RCeUv1hTNGeiJ
Fotografia przestawia marionetki wiszące jedna obok drugiej. Od lewej strony pajacyk w kapeluszu, księżniczka w sukni z długimi włosami, chłopczyk w krótkich spodenkach, klaun z czerwonym nosem, wielką kokardą i guzikami, krasnoludek w czerwonym kombinezonie z koronkowym kołnierzem, królewna z długimi włosami w różowej sukience balowej, święty z wąsami i brodą, rozbójnik w kapocie z wielką czarną brodą i wąsami, kolejny klaun z czerwonym nosem, dziewczynka w fartuszku z kucykami, łysy staruszek z wąsami.

Inscenizacja wybranej baśni

Marionetki teatru lalkowego
Źródło: Materiał powstał ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego (Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007−2013 oraz Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój 2014−2020), licencja: CC BY 3.0.

Warto wiedzieć!

W teatrze lalek zamiast aktorów na scenie występują lalki. Mogą być one animowane przez aktorów‑lalkarzy lub poruszane przez specjalne mechanizmy. Animatoranimator (lalkarz)Animator przeważnie jest ukryty za parawanem, jednak często występuje razem lalką na scenie. Spektakle, w których główne role grają pacynki, jawajki czy kukiełki, to także niezwykłe scenografiescenografia teatralnascenografie i piękna muzyka. Wszystkie te elementy tworzą niepowtarzalny klimat - wpływają na emocje widzów i rozbudzają wyobraźnię.

Lalki teatralne występują w różnego rodzaju spektaklach. Najstarsza polska nazwa lalki teatralnej, pochodząca z XV wieku, to łątka. W zależności od sposobu, w jaki są poruszane, wyróżnia się kilka głównych typów lalek teatralnych.

animator (lalkarz)
scenografia teatralna
RdbW29CqnaoiW
Materiał powstał ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego (Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007−2013 oraz Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój 2014−2020)
Źródło: Ośrodek Rozwoju Edukacji, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Obejrzyj ilustracje przedstawiające różne rodzaje lalek teatralnych, zapoznaj się z ich opisem.

Rlp4mA8yUNefC
Ilustracja interaktywna przedstawia jedenaście marionetek. Lalki są poprzebierane w kolorowe kostiumy. Mają zadowolone twarze. Do kończyn lalek przywiązane są sznurki, umożliwiające poruszanie nimi podczas spektaklu. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Marionetka poruszana z góry za pomocą nitek lub drutów przymocowanych do ruchomej konstrukcji. Każda nitka przymocowana jest do innej części ciała lalki, a animator wprawia je w ruch poruszając trzymanym przez siebie krzyżakiem.
Źródło: Marionetki, online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1OnoINwbXLoA1
Źródło: online skills, Teatr cieni od strony lalkarza, licencja: CC BY 3.0.
RTuDItbPcNZMO1
Ilustracja interaktywna przedstawia uśmiechniętą pacynkę. Chłopiec ubrany jest w niebieski płaszczyk oraz kraciaste spodnie. Na głowie ma czerwony beret, a na nogach brązowe trzewiki. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Pacynka nakładana jest bezpośrednio na dłoń, jak rękawiczka. Palce animatora poruszają jej głowę i ręce. Przy lalkach o większych rozmiarach cała dłoń mieszcząca się w głowie pacynki kontroluje mimikę, podczas gdy jej ciało zawieszone jest przedramieniu lalkarza.
Źródło: Pacynka, teatrlalkitecza.pl, licencja: CC BY 3.0.
RtNcwGI0SYOuM1
Ilustracja interaktywna przedstawia dwie drewniane lalki - kukiełki. Postacie to mężczyźni, ubrani w czarne stroje z wielobarwnymi wykładami. Na ich szyjach zawiązane są czerwone apaszki. Do lewych dłoni mają przymocowane ciężarki na łańcuchu. Lalki są zamontowane na drewnianych drążkach. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją Punkt 1: Kukiełka (kukła), tzw. lalka szopkowa, poruszana jest od dołu przy pomocy drążka (tzw. gabit), na którym osadzony jest jej korpus z luźno zwisającymi nogami i rękoma.
Kukiełki, „Dwóch z darami”, Szopka „Stryka Mroza”, Rudołowice, Gmina Roźwienica, Polska, rudolowice.strefa.pl, CC BY 3.0
Rj6fSo1LSlZ2n1
Ilustracja interaktywna przedstawia lalkę - jawajkę. Jest to lalka, której głowa osadzona jest na długim niewidocznym kiju. Widoczna jest postać kobiety w długiej, wzorzystej spódnicy oraz w złoto-czarnym, dekoracyjnym nakryciu głowy. Ręce lalki są poruszane za pomocą doczepionych do nich patyków. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Jawajka to lalka, której głowa osadzona jest na długim lub krótkim, niewidocznym kiju, który animator trzyma w jednej dłoni, operując głową. Drugą dłonią trzyma czempuryty, czyli druty lub patyczki doczepione do dłoni lalki.
Źródło: Jawajka, dostępny w internecie: wikimedia.org, licencja: CC BY 3.0.
RbCoL93vX6T7i1
Ilustracja interaktywna przedstawia lalkę teatru cieni. Na fotografii widzimy czarnowłosą lalkę w zielonym kimonie z czerwonymi akcentami oraz licznymi wzorami w kolorach czerwonym i złotym. We włosy ma wplecione kwiaty. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Lalka teatru cieni (lalka cieniowa) to płaska, często przezroczysta figurka, animowana przy pomocy patyczków o różnym kącie nachylenia przez lalkarzy, ukrytych za podświetlonym od tyłu ekranem.
Źródło: Lalka teatru cieni, dziecizwrotnika.pl, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Zapoznaj się z filmem na temat teatru lalek, a następnie wykonaj polecenia.

REQyFFDaSgH6p
Film przedstawia informacje na temat teatru lalek. Pokazane w nim są rodzaje lalek i ich wykorzystanie w praktyce. Lektor opowiada także o historii przedstawień lalkowych.
Polecenie 3

Zawód aktora jest bardzo wymagający - niezbędny jest talent, doskonała pamięć, umiejętność oddawania emocji za pomocą gestów, ruchu czy mimiki. Rozważ, jakie umiejętności powinien dodatkowo posiadać aktor - lalkarz. Uzasadnij swoją odpowiedź.

RE7pMK1gHt785
(Uzupełnij).
Polecenie 4

Wyobraź sobie, że masz zagrać w spektaklu lalkowym. Którą z zaprezentowanych
w filmie lalek chciałbyś poruszać i której użyczyć głosu, aby odegrać zaplanowaną rolę? Uzasadnij swój wybór.

R98k1ErqJVbdO
(Uzupełnij).

Przeczytaj wiersz Kaliny Beluch, a następnie wykonaj ćwiczenia.

Teatr lalekKalina Beluch
Kalina Beluch Teatr lalek

Jest w mym mieście teatr lalek.
Co dzień spektaklspektaklspektakl daje,
by przenosić wszystkie dzieci
w wyobraźni kraje.

Lecz gdy światła już pogasną
na ogromnej scenie,
za kurtynąkurtynakurtyną lalki dają
własne przedstawienie.

Wolne już od ludzkiej ręki,
co nimi porusza,
tworzą własny spektakl z baśni
zaklętychzaklętyzaklętych w ich duszach.

Grają śpiewem, tańcem, gestem,
słowem i milczeniem
dla Wielkiego Widza, co je
swym ożywił tchnieniemtchnienietchnieniem.

Przez noc całą grają lalki,
aż zmęczone zasną,
lecz się zbudzą, gdy na scenie
światła znów pogasną.

IT1 Źródło: Kalina Beluch, Teatr lalek, [w:] Bajeczki z życia wzięte. Mruczące opowieści i inne utwory, Kraków 2011.
spektakl
kurtyna
R16TB4geWUtSI
Ćwiczenie 1
Łączenie par. Oceń prawdziwość podanych zdań zaznacz P jeśli zdanie jest prawdziwe albo F jeśli jest fałszywe.. W „Teatrze lalek” z wiersza Kaliny Beluch przedstawienia dla dzieci odbywają się nocą.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Lalki śpią w ciągu dnia, zaś ożywają po zakończonym przedstawieniu.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Nikt nie wie, że lalki grają własne przedstawienie, gdy w teatrze nie ma już widzów.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 5

Wyjaśnij, jak rozumiesz cytat:

„Grają śpiewem, tańcem, gestem,

słowem i milczeniem...”

RsuWNshU3mr8j
Ćwiczenie 2
R17XriR4Zyt4R
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R10y4b8FhubeH
Ćwiczenie 3
Zadanie interaktywne polega na ułożeniu nazw elementów scenografii teatralnej z rozsypanych wyrazów.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Zaplanujcie spektakl teatralny wybranej baśni

Polecenie 6

Wybierzcie tekst baśni i  rodzaj spektaklu. Jeśli zdecydujecie się na teatr kukiełkowy, musicie zaprojektować lalki teatralne, jeśli nie, konieczne będzie przygotowanie kostiumów, dekoracji i rekwizytów.

Ważne!

Spektakl teatralny to widowisko wykorzystujące różne środki wyrazu, których połączenie daje niezwykły efekt. W spektaklu teatralnym najważniejsi są aktorzy, którzy odgrywają role zapisane w tekście. Aktorzy oddziałują na widzów intonacją, mimiką oraz odpowiednim ruchem scenicznym zwanym choreografią. Przed wcieleniem się w konkretną postać przedstawienia aktorzy zakładają odpowiednie kostiumy teatralne i poddają się charakteryzacjicharakteryzacjacharakteryzacji. W trakcie spektaklu scenę teatralną wypełniają rekwizytyrekwizytrekwizyty, które tworzą scenografię. Ważnymi elementami spektaklu są efekty dźwiękowe, muzyka oraz oświetlenie.

rekwizyt
charakteryzacja

Przeczytaj wiersz Wandy Chotomskiej „Kopciuszek”, który swoją formą przypomina tekst spektaklu.

KopciuszekWanda Chotomska
Wanda Chotomska Kopciuszek

Dzisiaj bajka w stylu retro.
Niech widzowie łzę obetrą.
Żadnych łez i żadnych wzruszeń,
Chociaż będzie to Kopciuszek.

Akt I
Kopciuszek przebiera groch i jęczy...

KOPCIUSZEK:
Och! Och! Och!
Za chwilę serce pęknie mi z żalu,
Bo moje siostry tańczą na balu,
A ja, sierota, groch łuskać muszę.
O, biedny, biedny ze mnie Kopciuszek!

Akt II
Zjawia się Dobra Wróżka
I mówi do Kopciuszka.

WRÓŻKA:
Zjawiam się w roli pocieszycielki,
Przynoszę ci pantofelki.

KOPCIUSZEK:
A gdzie pończochy są dla Kopciuszka?

WRÓŻKA:
Pójdziesz bez pończoch... –

Odrzekła Wróżka.

Akt III
Kopciuszek tańczy na balu z Księciem,
Wybija północ i w tym momencie z nóżki
Kopciuszka spada pantofel...
Tu się zanosi na katastrofę,
Kopciuszek bowiem,
co stwierdzam z żalem,
nie umył sobie nóg przed tym balem.
Przeto, ujrzawszy niemytą piętę.
Książę wygłasza morał ze wstrętem.

KSIĄŻĘ:
Nie pomoże dobra wróżka,
Gdy u panny brudna nóżka.

CART1 Źródło: Wanda Chotomska, Kopciuszek, [w:] tegoż, Kabaret na jednej nodze, Warszawa 2006.
Rg5uKUvKljEx21
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 7

Jeśli już wybraliście baśń do inscenizacji, kolejnym krokiem będzie napisanie dialogów postaci. Możesz wykorzystać dialogi z baśni, jak również dopisać własne propozycje. Zapisz je poniżej, wzorując się na tekście wiersza Wandy Chotomskiej „Kopciuszek”.

R1MFnuEKL5IHK
Polecenie 8

Korzystając z poniższej aplikacji, stwórz własny projekt scenografii do przedstawienia teatralnego.

RQcNgZkVXhyai1
Aplikacja interaktywna
Aplikacja Tworzę scenografię teatralną
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 9

Zaprojektuj kostium postaci lub lalki z waszego przedstawienia.

RjgLIPmmkszhN
Polecenie 9
RSNTn1SiZZJHQ
Opisz wybrany kostium waszego przedstawienia.
Rn8fjvReGKrBZ
Ćwiczenie 4
Zadanie interaktywne polega na wskazaniu fotografii ilustrującej słońce w zenicie.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0. Fotografie: domena publiczna.
Polecenie 10

Na podstawie opisów ilustracji, wybierz taką, które będzie pasowała do waszego przedstawienia. Krótko uzasadnij swój wybór.

R12MockZVIh2b

Afisz teatralny

R1Ktg3UIvXfbA
Afisz informujący o spektaklu Brzydkie kaczątko, projekt: Anita Wasik, ilustracja: Monika i Adam Świerżewscy
Źródło: Materiały Miejskiego Teatru Miniatura w Gdańsku, licencja: CC BY 4.0.
R1MgEpDdvuGsc
Ćwiczenie 5
Na afiszu brakuje ważnych informacji. Uzupełnij go poniższymi wyrazami.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 5

Wypisz elementy, które powinny znajdować się na afiszu teatralnym.

Rw5UIgTC4Kh1K
(Uzupełnij).
Polecenie 10

Zaprojektuj afisz do waszego spektaklu. Pamiętaj o pisowni tytułów, imion i nazwisk.

RMFP63gicCc9s
Polecenie 10
R8JJuK8JEb85r
Opisz afisz teatralny waszego spektaklu.
Polecenie 11

Obejrzyjcie krótką inscenizację wiersza Juliana Tuwima „Okulary”. Może stanie się on dla was inspiracją przy tworzeniu własnego przedstawienia.

R1PvKvNVF2Ris
Film z recytacją wiersza Juliana Tuwima "Okulary". Plansza z czarno‑białymi literami: RETORYKA, PROZA, KULTURA, LITERRATURA, POEZJA, następnie pojawia się tytuł "Okulary" Julian Tuwim. Poniżej logo Kapitału Ludzkiego, ORE, Scholarisa i Unii Europejskiej. Na ciemnym tle młody mężczyzna recytuje wiersz Juliana Tuwima. W filmie występuje również pacynka pana Hilarego, ma dużą głowę, wąski nos i odstające uszy, na nosi ma duże, druciane okulary. Pacynka szuka okularów na wieszaku, na którym wiszą spodnie i marynarka, wchodzi do komina, biega na tle ściany z drucianą siatką, wreszcie zagląda do lusterka. Plansza końcowa: W filmie wykorzystano wiersz "Pan Hilary" Juliana Tuwima.
R1B8nyzdU75w3
(Uzupełnij).

Słownik

tchnienie
tchnienie

oddech

zaklęty
zaklęty

zaczarowany