I dokąd uciec w za ciasnym bucie, gdy twardy bruk...? -  Jonasz Kofta Pamiętajcie o ogrodach

Warto wiedzieć!

I dokąd uciec w za ciasnym bucie, gdy twardy bruk...? W chwili, gdy człowiek przeżywa trudne sytuacje czy czuje się emocjonalnie wyczerpany, pomocna może okazać się cisza, wypoczynek na łonie natury, gdzie czas spędza się miło i spokojnie. W takich chwilach ludzie czują potrzebę oderwania się od rzeczywistości, wsłuchania w szumiącą na wietrze trawę i liście, spojrzenia na stojące drzewa.

O tym, jakich przeżyć emocjonalnych bądź duchowych na łonie natury doświadczała ludzkość, informują nas wybitni artyści w  dziełach literackich (od mitologii, poprzez Biblię, aż po utwory współczesne) czy malarskich.

Z Biblii wynika, że w zasadzonym przez Boga Edenie panuje spokój, ład, sielankowa szczęśliwość oraz beztroska i taki właśnie obraz rajskiego ogrodu przywołują literaci i malarze na przełomie wszystkich dziejów.

MotywmotywMotyw ogrodu jest tematem niezwykłego dzieła Hieronima BoschaBoschaBoscha, malarza żyjącego na przełomie XV i XVI wieku.

RDz6eb1XfHg7h

Ilustracja przedstawia obraz - tryptyk. Dwa boczne skrzydła mają kształt prostokątów, środkowe kwadratu. Na skrzydle po lewej stronie przedstawiony jest fragment ziemskiego raju. W jego centrum znajduje się źródło życia, które wygląda jak sadzawka, na środku znajduje się różowa fontanna w kształcie strzelistej wieży, siedzą na niej ptaki. Do źródła podążają różne zwierzęta. Jednorożce piją wodę na brzegu, pływają kaczki i łabędzie, na brzegu wylegują się jaszczurki i żółwie. Na pierwszym planie, poniżej źródła życia znajdują się trzy osoby, starszy mężczyzna w różowej szacie, trzyma za rękę nagą, klęczącą przy nim kobietę o jasnej skórze i długich włosach. Po lewej stronie znajduje się nagi mężczyzna, który siedzi z wyprostowanymi nogami i patrzy na kobietę. Są to Adam, Ewa i Bóg. Za Adamem rośnie Drzewo Życia. Dookoła nich znajdują się różne zwierzęta, ptaki, płazy i ssaki oraz stwory wymyślone przez malarza np. ptak o trzech głowach, ryba o głowie konia. Za postaciami znajduje się jaskinia, z której wylatuje mnóstwo ptaków. W tle góruje niezwykłe pasmo górskie. Na skrzydle z prawej strony przedstawione zostało piekło. Dominują tu ciemne kolory. Postacie namalowane w tej części obrazu przeżywają tortury: są zjadane przez ogromne ptaki, bici i torturowani. Narzędziami tortur są instrumenty muzyczne. W centrum tego skrzydła, znajdują się białe konstrukcje: ogromne, pęknięte jajo z nogami i głową, czaszka zwierzęcia, uszy, z których wystaje nóż. W tle znajdują się rozświetlone wybuchami i pożarami budynki i góry. Nastrój jest mroczny. Tematem środkowej, największej części tryptyku jest zwycięstwo grzechu i upadek ludzkości. Przedstawia łąkę z płynącą rzeką i małymi sadzawkami, gdzieniegdzie rosną drzewa i krzewy. Wszędzie kłębią się tłumy nagich, białych postaci oraz zwierzęta. Ludzie jedzą wielkie owoce, pływają w okrągłych łódkach, jeżdżą na oklep na zwierzętach, spędzają czas na jedzeniu, piciu i cielesnych igraszkach. W tle znajduje się staw, wokół którego znajdują się wysokie konstrukcje, pośrodku niego pływa wielka, niebieska kula, zakończona wieżą. W jeziorze kąpią się nagie kobiety. Na dole obrazu kłębią się grupy kochanków. W tle znajdują się góry, na niebie latają fantastyczne stwory.

Ćwiczenie 4

Zapoznaj się dokładnie z wizją raju ukazaną na obrazie Hieronima BoschaBoschaBoscha lub z jej opisem i wskaż elementy niezgodne z przekazem biblijnym.

lajd 1 z 1

REnpC5a0mz7Yo

Obraz stanowi lewe skrzydło tryptyku zatytułowanego Ogród rozkoszy ziemskich i ukazuje rajski ogród. Pośrodku raju stoi Chrystus ubrany w purpurowe szaty, który lewą ręką przytrzymuje rękę klęczącej po prawej stronie Ewy, a prawą ręką wykonuje gest błogosławieństwa. Ewa jest naga, ma falowane długie włosy, a jej spuszczone oczy i twarz wyrażają pokorę i posłuszeństwo. Po lewej stronie Chrystusa siedzi na trawie nagi Adam i patrzy na Chrystusa. Na lewo od Adama rośnie egzotyczne drzewo z kępami spiczastych liści na końcach zdrewniałych gałęzi, oplecione gałązkami z owocami przypominającymi ciemne winogrona. Przed postaciami rozciąga się łąka pełna zwierząt oraz sadzawka z ciemną wodą. Wśród zwierząt można rozpoznać małego lamparta z upolowaną jaszczurką w pysku, a także ptaka pożerającego żabę. Wokół sadzawki widać liczne ptactwo i fantastyczne stwory, np. trzygłowego ptaka. Z sadzawki wypełza zwierzę przypominające fokę, a w samej sadzawce pływa fantastyczne zwierzę podobne do ryby, ale z głową jednorożca. Po prawej stronie sadzawki widać tkwiącego w wodzie dziwnego stwora, który czyta książkę. Stwór ma kaczy dziób, rybi ogon, ludzkie ręce i jest okryty przykrótką czarną peleryną z kapturem. Za pierwszymi ludźmi i Chrystusem ciągnie się łąka przechodząca w gęsty las. Za lasem znajduje się sadzawka z niebieską wodą, pośrodku której z małej ciemnogranatowej wysepki wyrasta różowa budowla przypominjąca egzotyczny kwiat, z którego pączków i czułków wypływają strumienie. Podstawę tej budowli stanowi różowa kula z otworem, w którym siedzi sowa. Na wodach sadzawki widać liczne ptactwo. Po lewej stronie sadzawki piją z niej wodę różne zwierzęta, niektóre z nich są fantastyczne (np. biały jednorożec). Po prawej stronie z sadzawki wypełzają na brzeg żaby, żółwie i fantastyczne zwierzęta, np. trzygłowa jaszczurka i biały stwór przypominający nieco żółwia. Na różowej budowli pośrodku sadzawki przysiadły ptaki. Na brzegu sadzawki, po prawej stronie znajdują się piaskowe skały, a na nich kolejne fantastyczne zwierzęta, a także drzewo, po którym wije się wąż. Za sadzawką rozciągają się zielone łąki pełne zwierząt rzeczywistych (słoń, jeżozwierz, antylopa, małpa, dzik) i fantastycznych (biała żyrafa z dwoma rogami, dwunożny pies, nieduży smok). Po lewej stronie zielonych pastwisk wznosi się piętrowa budowla w piaskowym kolorze, pełna otworów, przez które wlatują ptaki. Na zielonych łąkach przysiadły stada różnorodnych ptaków. W oddali widać błękitne góry, jednak o dziwacznych poskręcanych szczytach, z których wystają jakby błękitne łodyżki kwiatów. Nastrój obrazu jest dość niepokojący.

R1ETQJSV77wt3

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na to, że w biblijnym raju wszyscy byli szczęśliwi i nie czuli strachu.

Pokaż rozwiązanie

Na obrazie można dostrzec zwierzęta pożerające inne zwierzęta, do czego nie dochodziło w biblijnym raju, w którym wszystkie stworzenia żyły w zgodzie i harmonii. Widać też wiele fantastycznych zwierząt, dziwnych stworów oraz kilka niespotykanych na co dzień budowli, o których także nie ma mowy w Biblii.

Ogród jest przestrzenią i miejscem kontaktu człowieka z naturą, ale staje się też metaforycznym obrazem duszy bądź psychiki człowieka, jego lęków i marzeń. Często ogród oznacza także tajemnicę.

RMlqb3h2JulfP

Obraz przedstawia scenę rodzajową w ogrodzie. Ukazane są cztery kobiety. Są ubrane w eleganckie, długie suknie, białe suknie z krynoliną, które kontrastują z ciemną zielenią liści na drzewach i traw. Wszystkie znajdują się na skraju ścieżki. Dwie z nich stoją i rozmawiają. Jedna trzyma duży bukiet kolorowych kwiatów. Trzecia, odwrócona tyłem do widza, podąża gdzieś ścieżką. Czwarta kobieta przykucnęła na trawie, na kolanach trzyma bukiet kwiatów. W lewej ręce przytrzymuje mały parasol, który chroni jej twarz od słońca. Wokół kobiet rośnie dużo drzew i krzewów. Kwitną kwiaty.

W mitologii ogród wiązał się z wyobrażeniem Złotego Wieku, Pól ElizejskichPola ElizejskiePól Elizejskich bądź Wysp SzczęśliwychWyspy SzczęśliweWysp Szczęśliwych. Rajem w mitologii grecko‑rzymskiej był Elysion, kraina położona na zachodnich krańcach świata, gdzie miała panować wieczna wiosna; tam znajdowały się Wyspy Szczęśliwe, na których mieszkali bohaterowie oraz inni szczęśliwcy wybrani przez Zeusa.

Przywoływany w literaturze obraz ogrodu wyrażał tęsknotę za utraconym rajem lub marzenie o szczęściu, nawet jeśli miało być one chwilowe i nietrwałe. Panowała w nim wieczna wiosna, wszystko spowijała zieloność, a po ścieżkach chodzili tylko ludzie szczęśliwi. Życie mieszkańców takiego ogrodu upływało na pogrążaniu się w myślach oraz nieustannym zachwycie nad stworzeniem.

R1SFiW0ECZO5K

Obraz przedstawia scenę rodzajową w jasny, słoneczny dzień. Jest lato, w ogrodzie bawi się dwoje dzieci, chłopiec i dziewczynka. Chłopiec nosi jasną koszulę z długimi rękawami i spodenki za kolana. Na głowie ma kapelusz. W prawej ręce trzyma konewkę, z której leje wodę na kwiaty na klombie. Tuż za nim stoi dziewczynka w kapeluszu i sukience z długimi rękawami, która sięga jej do połowy łydki. W ogrodzie znajduje się wiele różnobarwnie kwitnących roślin. Ogród jest ogrodzony drewnianym płotem. Prowadzi do niego bielona furtka, przez którą można wyjść na zieloną łąkę przed lasem.

Zmiana w postrzeganiu ogrodu jako przestrzeni idyllicznejidyllaidyllicznej nastąpiła w wieku XVIII. Odtąd krajobraz ten mógł skłaniać także do smutnych wspomnień i poważnych rozmyślań. W przestrzeń ogrodu wkroczyła jesień oraz refleksje związane z przemijaniem, stratą i śmiercią. Ogród zaczął być nośnikiem treści filozoficznych, które nie pomijają tematów trudnych.

R1dKCmtMRNFWt

Ilustracja przedstawia zdjęcie fragmentu parku. Na pierwszym planie znajduje się akwen, w którym pływają kaczki. W tle po prawej stronie znajduje się niewielki pawilon, przed którym umieszczono fontannę. Po lewej stronie znajduje się alejka parkowa z ławkami i klombami. Spacerują tam ludzie. W tle rosną wysokie zielone drzewa. Nad całym zdjęciem góruje niebieskie niebo.

W kulturze polskiej szczególną rolę odegrał ogród Zofiówka założony w 1796 roku w Humaniu (obecnie terytorium Ukrainy) przez Stanisława Szczęsnego Potockiego dla jego żony Zofii Potockiej. Pod wpływem fascynacji tym niezwykłym ogrodem, o który troszczyło się 200 ogrodników, powstały m.in. poemat Stanisława Trembeckiego Sofiówka, poemat opisowy Seweryna Goszczyńskiego Noc w Zofiówce czy opowiadanie Lucjana Siemieńskiego Ogrody i poeci.

Przeczytaj utwór Jonasza KoftyJonasz KoftaJonasza Kofty Pamiętajcie o ogrodach i wykonaj ćwiczenia.

Sprawdź, czy umiesz!

Słownik