 3. go, 4. do, 5. Adama, 6. kupić, 7. którym, 8. nie chciał, 9. interesował się, 10. zaprowadzili, 11. również, 12. Roman, 13. Rower 1. jednak, 2. on, 3. go, 4. do, 5. Adama, 6. kupić, 7. którym, 8. nie chciał, 9. interesował się, 10. zaprowadzili, 11. również, 12. Roman, 13. Rower 1. jednak, 2. on, 3. go, 4. do, 5. Adama, 6. kupić, 7. którym, 8. nie chciał, 9. interesował się, 10. zaprowadzili, 11. również, 12. Roman, 13. Rower, 1. jednak, 2. on, 3. go, 4. do, 5. Adama, 6. kupić, 7. którym, 8. nie chciał, 9. interesował się, 10. zaprowadzili, 11. również, 12. Roman, 13. Rower 1. jednak, 2. on, 3. go, 4. do, 5. Adama, 6. kupić, 7. którym, 8. nie chciał, 9. interesował się, 10. zaprowadzili, 11. również, 12. Roman, 13. Rower 1. jednak, 2. on, 3. go, 4. do, 5. Adama, 6. kupić, 7. którym, 8. nie chciał, 9. interesował się, 10. zaprowadzili, 11. również, 12. Roman, 13. Rower 1. jednak, 2. on, 3. go, 4. do, 5. Adama, 6. kupić, 7. którym, 8. nie chciał, 9. interesował się, 10. zaprowadzili, 11. również, 12. Roman, 13. Rower 1. jednak, 2. on, 3. go, 4. do, 5. Adama, 6. kupić, 7. którym, 8. nie chciał, 9. interesował się, 10. zaprowadzili, 11. również, 12. Roman, 13. Rower.
1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada, 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada, 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada 1. plaży, 2. wraz, 3. piraci, 4. nich, 5. której, 6. dotarli, 7. gdy, 8. też, 9. z, 10. o, 11. doświadczyli, 12. Książka, 13. do, 14. Robinson, 15. wzgórzach, 16. Piętaszkiem, 17. wyspy, 18. przygodzie, 19. na, 20. i, 21. opowiada.
1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy, 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy, 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy, 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy 1. przez, 2. tak, 3. samochód, 4. drogą, 5. niemiłosiernie, 6. nie, 7. a, 8. Jan, 9. wlókł się, 10. jechał, 11. naciskał, 12. wrażenie, 13. pedał, 14. gazu, 15. że, 16. on, 17. las, 18. odnosił, 19. lecz, 20. szybko, 21. nigdy.
Wstaw w zdania odpowiednie spójniki, żeby wypowiedzenia miały sens.
ponieważ, i, czy, ale, żeby, żebym, niż
Mama prosiła, .................. wyniósł śmieci.
Miałem więcej szczęścia .................. rozumu.
Poprosił o chleb, .................. nie podziękował.
Kupił wędkę .................. poszedł łowić ryby.
Nie zagrają meczu, .................. będzie padało.
Spotkaliśmy się w klasie, .................. spokojnie pogadać.