Pory roku
Warto wiedzieć!
Pory roku na Ziemi są wynikiem ruchu naszej planety dookoła Słońca oraz nachylenia jej osi obrotu. Wiedzę tę posiedliśmy stosunkowo niedawno. Od zamierzchłych czasów ludzie chcieli wiedzieć dlaczego zmieniają się pory roku, dlaczego po dniu następuje noc, dlaczego wiatry wieją na morzu. Starożytni, poznając świat, tłumaczyli zjawiska przyrodnicze w opowieściach zwanych mitami. Badacze literatury uważają, że mity są wyrazem zdziwienia człowieka światem. Starożytni Grecy następstwo pór roku łączyli z miłością matki Demeter do córki Kory (Persefony). Więcej wiadomości na ten temat znajdziesz w lekcji: Skąd się wzięły pory roku?Skąd się wzięły pory roku?
Pory roku i związane z nimi zmiany pogody mają wpływ na język. W przysłowiach utrwalono obserwacje przyrody, cykliczność i powtarzalność zjawisk pogodowych.
Zapoznaj się z animacją pt.: „Skąd się wzięły pory roku?” i wykonaj poniższe polecenia.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RLRmQS2icCvYK
Animacja opowiada o porach roku.
Wyjaśnij, dlaczego na Ziemi występują pory roku.
W jaki sposób VivaldiVivaldi ukazał wiosnę w swoim utworze? Opisz swoje wrażenia po wysłuchaniu fragmentu.
Opisz, w jaki sposób kompozytor lub malarz może ukazać wiosnę. Jakich środków użyje w tym celu?
Skorzystaj z dostępnych źródeł internetowych i wymień inne teksty kultury, w których twórcy inspirowaliinspirowali się porami roku.
Przeczytaj wiersze o porach roku, a następnie wykonaj poniższe ćwiczenia.
TęczaSłychać go było, jak po młodym życieżycie
Biegł coraz śpieszniej – ciepły deszcz majowy,
ZbryzganyZbryzgany słońcem, co przez obłok płowypłowy
Wzdłuż mu kropliste rozwidniało nicienicie.Pyląc, uderzał w piach drogi spróchniały,
Poszperał w krzaku, co lśniąc się kołysze,
Strącił liść z wierzby, przyciemnił głaz biały
I ustał, w nagłą zasłuchany ciszę.Teraz mu patrzeć, jak wierzchem obłoku
Tęcza, bezmiary objąwszy, rozkwita,
Poprzerywana i niecałkowita,
Jakby się śniła zmrużonemu oku.(...)
Źródło: Bolesław Leśmian, Tęcza, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, Wrocław 1991, s. 54.
Wyszukaj w dostępnych źródłach lub w internecie, w jaki sposób powstaje tęcza. Napisz na ten temat krótką notatkę.
CzereśnieSiostrzeSiostrze
Rwałem dziś rano czereśnie,
Ciemnoczerwone czereśnie,
W ogrodzie było ćwierkliwiećwierkliwie,
Słonecznie, rośnie i wcześnie.Gałęzie, jak opryskane
Dojrzałą wiśni jagodą,
Zwieszały się omdlewając,
Nad stawu odniebną wodą.Zwieszały się, omdlewając
I myślą tonęły w stawie,
A plamki słońca migały
Na lśniącej, soczystej trawie.Źródło: Julian Tuwim, Czereśnie, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, Wrocław 1964, s. 4–5.
Określ, kim jest bohater liryczny wiersza, gdzie się znajduje i co robi.
Neologizmy poetyckie, to wyrazy nowe, utworzone przez autora tekstu literackiego. Są stosowane w celu wzbogacenia języka wiersza lub wywołania efektów artystycznych.
III. JesieńWicher się nad miastem ślizgał,
białe kręgi w kurzu pisał,
gruzem z chmur wydartym bryzgałbryzgał,
wszystkie windy rozkołysał.Zdmuchnął pannę z parasolem,
szarpał nerwy telefonom,
stado wron odrzucił w pole,
potem niebo cisnął wronom.(...)
Źródło: Światopełk Karpiński, III. Jesień, [w:] tegoż, Trzynaście wierszy, Warszawa 1936, s. 23.
Obejrzyj w telewizji prognozę pogody. Na podstawie wiersza „Jesień”, ułóż prognozę meteorologiczną, ostrzegającą przed jesiennym wichrem.
ZimaI oto białe leżą na wszystkim zasłony.
Z siwego nieba chmurą upadają gwiazdy
Zabite śniegiem. Lecą kracząc wrony,
I sanie gwiżdżą gotowe do jazdy.
Wstańmy i chodźmy. Nie wkładaj okrycia.
Ogrzeją nas wszak świerki i śniegowe zwojezwoje,
Wejdziemy jak najdalej w głąb naszego życia.
Ja patrzę w twoje oczy, a ty popatrz w moje.
Na dnie, za śniegiem i za zimnym lodem
Czarne źródełko cierpi i wodę wylewa,
Nie idź przede mną, droga, ja nie pójdę przodem,
Razem słuchajmy życia, co pod zimą śpiewa.
(...)Źródło: Jarosław Iwaszkiewicz, Zima, [w:] Poezja polska okresu międzywojennego. Antologia, t. I, Wrocław 1987, s. 184.
Zapoznaj się z obrazami GiuseppeGiuseppe ArcimboldoArcimboldo, a następnie wypisz elementy, które świadczą o ukazaniu wybranej pory roku.
Do każdej pory roku dopisz co najmniej dwa charakterystyczne elementy, po których poznajemy, że jest to zima, wiosna, lato lub jesień.
Zaproponuj inne elementy, które mogłyby znaleźć się na obrazach ArcimboldaArcimbolda.
Podaj minimum dwa wydarzenia charakterystyczne dla każdej pory roku.
Sprawdź, czy umiesz!
Napisz wiersz, w którym opiszesz swoją ulubioną porę roku.
Słownik
ochlapać drobinkami płynu, np. kroplami
podobny do ćwierkania
czerpać pomysł
właściwie: nici; cienkie sznureczki używane do szycia
żółtawy z odcieniami szarości
oblany kroplami wody
coś, co jest zwinięte w rulon, kłębek
gatunek zboża, które sieje się jesienią, a wzrasta wczesną wiosną