Cechy legendy

Marian Orłoń, Jan Tyszkiewicz Wiano świętej Kingi

Zaledwie trzynaście lat miał książę Bolesław, zwany później Wstydliwym, gdy panowie, w jego imieniu rządy sprawującyw jego imieniu rządy sprawującyw jego imieniu rządy sprawujący, postanowili mu żonę znaleźć. Rozejrzeli się po sąsiednich dworach i ich wybór padł na Kingę, córkę króla węgierskiego. Posłali przeto posłów na Węgry, do Siedmiogrodu, by ojca o rękę córki dla polskiego księcia prosić.

Król węgierski Polaków za ich dzielność szanował, wiedział, że niewiasty cieszą się u nich wielkim poważaniem, i chętnie na ożenek się zgodził. A chcąc swoją dobrą wolę hojnością poprzeć, bogate wianowianowiano córce przygotował. Nie chciała ona jednak ani srebra, ani złota.

– Ojcze! – powiedziała. – Srebra i złota w Polsce nie brakuje. Kraj to przecież niebiedny. Oni potrzebują innego skarbu – soli. Wszak od nas ją kupują. Daj im tyle soli, żeby na długie lata jej starczyło. Rozbawiła ta prośba węgierskiego króla.

– Jakże to? – spytał zdziwiony. – Tysiąc tysięcy beczek musiałbym im posłać, żeby na wiele lat starczyło. Jak to uczynić? – Wiem, co mówię – rzekła Kinga. – Wskaż mi miejsce, gdzie sól pod ziemią zalega, a ja ją przeniosę do swej nowej ojczyzny. Jeszcze większa wesołość ogarnęła króla. Dzieci mają prawo do marzeń – pomyślał. Głośno zaś dodał:
– Wszystko, co moje, jest twoim. Bierz to, czego pragniesz! Ojciec chcąc spełnić prośbę swej córki podarował jej kopalnię w rejonie MaramureszMaramureszMaramuresz.

Wówczas Kinga kazała się prowadzić tam, gdzie sól wydobywano, stanęła nad ciemnym szybem i pierścień zaręczynowy do niego wrzuciła.

Niebawem oblubienica polskiego księcia znalazła się w Krakowie, gdzie – po poślubieniu Bolesława – wyznała mu, iż pierścień zaręczynowy zagubiła, ale wie, gdzie go odnaleźć.

Potem udała się z młodym małżonkiem do Wieliczki i tam poprosiła górników, żeby głęboką studnię we wskazanym miejscu wykopali. Zabrali się górnicy do pracy, zagłębiali się coraz bardziej w ziemię, aż na twardą skałę natrafili.

– Dalej nie można, miłościwa pani – rozkładali bezradnie ręce. – Kamień dostępu broni.

– Odłupcie kawał tego kamieniaUNESCOkamienia i przynieście go tu! – poleciła Kinga.

A kiedy górnicy wydobyli na zewnątrz odłupaną bryłę, wykrzyknęli zdumieni:

– Toż to nie kamień! To sól! Prawdziwa sól!

Poczęli oglądać szarą bryłę, wodzić palcami po jej chropowejchropowejchropowej powierzchni i nie przestawali się dziwić nieoczekiwanemu odkryciu.

– Rozkruszcie ją! – rzekła Kinga. Gdy to uczyniono, z solnej bryły wypadł błyszczący pierścień zaręczynowy, który w swej dawnej ojczyźnie do szybu wrzuciła.

– Mnie przyniósł on szczęście – powiedziała do męża. – A tej ziemi sól, której starczy na wieki całe.

legenda Źródło: Marian Orłoń, Jan Tyszkiewicz, Wiano świętej Kingi, [w:] Jan Tyszkiewicz, Marian Orłoń, Legendy i podania polskie, Kraków 2006, s. 25–27.

Maria Krüger Mały pierścionek

Hej, hej, było to weselisko jak w bajce. Był książę piękny i młody i była królewna prześliczna.
Książę Bolko był synem księcia Leszka Białego i księżnej Grzymisławy. Królewna zwała się Kinga, a była córką króla węgierskiego Beli IV.
Królewna mieszkała za górami, za lasami, nad modrym Dunajem, w krainie pięknej i bogatej. Rodziło się tam zboże i dojrzewały słodkie winogrona, z których robiono wino słynne na całym świecie. Zaś w swej głębi ziemia węgierska kryła złoto, srebro i sól kamienną, bielszą od warzonejwarzenie soliwarzonej, która dodaje smaku każdej potrawie.
W zimowy, mroźny wieczór, kiedy na świecie wszystko pokrywał skrzący się w księżycowym blasku śnieg, na sądeckim zamku [...] odezwała się czarnooka księżna Salomea, siostra księcia Bolka. Przybyła tutaj w odwiedziny do swej matki – księżnej Grzymisławy. Przybyła, aby mówić o królewnie węgierskiej. O jej urodzie, dobroci i mądrości.
Młody książę słuchał ze spuszczonymi powiekami. Jego nieśmiałość nie dozwalała mu na zadawanie pytań.
Za to księżna Grzymisława, spojrzawszy na córkę, skinęła głową i szepnęła:
– A zatem sądzisz, moja droga Salomeo, iż należałoby wysłać możnych i znających dworski obyczaj rycerzy na dwór węgierski, aby prosili o rękę królewny?
Twarz księżnej Salomei rozjaśniła się uśmiechem.
– Ależ tak! Jakże będę szczęśliwa, gdy skojarzy się to małżeństwo!
[...] Król węgierski chętnie zgodził się, aby jego młodsza córka poślubiła księcia Bolka. [...]
Król Bela IV bardzo hojnie wyposażył ukochaną córkę. Nie żałując niczego ze swoich bogactw, zapytywał tylko, co by chciała jeszcze ze sobą zabrać do nowej ojczyzny, co chciałaby jej wnieść w posagu. [...]
Któregoś dnia jedna z dam polskich [...] podczas posiłku zwróciła uwagę na niezwykłą białość soli, którą doprawiano potrawy podane na stół, [...] rzekła, że w Polsce nie tak ta niezbędna przyprawa wygląda. Jest ciemna, w grubych ziarnach. Dodała też, żartem to mówiąc, że będąc przyzwyczajoną do tak białej soli, powinna królewna zabrać jej ze sobą co najmniej ze dwa wozy dobrze ładowane.
Kinga jednak nie uśmiechnęła się na ten żart, tylko posmutniała. [...]
Dlatego też pewnie, kiedy parę dni później jej ojciec wraz z gośćmi z Polski wybierał się oglądać nowe kopalnie soli, [...] Kinga przybiegła do niego z prośbą, aby i ją zabrał na tę wyprawę.
– A cóż cię obchodzą kopalnie soli? – pytał ojciec, kręcąc niedowierzająco głową. – Chyba że odjeżdżając z rodzinnej ziemi, chcesz ją jeszcze raz obejrzeć?
– Obejrzeć? – uśmiechnęła się Kinga. – Pewnie, że chciałabym obejrzeć. Ale jeszcze chciałabym cię, ojcze panie, i o coś prosić…
[...] w tej chwili przyprowadzono wierzchowce, więc król nie dowiedział się, jaka to miała być prośba. Przypomniał sobie o tym dopiero wtedy, kiedy stali nad brzegiem szybu marmoruszskiej kopalni.
– Więc o cóż chciałaś mnie prosić, Kingo? [...]
– O kopalnię soli. [...] Przecież mi nie odmówisz, ojcze – rzekła i dodała żartobliwie: – Chciałabym ją zabrać w moim wianie do Polski. Chciałabym – powiedziała już poważnie – obdarować ten naród, który będzie moim narodem, czymś, co im da pożytek. Bo cóż jest warte jadło bez soli. A jeśli ma ona tam wysoką wartość, to biedacy nie mogą jej kupować.
[...] po czym zdjęła z palca swój złoty, panieński pierścionek z czerwonym jak węgierskie wino kamykiem i rzuciła go wedle zwyczaju do kopalni na znak, że obejmuje ją w posiadanie.
[...] Późną jesienią roku pańskiego 1239 przybyła do Krakowa i sama Kinga. I wtedy było, jak już się rzekło, weselisko jak w bajce. [...] A potem, kiedy już czas wesela minął, kiedy przyszły straszne dni tatarskich najazdów, a [Kinga] krążyła między najbiedniejszymi, troszcząc się o nich, przynosząc im pomoc, leki i ratunek – pokochali ją jak swoją.
Minęła wreszcie straszliwa klęska, jaką były tatarskie najazdy [...]. Księżna Kinga z niewielkim orszakiem [...] któregoś dnia przybyła do Bochni. I tak się złożyło, że właśnie w tym samym czasie górnicy dokopali się tam po raz pierwszy do twardych pokładów białej soli kamiennej.
– Więc jest taka sama jak ta z Marmoruszu! – ucieszyła się księżna.
– Ano chyba taka sama – rzekli panowie z orszaku [...].
Górnik jednym uderzeniem młota roztrzaskał bryłę na drobne kawałki. I wtedy wszyscy dostrzegli, że wśród tych drobnych odłamków, które zamierzali wziąć do ręki, aby spróbować smaku soli, leżał mały, złoty panieński pierścionek z czerwonym kamykiem.
– Przecież to mój pierścionek! – zawołała księżna [...], przypomniała sobie, że przecież rzuciła go do kopalni tam, w Marmoruszu, na węgierskiej ziemi. [...]
Taka to jest historia, dziwna i niezwykła, o Kindze, małżonce księcia Bolesława zwanego Wstydliwym, i kopalni soli w Bochni. Zdarzyła się bardzo dawno temu, więc dlatego prawda pomieszała się w niej z legendą.

krug_1 Źródło: Mały pierścionek, [w:] Maria Krüger, Złota korona, Wrocław 2001.