Nieodmienne części mowy - partykuła
Warto wiedzieć!
To, czy mówimy o faktach, przypuszczeniach bądź mocnych słowach kierowanych do kogoś, można odczytać również z różnych metaforycznych powiedzeń, frazeologizmów lub wyrażeń. Dużo ich przecież w codziennych rozmowach! Na przykład nasze zdecydowanie jest komunikowane za pomocą takich zwrotów jak: „na mur beton”, „na sto procent”, „na serio”. Wątpliwa treść opisywana jest w towarzystwie powiedzeń: „na dwoje babka wróżyła”, „wróżyć z fusów”, „ujdzie od biedy” („obleci”). Czasami możemy komunikować niepewność lub nawet życzenie co do tego, że coś się po naszych słowach czy działaniach stanie: „a nuż”, „jak to się mówi”.
Podział części mowy
Wyróżniamy dziesięć części mowy. Pięć odmiennych: czasownik, rzeczownik, przymiotnik, liczebnik i zaimek (rzeczowny, przymiotny, liczebny). Pięć pozostałych to nieodmienne części mowy: przysłówek, partykuła, wykrzyknik, spójnik i przyimek.
Poniższy schemat przedstawia podział wyrazów na odmienne i nieodmienne części mowy. Zwróć uwagę, gdzie znajduje się PARTYKUŁA.
PARTYKUŁY – to nieodmienne i niesamodzielne części części mowy, które modyfikują lub wzmacniają znaczenie wyrazu lub nawet całego zdania.
Za ich pomocą w zdaniach:
zaprzeczamy („nie”);
wzmacniamy treści („-że”, „z pewnością”, „na pewno”);
osłabiamy („rzekomo”, „ponoć”);
wyrażamy życzenia („bodaj”, „niech”, „niechże”).
Użyte w zdaniu sprawiają, że wypowiedź wywiera większe wrażenie na odbiorcy.
1.
Zdanie bez partykuły:
Jutro przyjdziemy.
Zdania z partykułami modyfikującymi ich treść:
Na pewno jutro przyjdziemy. (pewność)
Jutro nie przyjdziemy. (zaprzeczenie)
Przecież jutro przyjdziemy. (potwierdzenie)
Raczej jutro przyjdziemy. (osłabienie treści)
2.
Zdanie bez partykuły:
Przyjdź tutaj szybko.
Zdanie z partykułą modyfikującą treść:
Przyjdźże tutaj szybko. (wzmocnienie treści)
3.
Zdanie bez partykuły:
Zaczekamy na was.
Zdania z partykułą modyfikującą treść:
Na pewno na was zaczekamy. (pewność)
Nie zaczekamy na was. (zaprzeczenie)
Przecież zaczekamy na was. (potwierdzenie)
Raczej na was nie zaczekamy. (osłabienie treści)
Z podanego poniżej dialogu wypisz partykuły.
– Hej, poczekaj! Wszystkiego najlepszego z okazji urodzin! Oby ci się spełniały sny!
– Och, dziękuję! Ach, jaki wspaniały prezent! Jakie urocze wzorki!
– Niech ci się dobrze noszą! Zróbże porządek z tymi starymi.
– O rany, jak późno! Czy możesz wpaść do mnie wieczorem, żeby porozmawiać?
– Jasne!
– No, to pa. Lecę pokazać mamie…
(…)
– Ech, mamo, kolejne skarpetki. Nie chciałabym jej robić przykrości, ale...
Niektóre partykuły są dzisiaj rzadko używanie, spotykamy je wyłącznie w tekstach literackich np. li, bodaj, wszak.
Znasz‑li ten kraj to zbiór felietonów autorstwa Tadeusza Boya‑Żeleńskiego.
Partykuła „nie”, „czy” i „by”
Bardzo często posługujemy się przeczeniem (partykułą) „nie”, aby wyrazić na coś niezgodę, przeciwne intencje lub aby zaprzeczyć czemuś. Wyraz ten pisany oddzielnie z czasownikami nazywany jest partykułą przeczącą. Pisownia z partykułą „nie” może sprawiać kłopoty. Oto kilka najważniejszych zasad:
Pisownia łączna | Pisownia rozdzielna | ||
|---|---|---|---|
z rzeczownikami | nieprzekazanie | z czasownikami | nie czytaj nie czytać |
z przymiotnikami | niedobry | z przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym | nie najlepszy |
z przysłówkami odprzymiotnikowymi w stopniu równym | niedobrze | z przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym | nie najlepiej |
Partykułę czy stosuje się zwykle w zdaniach pytających, ale może ona złagodzić kategoryczność rozkazów lub życzeń:
Zdanie bez partykuły: Daj mi to!
Zdanie z partykułą: Czy dasz mi to? (osłabienie rozkazu)
Partykuły by i chyba dodane do zdania wyrażają przypuszczenie, ale mogą również złagodzić kategoryczność rozkazu:
Zdanie bez partykuły: Chcę zobaczyć dobre oceny na twoim świadectwie!
Zdanie z partykułą: Chciałbym zobaczyć dobre oceny na twoim świadectwie.
Partykuły nie wchodzą w związki składniowe, pozostają poza związkami składniowymi wypowiedzenia.
Łączna pisownia partykuł
Pisownia łączna obowiązuje w przypadku partykuł: -li, -że, -ż.
Znaszli tego człowieka?
Weźże ze sobą kanapkę.
Cóż to takiego?
Któż to wymyślił?
Pisownia partykuł -by, -bym, -byśmy, -byście
Łącznie piszemy zawsze partykuły -bym, -byśmy, -byście, -by z osobową formą czasownika.
Przeczytałabym tę książkę.
Chętnie odwiedziłby swojego kolegę.
Przeczytalibyście wreszcie lekturę.
Rozłącznie piszemy partykułę by z nieosobowymi formami czasownika (np. odczytano, zdjęto, wyjęto) lub innymi nieosobowymi formami gramatycznymi.
Zapisz poprawnie rzeczowniki o przeciwstawnym znaczeniu, korzystając z cząstki „nie”.
czytanie – ......................
złożenie – ..........................
napisanie – ........................
oddanie – ....................
wpłacenie – ..........................