RHgpmoUgkC4gl
Kolorowe zdjęcie przedstawia znak drogowy STOP na tle pól.

Muszę się wypowiedzieć -  o wypowiedzeniu

Okładka - wypowiedzenie i ich rodzaje
Źródło: pixabay.com, domena publiczna.

Warto wiedzieć!

Każdego dnia porozumiewamy się z otoczeniem, tworząc, przekazując i odbierając komunikaty. Wypowiadamy lub zapisujemy je w różnym celu, by oznajmić nasze przemyślenia, zapytać lub poprosić o coś, wyrazić emocje itp. Pojedyncze słowa nie wystarczają, by wyrazić myśli lub przekazać komuś informacje. Wyrazy można łączyć w dłuższe ciągi zwane wypowiedzeniami.

Są różne typy wypowiedzeń: zdania (z osobową formą czasownika) i równoważniki zdań. Jedne są proste, np. ostrzeżenia Uwaga! lub wskazówka na drzwiach Pchać. Inne składają się z wielowyrazowych zdań, np. Wczoraj przeczytałam niesłychanie interesujący artykuł.

Polecenie 1

Przeczytaj fragment komiksu o Tytusie, Romku i Atomku, wypisz wypowiedzenia wyrażające emocje, pytanie i prośbę/rozkaz.

RgZOWSfQNRwWH
RVYP7JD7ke8k9
Tytus, Romek i A'Tomek. Księga XV. Tytus geologiem
Źródło: Prószyński i S-ka, Henryk Jerzy Chmielewski, Tytus, Romek i A'Tomek. Księga XV. Tytus geologiem, 2009. zpe.gov.pl.
RziORIMytyMyn
Tytus, Romek i A’Tomek. Księga XV. Tytus geologiem
Źródło: Prószyński i S-ka, Henryk Jerzy Chmielewski, Tytus, Romek i A’Tomek. Księga XV. Tytus geologiem, 2009, zpe.gov.pl.
RBQdI04NQ6jO2
Ćwiczenie 1
Zadanie interaktywne polegające na uporządkowaniu elementów w logiczną całość.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
R1RbTkvIetcWY
Ćwiczenie 2
Zadanie interaktywne polegające na uporządkowaniu elementów w logiczną całość.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
R1Vyx7vvPn8em
Ćwiczenie 3
Zadanie interaktywne polegające na uporządkowaniu elementów w logiczną całość.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
RKEAafj9whMU0
Ćwiczenie 4
Na podstawie powyższych ćwiczeń uzupełnij wniosek podanymi poniżej słowami.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Ważne!

Dział gramatyki, który zajmuje się budową wypowiedzeń, nazywamy składnią.

Obejrzyj fragment rozmowy z profesorem Jerzym Bralczykiem, językoznawcą, który w jasny sposób tłumaczy różnice między zdaniem a równoważnikiem zdania.

RFV5KJVQU5KUN
Film nosi tytuł: Zdanie czy równoważnik? Z profesorem Jerzym Bralczykiem, językoznawcą, rozmawia Barbara Lekarska‑Cisek, polonistka.
Polecenie 2

Na podstawie filmu wypisz przykłady sytuacji, w których użyjemy zdania oraz sytuacji, w których użyjemy równoważnika zdania.

R15roxs1HEEVw
Ważne!

Wypowiedzenia dzielą się na zdania i równoważniki zdań:

  1. Zdanie to wypowiedzenie, które zawiera orzeczenie (czasownik w formie osobowej lub formę nieosobową czasownika zakończoną na -no, -to), np. Turyści przyjechali nad morze. Kto wygrał? Wczoraj wyłączono ogrzewanie. Orzeczenie może również tworzyć konstrukcja złożona z wyrazów typu: trzeba, można, warto oraz bezokolicznika, np. Warto być punktualnym.

  2. Równoważnik zdania to wypowiedzenie, które nie zawiera orzeczenia; równoważnik zdania może zawierać nieosobową formę czasownika: bezokolicznik (forma zakończona na -c, -ć).

Przykłady:

W wypowiedzeniu brak czasownika w formie osobowej: Daleka podróż przed nami.
W wypowiedzeniu znajduje się bezokolicznik: Nie deptać trawnika. 
Cechą charakterystyczną równoważników zdania jest to, że z łatwością można 
je przekształcić w zdania np.:
Nie wychylać się przez okno. →Nie wychylajcie się przez okno.
 Jedziesz jutro do Warszawy? Nie. → Nie jadę.

RIFTIzEYjIYqx1
Źródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5

Przeczytaj jeszcze raz wypowiedzi bohaterów z fragmentu komiksu Papcia Chmiela. Wypisz tutaj lub w zeszycie:

  • równoważniki zdań,

  • zdania.

    R12agHYwWMEGG
Ćwiczenie 6
RXig2Nz8q6RuA
Zadanie interaktywne polega na uzupełnieniu odpowiednich komórek tabeli wyróżnionymi fragmentami zdań.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
R1dSmVuBGBs4b
Miejsce na odpowiedzi ucznia.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
RTFFlge3oxguf
Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy użycie całego zdania jest niepotrzebne, wystarczy krótki równoważnik. Przekształć zdania w równoważniki tak, aby były zrozumiałe i zwięzłe.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Zadaniowo
Ćwiczenie 9

Podane równoważniki zdań przekształć w zdania. Zapisz je tutaj lub w zeszycie.

Spokój!
Jasne jak słońce.
Mamusiu, herbaty?
Ale ulewa!
Marsz do domu!

R6Fvx8HEimsm7
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 10
RQrRR7qGtI6za
Zadanie interaktywne, osiem wypowiedzeń należy podzielić na zdania i równoważniki zdań.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 11
R15U90hFII6Xt
Zadanie interaktywne, od podanych w pierwszej kolumnie czasowników osobowych należy utworzyć formy nieosobowe -no, -to, bezokoliczniki oraz imieslowy.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 12

Utwórz następujące wypowiedzenia:

  • zdanie z osobową formą czasownika PRZECZYTAĆ,

  • zdanie z formą czasownika PISAĆ zakończoną na „-no”,

  • równoważnik zdania z bezokolicznikiem PISAĆ,

  • zdanie z osobową formą czasownika MALOWAĆ,

  • zdanie z formą czasownika MALOWAĆ zakończoną na „-no”,

  • równoważnik zdania z bezokolicznikiem MALOWAĆ,

R4bh8HCfKDvWP
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 3

Sfotografuj tablice, tabliczki, teksty z tablic ogłoszeniowych w twojej szkole. Przedstaw te, w których pojawiają się równoważniki zdań.

R12LUz8PnRYnZ
Miejsce na notatkę ucznia.
Polecenie 3

Zapoznaj się z treścią kilku dowolnych ogłoszeń internetowych. Zanotuj te, w których pojawiają się równoważniki zdań.

ReNv2LDTKx4Px
Miejsce na notatkę ucznia.

Sprawdź, czy umiesz!

Ćwiczenie 13

Z podanych wyrazów skonstruuj trzy zdania. Możesz zmienić formę wyrazów.

  1. berek w chłopcy bawić się przerwa na

  2. na pani tabliczki pytać z matematyka mnożenie

  3. droga w dziewczynki przeczytana niedawno książka rozmawiać o powrotna

Rv40LMr5jdhbi
tuYPChJZsV_00000021
Polecenie 4
RpLo8PAsGFPfX
Szkicownik pozwala na narysowanie projektu tabliczki.
Polecenie 4

Zaprojektuj tabliczki, które można by umieścić w przestrzeni publicznej, zawierające następujące typy wypowiedzeń: zdanie, równoważnik zdania i wykrzyknienie.

R13OW9rvyByik
Miejsce na notatkę ucznia.
Polecenie 5

Wymyśl tekst informacyjny do szkolnej gazetki, w którym opiszesz zniszczenie szafek w szkolnej szatni. Użyj nieosobowych form czasownika zakończonych na -no, - to, gdyż nie wiesz, kto dokonał tych zniszczeń.

Możesz zacząć tak:

W szatni szkolnej doszło do przykrego incydentuincydentincydentu ...

R1cgH08SQlkF4
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 14

Ułóż przysłowia z podanych wyrazów i podaj ich znaczenie. Zapisz je poniżej lub w zeszycie.

  • równoważnik zdania, zawiera m.in. słowa: chmura, duża, deszcz, mały;

  • zdanie, zawiera m.in. słowa: dym, ogień, bez;

  • zdanie, zawiera m.in. słowa: dzień, zachód, słońce, nie chwalić;

  • równoważnik zdania, zawiera m.in. słowa: bezrybie, rak, ryba;

  • zdanie, zawiera m.in. słowa: późno, szkodzić, przychodzić, sam.

RNfzxLEOGnGuT
(Uzupełnij).
Źródło: opracowanie:ORE, licencja: CC BY 3.0.

Słownik

incydent
incydent

nieprzyjemne, przykre wydarzenie

namiastka
namiastka

coś, co zastępuje jakąś rzecz, ale jej nie dorównuje