Tajemnice przyrostków. Pisownia przyrostków
Warto wiedzieć!
Słownik języka polskiego podaje kilka znaczeń czasownika przyrastać:
powiększać w jakimś stopniu swój rozmiar, objętość, wysokość czy grubość;
zwiększyć swoją liczebność;
rosnąc, trwale połączyć się z czymś.
Drzewa i krzewy występujące w klimacie umiarkowanym przyrastają na grubość tylko wiosną i latem. Powstające w okresie wiosennym elementy tkanki przewodzącejtkanki przewodzącej – naczynia są szersze i tworzą jasną warstwę przyrostu. Drewno letnie tworzy warstwę ciemną, ponieważ jest zbudowane z naczyń o mniejszej średnicy. Obie warstwy widoczne na przekroju poprzecznym pnia drzewa stanowią słój przyrostu rocznego. Liczba słojów może być wykorzystana do określenia wieku drzewa.
Płynące wody rzeki podcinają i rozmywają brzegi koryta rzecznego. Woda potrafi żłobić brzeg niesionym materiałem. W efekcie powstają obsunięcia lub obrywy. Materiał przenoszony z niszczonego brzegu zostaje osadzony w miejscu, gdzie woda ma mniejszą prędkość i nie jest w stanie go unieść. Jeden z brzegów cofa się w wyniku podmywania, a drugi (przeciwległy) przyrasta. W taki sposób powstają meandrymeandry (zakola rzeczne).
Przyrost naturalny (PN) jest to różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgonów w danym miejscu i czasie. Można go zobrazować za pomocą wykresu.
Zwróć uwagę na związki frazeologiczne z czasownikiem przyrosnąć.
przyrosnąć + do kogoś = być kojarzonym z daną osobą, zjawiskiem lub rzeczą
Przykład: Przyrosła do niego opinia niezdary.
Powiemy tak o kimś, kto w w otoczeniu uważany jest za niezdarę.
przyrosnąć + do czegoś = o czymś, co jest kojarzone z jakimś przedmiotem lub sytuacją
Nazwa „Krówka” przyrosła do mlecznych, ciągliwych cukierków.
Przyrastanie w języku ...
W języku polskim zagadnieniem powstawania wyrazów zajmuje się słowotwórstwo. Metoda analizy słowotwórczej jest prosta. Należy zacząć od porównania wyrazów pokrewnych, ustalić kolejność ich powstawania, a następnie wyodrębnić cząstki znaczeniowe, tworzące wyraz pochodny.
Najwięcej wyrazów pochodnych powstaje dzięki przyrostkomprzyrostkom (sufiksomsufiksom), cząstkom słowotwórczym, znajdującym się za podstawą słowotwórczą, np. bieg + anie.
Wyrazy pochodne powstają od wyrazów podstawowych dzięki formantom.
· Mapa myśli.
· Nazwa kategorii: Tworzenie zdrobnień i zgrubień.
· Elementy należące do kategorii Tworzenie zdrobnień i zgrubień
o Nazwa kategorii: zdrobnienia
o Nazwa kategorii: zgrubienia
· Koniec elementów należących do kategorii Tworzenie zdrobnień i zgrubień
· Nazwa kategorii: zdrobnienia.
· Elementy należące do kategorii zdrobnienia
o Nazwa kategorii: Formanty słowotwórcze
· Koniec elementów należących do kategorii zdrobnienia
· Nazwa kategorii: zgrubienia.
· Elementy należące do kategorii zgrubienia
o Nazwa kategorii: Formanty słowotwórcze
· Koniec elementów należących do kategorii zgrubienia
· Nazwa kategorii: Formanty słowotwórcze.
· Elementy należące do kategorii Formanty słowotwórcze
o Nazwa kategorii: -ik / -yk (chłopczyk, konik) -ek (kotek) -iczek / -yczek (stoliczek, kamyczek) -iszek (braciszek) -uszek (garnuszek) -ka (rączka) -ko (uszko)
· Koniec elementów należących do kategorii Formanty słowotwórcze
· Nazwa kategorii: Formanty słowotwórcze.
· Elementy należące do kategorii Formanty słowotwórcze
o Nazwa kategorii: -sko (babsko) -isko / -ysko (domisko, chłopaczysko) -idło / -ydło (chamidło, straszydło)
· Koniec elementów należących do kategorii Formanty słowotwórcze
Funkcje przyrostków
Dzięki formantom możemy tworzyć wyrazy o pozytywnym zabarwieniu emocjonalnym i uczuciowym oraz negatywnym.
Za pomocą różnych formantów tworzone są wyrazy pochodne o różnych znaczeniach.
Czynność: skakanie, świętowanie
Cecha: przedsiębiorczość, ospałość
Miejsce: piekarnia, szwalnia
Zgrubienie: kocisko, wietrzysko
Zdrobnienie: małpka, ciasteczko
Nazwy mieszkańców: warszawiak, opolanin
Narzędzie: wkrętarka, golarka
Zawody męskie: malarz, fryzjer
Zawody żeńskie: fryzjerka, malarka
Formant produktywny służy, w danej fazie rozwoju języka, do tworzenia nowych wyrazów. Powstają nowe słowa, neologizmy, których używa się w języku potocznym i mowie środowiskowej.
Przykłady tworzenia nazw wykonawców czynności:
-owiec/ec: serwisowiec, marketingowiec, lokalowiec;
-owiec/ec: serwisowiec, marketingowiec, lokalowiec;
-arz: laweciarz, ulotkarz, dresiarz;
-acz: upowszechniacz, wrabiacz;
-owicz: wypadkowicz, garażowicz.
Od podanych czasowników utwórz nazwy osób przez dodanie formantu -acz.
Od podanych rzeczowników utwórz nazwy osób przez dodanie formantu -arz.
Od podanych czasowników utwórz nazwy urządzeń i narzędzi przez dodanie przyrostków: -ica, -acz, -arka.
Przeczytaj uważnie definicje słowotwórcze (parafrazy słowotwórcze) i na ich podstawie zapisz nazwę przedmiotu lub instytucji utworzoną przez dodanie przyrostka -ówka.
Pisownia zakończeń przymiotników i rzeczowników
Poruszamy się po Europie bez granic. Odwiedzamy różne miejsca, wysyłamy pozdrowienia, poznajemy przyjaciół z rozmaitych krajów. Warto więc nasze wspomnienia dobrze udokumentować, również na piśmie. Zanim wyruszymy w kolejną podróż, przypomnijmy sobie kilka ważnych uwag dotyczących trudniejszych form ortograficznych i gramatycznych, które odnoszą się do nazw własnych.
Sprawdź, czy umiesz!
Słownik
kolisty zakręt koryta rzeki
cząstka dodana do podstawy słowotwórczej, znajdująca się na końcu wyrazu, inaczej sufiks
przyrostek
nazwa tkanek roślinnych, których funkcją jest transportowanie substancji