Odmieniamy czasownik - osoby, liczby, rodzaje
Ilustracja przedstawia białe postacie z puzzli. Niektóre wiszą na sznurku, inne stoją lub leżą na wzgórzach w tle. Jedna z nich ma na sobie napis „wołacz”, inna „rodzaj męski”, kolejne: "rodzaj żeński", "liczba mnoga", liczba pojedyncza", "dopełniacz", "biernik". Tło jest czerwone i jednolite.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1BUyPYkB
Warto wiedzieć!
Czasownik to odmienna część mowy, nazywa czynności i stany. Występuje w formach osobowych, które wskazują na wykonawcę czynności np. (ja) czytam, (wy) biegacie oraz formach nieosobowych, które nie ujawniają wykonawcy czynności np. czytać, biegać.
Odmiana czasownika przez osoby i liczby
Zaznacz czasowniki.
Z podanej grupy wyrazów wybierz czasowniki.
{#idę}, {kartka}, {#stać}, {ładnie}, {wysoko}, {#stoisz}, {rysunek}, {dziesięć}, {#idziemy}, {#stoicie}, {#gonili}, {sklep}, {towar}, {#goniła}, {jeździectwo}, {#kolorować}, {#uciekać}, {#biegło}, {koronka}, {#uciekały}, {koronkowy}, {#uciekała}.
Dobierz odpowiednie zaimkizaimki do podanych czasowników.
Zaznacz poprawną odpowiedź.
Wpisz odpowiednią formę czasownika „pisać”.
Uzupełnij tekst podanymi wyrazami, a dowiesz się, w jakich formach może występować czasownik.
Uzupełnij zdania.
Uzupełnij zdania podanymi czasownikami w odpowiedniej formie.
Rozwiąż rebusy. Określ osobę i liczbę otrzymanych czasowników. Zapisz je tutaj lub w zeszycie.
Określ osobę i liczbę poniższych czasowników:
okupuje
witamy
mokniesz
tropię
broicie
Ułóż zdania z czasownikami z poprzedniego ćwiczenia. Zapisz je tutaj lub w zeszycie.
Odmiana czasownika przez rodzaje
Rodzaj gramatyczny wyrazów
Rodzaj to jedna z najważniejszych cech odmiennych części mowy.
Przez rodzaj odmieniają się: czasowniki przymiotniki, liczebniki porządkowe i niektóre zaimkizaimki.
W liczbie pojedynczej czasu przeszłego czasownika występują formy:
rodzaju męskiego (ten/on czytał);
żeńskiego (ta/ona czytała);
nijakiego (to/ono czytało).
W liczbie mnogiej:
męskoosobowego (ci/oni czytali);
niemęskoosobowego (te/one czytały).
Rodzaje czasownika można określić również w formach czasu przyszłego złożonego:
W liczbie pojedynczej:
rodzaj męski: on będzie czytał;
rodzaj żeński: ona będzie czytała;
rodzaj nijaki: ono będzie czytało.
W liczbie mnogiej:
rodzaj męskoosobowy: oni/ci będą czytali:
rodzaj niemęskoosobowy: one/te będą czytały.
Przeczytaj zdania. Zastanów się, czy można domyślić się, jakiej płci są osoby, o których mowa? Jakie części mowy na to wskazują?
Przeczytał do końca książkę i zaczął odrabiać lekcje.
Napisała list do koleżanki i poszła zjeść kolację.
Zmęczone całym dniem atrakcji szybko zasnęło.
Wystraszone pobiegły szybko do domu.
Poszli do sklepu i odkupili zniszczoną książkę.
Podziel podane poniżej czasowniki ze względu na ich rodzaj: męski, żeński, nijaki, męskoosobowy, niemęskoosobowy.
Czasowniki: czytali, czytaliście, czytałem, czytał, czytałeś, czytałam, czytałaś, czytały, czytało, czytałyśmy, czytała, czytałyście, czytaliśmy.
Utwórz formy męskoosobowe i niemęskoosobowe w czasie przeszłym od czasowników: pisać, dać, wejść, śpiewać, myśleć , oglądać.
Zastanów się, jaką formę przyjmuje czasownik „iść” w czasie przeszłym w zależności od wykonawców czynności. Zapisz odpowiednie formy w polu poniżej lub w zeszytach.
dwie dziewczynki i chłopiec,
dziewczynka, niemowlę i chłopiec,
nauczycielki i piłkarze,
dziewczynka i nauczycielki,
psy i koty,
pies, niemowlę i chłopiec.
Pamiętaj, poprawnymi formami czasownika „iść” rodzaju męskiego w czasie przeszłym są: szedłem, szedłeś, szedł. Formy: szłem, szłeś są niepoprawne!
Błąd wynika z zastosowania odmiany charakterystycznej dla rodzaju żeńskiego. Również czasowniki „wyjść” i „przyjść” w czasie przeszłym rodzaju męskiego mają nietypową odmianę, np. poszedłem, wyszedłeś.
Tytuł tabeli: Odmiana czasownika wyjść w czasie przeszłym
liczba pojedyncza
osoba - r. męski/r. żeński/r. nijaki
1. ja - wyszedłem/wyszłam
2. ty - wyszedłeś/wyszłaś
3. on, ona, ono - wyszedł/wyszła/wyszło
liczba mnoga
osoba - r. męskoosobowy/r. niemęskoosobowy
1. my - wyszliśmy/wyszłyśmy
2. wy - wyszliście/wyszłyście
3. oni, one - wyszli/wyszły
Ojczyzna polszczyzna dla uczniówWszyscy chodzicie dziś – i dobrze, że tak jest – do koedukacyjnych szkół, od najmłodszych lat bawicie się wspólnie w piaskownicach, na boiskach i podwórkach. Wy, chłopcy, macie jednak swoje męskie sekrety, swoje męskie zabawy, czasem – porachunki (tak jak i dziewczyny mają swoje babskie sprawy!). To jest Wasz świat i macie do niego prawo.
Ale muszę Wam tutaj trochę złośliwie powiedzieć, że jesteście w tych Waszych męskich rozmowach bardzo... zniewieściali. Jacy??! wykrzykniecie oburzeni. A tak, zniewieścializniewieściali! powtórzę. „Poszłem wczoraj do kina” chwali się np. Piotrek. „A ja przyszłem po Marcina i wzięłem go z sobą na mecz” opowiada Jurek.
Poszłem, przyszłem, doszłem, wyszłem, zaszłem – mówi dziś co trzeci chłopak w Polsce. A co czwarty wzięłem, zaczęłem, zapięłem. I wszyscy oni nawet nie przypuszczają, że gramatycznie babieją! Ponieważ one nasze kochane dziewczyny i kobiety – mówią: poszłam, przyszłam, doszłam, weszłam, zaszłam, wzięłam, zaczęłam, zapięłam, chłopcy na wzór poszłam, przyszłam – tworzą niepoprawne formy poszłem, przyszłem, a na wzór wzięłam, zaczęłam – niepoprawne wzięłem, zaczęłem.
Głośno więc wołam: nie dajcie się, panowie, i pamiętajcie, mówiąc o sobie, że męskie postacie tych czasowników to: poszedłem, przyszedłem, doszedłem, wszedłem, zaszedłem oraz wziąłem, zacząłem, zapiąłem (w ostatnich trzech wyrazach ą przed i wymawia się, oczywiście, tak jak o).
Źródło: Jan Miodek, Ojczyzna polszczyzna dla uczniów, Warszawa 1991, s. 46, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
Określ temat fragmentu tekstu Jana Miodka „Ojczyzna polszczyzna dla uczniów”.
Sprawdź, czy umiesz!
Rozwiąż krzyżówkę. Hasło będzie odpowiedzią na pytanie: Jaka część mowy oznacza czynność lub stan.
Słownik
część mowy o ogólnym znaczeniu zastępująca inne części mowy np. mój, ty, jego, wasz, ja
o mężczyźnie: taki, który nabrał cech uznawanych za kobiece