Pisownia przyimków i wyrażeń przyimkowych
Warto wiedzieć!
Otaczający nas świat to ogromna i nieskończona przestrzeń. Język, którym posługujemy się na co dzień, pokazuje to, co bliskie i dalekie – w tekstach i w strukturze gramatycznej. Na przykład w dłuższych wypowiedziach podkreślamy ważne akapity i fragmenty tekstów, używając wyrażeń „w tym miejscu pokażę”, „tutaj opiszę” itp. Potrafimy też wyznaczać kierunki – głównie za pomocą przyimków: „idę do domu”, „idę ze szkoły”, „idę po moście”.
Często posługujemy się przyimkami, by pokazać ruch i kierunek. Zilustruj na rysunku przestrzeń opisywaną przez podane poniżej przyimki. Możesz posłużyć się strzałkami określającymi ruch.
W, ZA, PRZY, POD, NAD, PRZED, Z, OD, PONAD
Wzór:
Napisz kilka zdań, w których użyjesz przyimków określających kierunek i ruch: W, ZA, PRZY, POD, NAD, PRZED, Z, OD, PONAD.
Przyimek
Przyimek umożliwia wyrażenie zależności między obiektami, m.in.:
czasowych (po południu, przed północą, za kwadrans),
przestrzennych (nad głową, wśród drzew, obok ratusza),
przyczynowych (z powodu, za karę, przez nieuwagę),
celowych (po radę, na spacer, dla sławy).
We współczesnej polszczyźnie występują przyimki:
proste: np.: „z”, „nad”, „o”, „w”, „za”, „po”, „pod”, „przy”, „przed” itp.;
złożone (połączenia dwóch prostych) np.: „znad”, „popod”, „zza”, „ponad”, „spod”, „sprzed” itp.
Niektóre z nich pojawiają się w formie dłuższej (przed wyrazami trudnymi do wymówienia) lub krótszej (przed wyrazami łatwiejszymi w wymowie), np.: „bez” – „beze”, „przed” – „przede”, „przez” – „przeze”, „w” – „we”, „z” – „ze”, „od” – „ode”, „nad” – „nade”.
Przyimki występują w połączeniach z innymi wyrazami (głównie rzeczownikami i zaimkami). Takie połączenia nazywamy wyrażeniami przyimkowymi: „idę do domu”, „wracam ze szkoły”, „dostałem to od siostry”, „zobaczymy się we wtorek”, „jestem wyższy od ciebie”.
Wyrażeniem przyimkowym nazywamy połączenie przyimka z:
rzeczownikiem (np. do szkoły);
przymiotnikiem (np. za duży);
liczebnikiem (np. do dziesięciu);
zaimkiem (np. bez was);
przysłówkiem (np. na pewno).
Wyrażenia przyimkowe zawsze piszemy oddzielnie.
Przyimki się nie odmieniają, ale pełnią bardzo ważną funkcję w zdaniach. Informują one, które wyrazy są nadrzędne, a które podrzędne:
wyraz nadrzędny (określany) ← wyraz podrzędny (określający)
tablet ← dla taty
biuro ← w Warszawie
prezent ← ode mnie
Wyobraź sobie, że chcesz wskazać komuś drogę ze swojego domu do szkoły. Ułóż kilka zdań na ten temat. Użyj w nich wyrażeń: w prawo, w lewo, na ukos, przy itp.
Dopisz wyrażenia przyimkowe do podanych wyrazów. Przepisz przykłady do zeszytu wraz ze strzałkami określającymi wyrazy nadrzędne (określane) oraz wyrazy podrzędne (określające):
Wzór: wyjechać ← do Anglii
Opisz, jak wygląda twój pokój. Ułóż zdania z wyrażeniami przyimkowymi: za oknem, na stole, nad łóżkiem, pod łóżkiem, na ścianie, przy łóżku.
Sprawdź, czy umiesz!
Do podanych wyrazów dodaj przyimki i utwórz powiedzenia. Wyjaśnij ich znaczenia.
sypać piaskiem ............ oczy
pędzić ............ łeb ............ szyję
wrzucić ............ jednego worka
szukać igły ............ stogu siana
wywracać ............ góry nogami
przyjąć ............ dobrą monetę
Wyjaśnij znaczenie związków frazeologicznych z poprzedniego ćwiczenia.
Ułóż wyrażenia przyimkowe i użyj ich jako synonimów podanych wyrażeń.
w, nad, razu, ogródek, ogóle, od, pewno, powrotem, z, na, po, prostu, pod, bez
zwyczajnie – ................ ................
w kierunku odwrotnym – ................ ................
w sumie – ................ ................
natychmiast – ................ ................
wprost – ................ ................
z pewnością – ................ ................