Język w normie... o normie językowej
Warto wiedzieć!
Stosunek do języka możemy mieć różny, jednak ważne jest stosowanie norm i zasad istotnych z punktu widzenia poprawności językowej oraz prostej chęci, aby dobrze nas zrozumiano. Język jest systemem porozumiewania się między osobami, który ma być praktyczny, skuteczny, sensowny i celowy i dlatego znajomość zasad jest niezbędnym elementem oceny, czy dane użycie wyrazów jest poprawne czy też nie.
Czym jest norma językowa?
Encyklopedia wiedzy o języku polskim definiuje normę językową jako:
Encyklopedia wiedzy o języku polskimzbiór tych wszystkich środków danego języka (tzn. głosek, morfemów, wyrazów, sposobów ich wymawiania i łączenia w większe całości itp.), które dzięki aprobacie społecznej muszą być właśnie tak używane przez wszystkie osoby mówiące tym samym językiem, gdyż w przeciwnym wypadku odbiorca odczuwa, że nie mówi się tak, „jak się powinno mówić”. Nieprzestrzeganie normy językowej grozi autorowi niezrozumieniem, zrozumieniem opacznym, lekceważeniem lub ośmieszeniem.
Źródło: Encyklopedia wiedzy o języku polskim, red. S. Urbańczyk, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1978, s. 218.
Językoznawcy wyróżniają dwie normy językowe, tj. wzorcową (oficjalną) i potoczną (użytkową).
Norma wzorcowa (staranna) obejmuje elementy językowe akceptowane przez większość wykształconych użytkowników języka, uzasadnione jego historią, tradycją i regułami gramatycznymi.
Norma wzorcowa to inaczej norma wysoka, co oznacza, że osoby, które chcą jej przestrzegać powinny dostosowywać się do ściśle określonych zasad, rezygnując z dopuszczalnych np. w normie użytkowej wariantów. Jej stosowanie jest niezależne od regionu czy środowiska (dopuszczalne jest zróżnicowanie regionalne przede wszystkim w fonetyce).
Norma użytkowa (potoczna regionalna, potoczna ogólna) to wyrazy, formy używane w komunikatach nieoficjalnych, swobodnych.
Poprawność językowa
Poprawność językowaPoprawność językowa zależy od zgodności środków językowych z daną normą językową. Czynniki, które oceniamy pod względem poprawności językowej to głównie:
· Mapa myśli.
· Nazwa kategorii: Poprawność językowa.
· Elementy należące do kategorii Poprawność językowa
o Nazwa kategorii: wymowa
o Nazwa kategorii: składnia
o Nazwa kategorii: fleksja
o Nazwa kategorii: leksyka i semantyka
o Nazwa kategorii: frazeologia
· Koniec elementów należących do kategorii Poprawność językowa
· Nazwa kategorii: wymowa.
· Elementy należące do kategorii wymowa
o Nazwa kategorii: właściwy akcent wyrazowy, poprawność artykulacji poszczególnych grup głoskowych
· Koniec elementów należących do kategorii wymowa
· Nazwa kategorii: składnia.
· Elementy należące do kategorii składnia
o Nazwa kategorii: poprawne stosowanie form w związkach zdaniowych, właściwy szyk wyrazów, przestrzeganie reguł budowy zdań złożonych
· Koniec elementów należących do kategorii składnia
· Nazwa kategorii: fleksja.
· Elementy należące do kategorii fleksja
o Nazwa kategorii: odpowiednia forma gramatyczna wyrazu, odmiana wyrazów bądź jej brak, stosowanie poprawnych końcówek fleksyjnych i tematów wyrazowych
· Koniec elementów należących do kategorii fleksja
· Nazwa kategorii: leksyka i semantyka.
· Elementy należące do kategorii leksyka i semantyka
o Nazwa kategorii: używanie wyrazów we właściwym znaczeniu
· Koniec elementów należących do kategorii leksyka i semantyka
· Nazwa kategorii: frazeologia .
· Elementy należące do kategorii frazeologia
o Nazwa kategorii: użycie frazeologizmu we właściwej postaci i prawidłowym znaczeniu, odpowiedni kontekst umiejscowienia w wypowiedzi
· Koniec elementów należących do kategorii frazeologia
· Nazwa kategorii: właściwy akcent wyrazowy, poprawność artykulacji poszczególnych grup głoskowych .
· Elementy należące do kategorii właściwy akcent wyrazowy, poprawność artykulacji poszczególnych grup głoskowych
o Nazwa kategorii: norma wzorcowa: fizyka – akcent na trzecią sylabę od końca
o Nazwa kategorii: norma użytkowa: fizyka – akcent na drugą sylabę od końca
· Koniec elementów należących do kategorii właściwy akcent wyrazowy, poprawność artykulacji poszczególnych grup głoskowych
· Nazwa kategorii: odpowiednia forma gramatyczna wyrazu, odmiana wyrazów bądź jej brak, stosowanie poprawnych końcówek fleksyjnych i tematów wyrazowych .
· Elementy należące do kategorii odpowiednia forma gramatyczna wyrazu, odmiana wyrazów bądź jej brak, stosowanie poprawnych końcówek fleksyjnych i tematów wyrazowych
o Nazwa kategorii: norma wzorcowa: podaj pilot do telewizora
o Nazwa kategorii: norma użytkowa: podaj pilota do telewizora
· Koniec elementów należących do kategorii odpowiednia forma gramatyczna wyrazu, odmiana wyrazów bądź jej brak, stosowanie poprawnych końcówek fleksyjnych i tematów wyrazowych
· Nazwa kategorii: poprawne stosowanie form w związkach zdaniowych, właściwy szyk wyrazów, przestrzeganie reguł budowy zdań złożonych .
· Elementy należące do kategorii poprawne stosowanie form w związkach zdaniowych, właściwy szyk wyrazów, przestrzeganie reguł budowy zdań złożonych
o Nazwa kategorii: norma wzorcowa: pięcioro kurcząt – liczebnik zbiorowy z rzeczownikiem oznaczającym osoby niedorosłe
o Nazwa kategorii: norma użytkowa: osiem kurcząt – liczebnik główny zamiast zbiorowego
· Koniec elementów należących do kategorii poprawne stosowanie form w związkach zdaniowych, właściwy szyk wyrazów, przestrzeganie reguł budowy zdań złożonych
· Nazwa kategorii: używanie wyrazów we właściwym znaczeniu .
· Elementy należące do kategorii używanie wyrazów we właściwym znaczeniu
o Nazwa kategorii: norma wzorcowa: mysz – zwierzę
o Nazwa kategorii: norma użytkowa: mysz – komputerowa myszka
· Koniec elementów należących do kategorii używanie wyrazów we właściwym znaczeniu
· Nazwa kategorii: użycie frazeologizmu we właściwej postaci i prawidłowym znaczeniu, odpowiedni kontekst umiejscowienia w wypowiedzi.
· Elementy należące do kategorii użycie frazeologizmu we właściwej postaci i prawidłowym znaczeniu, odpowiedni kontekst umiejscowienia w wypowiedzi
o Nazwa kategorii: norma wzorcowa: odgrywać rolę
o Nazwa kategorii: norma użytkowa: pełnić rolę
· Koniec elementów należących do kategorii użycie frazeologizmu we właściwej postaci i prawidłowym znaczeniu, odpowiedni kontekst umiejscowienia w wypowiedzi
Moda językowa
Do ubożenia stylistycznego wypowiedzi przyczyniają się wyrazy modne. Dla przykładu, czasownik artykułować używa się zamiast wyrażać, przedstawiać, opisywać. Często słyszy się sformułowanie typu: w ramach, w temacie, także wyrazy obce o charakterze naukowym, np. adekwatny, generalny, spektrum. Typowe dla języka młodzieży są kolokwializmy: cool [czyt. kul], spoko, wow [czyt. łał].
Skutkiem mody językowej jest modyfikowanie utartych związków wyrazowych. Dla przykładu, zamiast w znacznej mierze słyszy się w szerszej mierze lub w poważnej mierze.
W języku polskim używa się też wielu zapożyczeń. Jeśli zostały przyswojone, językoznawcy proponują nie szukać rodzimych odpowiedników. Dotyczy to głównie nazw stosowanych w medycynie lub pracach naukowych. Natomiast w tekstach niespecjalistycznych zasadne jest używanie znanych odpowiedników polskich.
W terminologii naukowej i technicznej często stosowane są hybrydy, czyli wyrazy złożone z cząstek różnojęzycznych (rodzimych i obcych), np. kompletacja – lepiej: kompletowanie, demaskacja – lepiej: demaskowanie.
Nieraz używane są też wyrazy żartobliwe, np. urzędomania, krępacja.
Szczególnym rodzajem zapożyczeń są kalki (repliki). Nieraz są to dosłowne tłumaczenia obcych słów za pomocą rodzimego odpowiednika, używanego już wcześniej w innym znaczeniu. Kalką jest np. czasownik definiować jako synonim słowa określać.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RSXq95O9ppBHF
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Definicja normy językowej.
Na podstawie wypowiedzi prof. Kłosińskiej stwórz definicję normy wzorcowej oraz normy potocznej (użytkowej).
Poniósł przykre konsekwencje dlatego, (tu wybierz) 1. potem, 2. tym, 3. że, 4. zaraz, 5. jak i nie pomyślał o tym wcześniej.
Jak tylko odrobisz zadanie domowe, (tu wybierz) 1. potem, 2. tym, 3. że, 4. zaraz, 5. jak i zaczniesz oglądać ulubiony serial.
Najpierw pomyśl, (tu wybierz) 1. potem, 2. tym, 3. że, 4. zaraz, 5. jak i działaj.
Uczenie się języka polskiego jest równie przyjemne, (tu wybierz) 1. potem, 2. tym, 3. że, 4. zaraz, 5. jak i pożyteczne.
Kryterium stopnia rozpowszechnienia (uzualne) jakiejś formy językowej zakłada, że poprawne jest to, co powszechnie używane. Wymień co najmniej dwa przykłady takich wyrazów.
Słownik
środek językowy niemieszczący się ani w normie wzorcowej, ani w normie użytkowej, naruszający ustalone przez znawców reguły poprawnej polszczyzny, np. błąd fonetyczny - wymowa „włanczać” zamiast poprawnej „włączać” lub błąd fleksyjny „wziąść” zamiast poprawnej odmiany „wziąć”
ogół wyrazów danego języka
zgodność tekstu z daną normą językową
dział językoznawstwa zajmujący się badaniem znaczeń i historii znaczeń wyrazów
zasób związków frazeologicznych właściwych danemu językowi; dział językoznawstwa badający związki frazeologiczne danego języka
dział gramatyki zajmujący się opisem odmiany wyrazów; odmiana wyrazów w danym języku
dział gramatyki, który bada funkcję wyrazu w zdaniu (czyli określa części zdania) oraz analizuje układ zdania i jego budowę