Świat wartości starożytnych Greków

Warto wiedzieć!

Na terenie antycznej Grecji, gdzie rozwijała się kultura śródziemnomorskakultura śródziemnomorskakultura śródziemnomorska, powstała filozofiafilozofiafilozofia, czyli nauka zajmująca się refleksją nad otaczającym nas światem. Za pierwszego filozofafilozoffilozofa uznaje się SokratesaSokratesSokratesa, który działał w Atenach w V w. p.n.e. W centrum swoich zainteresowań postawił on refleksję nad wartościami, tym samym stwarzając fundament dla europejskiej myśli o wartościach.

WartośćwartośćWartość to taka właściwość przedmiotu, osoby lub zjawiska, która powoduje, że dany przedmiot (osoba, zjawisko) jest dla kogoś cenny. Pojęcie wartości zostało zaczerpnięte przez filozofów z języka ekonomii. Dział filozofii zajmujący się wartościami nazywamy aksjologią.

Możemy wyróżnić wartości:

• etyczne (dobro, cnota, zacność, uczciwość, szlachetność),

• estetyczne (piękno, wielkość, wybitność artystyczna),

• poznawcze (prawda, mądrość),

• praktyczne (użyteczność, praktyczność).

Przeciwieństwem wartości są antywartości:

• etyczne (zło, nieuczciwość, nędza etyczna),

• estetyczne (nieumiejętność/marność estetyczna, kicz);

• poznawcze (fałsz, nieprawda, błąd, kłamstwo);

• praktyczne (nieużyteczność, niepraktyczność).

Ra7HuAOPxj7r3

Grafika przedstawia schemat kołowy. Wokół głównego koła znajduje się sfera wartości absolutnych. Na zewnętrznym kole znajdują się dwa okręgi: po lewej stronie w okręgu wartości: prawda, dobro, piękno; po prawej stronie znajduje się Bóg. W górnej połowie okręgu wskazana jest sfera wartości wspólnotowych. Należą do nich pogrupowane w trzy zestawy wartości: 1. Miłość, przyjaźń, troska (realizowana w rodzinie); 2. Patriotyzm – miłość do ojczyzny (realizowany przez wspólnotę: narodową, etniczną, lokalną, inną); 3. Wiara, nadzieja, miłość (realizowana przez religię). W dolnej połowie wskazana jest sfera wartości osobistych. Należą do nich pogrupowane w trzy zestawy wartości: 1. Szacunek dla życia (czyli życie); 2. Szacunek dla własnej i cudzej wolności (czyli wolność); 3. Szacunek dla siebie i innych (czyi godność). W samym centrum okręgu znajduje się człowiek – czyli ja.

RNfxdWArfNXye

Zdjęcie przedstawia rzeźbę – wykonane z białego marmuru popiersie kobiety o długich, opadających na ramiona włosach. Jej głowę zdobi opaska złożona z trzech rzędów równych, małych kwiatów. Na piersi kobiety widnieje napis w języku greckim. Tło jest białe.

Sokrates i Platon

W Słowniku mitów i tradycji kultury, redagowanym przez profesora Władysława Kopalińskiego, pod hasłem Sokrates znajdujemy między innymi:
[...] filozof ateński, syn rzeźbiarza Sofronikosa i akuszerki Fenarete, za młodu rzeźbiarz, szybko jednak porzucił ten zawód, odznaczył się w bitwach wojny peloponeskiej, mąż Ksantypy. […] Sokrates uważał, że cnota jest dobrem bezwzględnym, że związana jest z pożytkiem i szczęściem, że sama jest wiedzą, że się jej można uczyć.

Zapewne zdajesz sobie sprawę, jak ważną kwestią dla każdego wielkiego filozofa jest posiadanie w młodości dobrego nauczyciela. Co jednak z sytuacją, gdy jego mistrz sam jest filozofem wybitnym? Młody Aristokles, syn Aristona, uosabiał grecki ideał kalos–kagathos, piękna duszy i ciała. Atletyczna postura sprawiła, że wszyscy nazywali go Platonem (z greckiego – „szerokim”). Pisał dramaty, w planach miał udział w igrzyskach i zapowiadał się na świetnego polityka. Człowiek sukcesu pod każdym względem. Sokrates Ateńczyk był z kolei niskim, grubawym i łysiejącym mężczyzną, który spacerował po ateńskim rynku i wciągał przechodniów w intelektualne rozmowy, co bardzo ich irytowało. Jak głosi anegdota, pewnej nocy przyśniło mu się, że trzyma na kolanach małego łabędzia, który nagle urósł, wzbił się w powietrze i pięknie śpiewał. To był znak, następnego dnia bowiem przedstawiono mu Platona. Ten zachwycił się Sokratesem, spalił swoje dramaty i postanowił bez reszty oddać się filozofii. Tak rozpoczęła się historia znajomości jednego z najwybitniejszych filozofów w dziejach i jego ucznia.

R1LmcxvbsR3Pq1

Ilustracja ukazuje marmurową głowę Sokratesa. Filozof przedstawiony jest jako mężczyzna w starszym wieku. Ma wysokie czoło, bujny zarost, niewielkie oczy i wąskie usta. Rzeźba ma utrącony nos.

Sokrates o wartościach

Najważniejszym pytaniem filozoficznym było dla Sokratesa to, czym jest dobro i co to znaczy dobrze postępować w życiu. Dobry jest wedle Sokratesa tylko ten czyn, który wynika z prawdy o dobru i pięknie. Czyn taki jest zatem czynem mądrego (znającego prawdę) człowieka. W świetle tej tradycji – fundamentalnej dla kultury śródziemnomorskiej – istnieje tylko jedna wartość: dobro, która występuje w dwu innych postaciach – piękna i prawdy. To jest najważniejsza, klasyczna w europejskiej tradycji triada wartości: dobrodobrodobro – prawdaprawdaprawda – pięknopięknopiękno.

Sokrates swoim życiem dał świadectwo wartościom, które głosił: dobru, prawdzie i pięknu. Został skazany na śmierć za swoje poszukiwania prawdy o godnym i cnotliwym życiu. Jego współobywatele nie chcieli darować mu tego, że wskazywał i wypominał ich niegodne zachowania oraz pozbawione uzasadnionych podstaw przekonanie o własnej cnocie. Swą śmiercią udowodnił, że można pięknie umierać w obronie wartości, które się głosi. Stał się wzorem heroizmu dla Europejczyków wszystkich późniejszych pokoleń. Zrezygnował z możliwości ucieczki i poddał się karze, wskazując, że wyroki sądu w praworządnym, demokratycznym państwie powinny być wykonywane. Swą mowę obrończą zakończył wezwaniem do wychowania następnych pokoleń w duchu tych samych wartości, które głosił na ulicach Aten przez całe swoje życie. Legenda głosi, że mowę tę zapisał jego uczeń Platon (427 – 347 p.n.e.).

R16XWNSB369v0

Ilustracja przedstawia obraz pt. „Śmierć Sokratesa”. W jego centrum znajduje się łóżko, na którym siedzi Sokrates o siwych włosach i długiej brodzie. Jego tors jest nagi, od pasa w dół okrywa go biała szata. Jego lewa ręka jest uniesiona, a prawa wyciągnięta w kierunku czarki z trucizną, którą trzyma stojący obok ze spuszczoną głową mężczyzna o krótkich włosach, ubrany w czerwoną szatę. Obok niego na krześle siedzi odziany w szarą szatę starzec. Ma spuszczoną głowę. Na prawo od Sokratesa znajduje się grupka mężczyzn ubranych w kolorowe szaty, część wpatruje się w filozofa, część ukrywa twarze w dłoniach. W tle widać kamienną ścianę oraz korytarz i schodki.

R1XMbmW7DxIzB

Posąg Sokratesa z Akademii Ateńskiej

Zdjęcie przedstawia rzeźbę dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma zmarszczki na czole, przylegające do głowy falowane włosy oraz długą brodę. Prawą ręką opiera głowę.

Wysłuchaj nagrania tekstu Michela PiquemalaMichael PiquemalMichela Piquemala lub zapoznaj się z jego treścią zamieszczoną poniżej. Następnie odpowiedz na pytania sprawdzające umiejętność czytania ze zrozumieniem.

Zapoznaj się z poniższą grafiką oraz zawartymi na niej informacjami, a następnie wykonaj ćwiczenia.

Ćwiczenie 13

Przesiej poniższe wiadomości przez trzy sita Sokratesa. Ustal, które z nich nie przejdą przez sita: prawdy, dobra i pożytku, a które spełnią kryteria filozofa. Umieść wiadomości w odpowiednich miejscach na ilustracji. Tę wiadomość, która spełni wszystkie kryteria umieść na samym dole, pod sitami.

RtGHItg3JApKx

Zadanie polega na umieszczeniu informacji w odpowiednich miejscach.

Zadanie polega na umieszczeniu informacji w odpowiednich miejscach.

Pokaż podpowiedź

Pamiętaj, że przez sito prawdy nie może przejść wiadomość, która nie jest pewna. Na sicie dobra zatrzyma się wiadomość, która nie ma pozytywnego wpływu na rozmówcę. Przez sito pożytku nie może przejść wiadomość, która nie jest przydatna do niczego.

Pokaż rozwiązanie

R1FFGzq7cY8OH

Kolorowa ilustracja przedstawia rozwiązanie ćwiczenia. Przez sito prawdy nie przedostała się wiadomość: "Chyba wygrałeś konkurs", przez sito dobra: "Dostałaś jedynkę", przez sito pożytku: "Moja ciocia wygrała turniej szachowy 15 lat temu". Wiadomość, która przeszła przez wszystkie sita to: "Jesteśmy dumni z twojego sukcesu".

Ćwiczenie 13

Wpisz poniższe wiadomości w odpowiednie miejsca:

Moja ciocia wygrała turniej szachowy 15 lat temu.

Jesteśmy dumni z twojego sukcesu.

Dostałaś jedynkę.

Chyba wygrałeś konkurs.

R1EtVfYXHVL6D

Miejsce na odpowiedź ucznia.

Pokaż podpowiedź

Pamiętaj, że przez sito dobra nie może przejść wiadomość, która nie jest pewna. Na sicie dobra zatrzyma się wiadomość, która nie ma pozytywnego wpływu na rozmówcę. Przez sito pożytku nie może przejść wiadomość, która nie jest pożyteczna.

Pokaż rozwiązanie

Wiadomość, która nie przejdzie przez sito prawdy: Chyba wygrałeś konkurs.

Wiadomość, która nie przejdzie przez sito dobra: Dostałaś jedynkę.

Wiadomość, która nie przejdzie przez sito pożytku: Moja ciocia wygrała turniej szachowy 15 lat temu.

Wiadomość, która przejdzie przez trzy sita: Jesteśmy dumni z twojego sukcesu.

Sprawdź, czy umiesz!

RgehMwk50S8bf

Grafika przedstawia schemat kołowy. Wokół głównego koła znajduje się sfera wartości absolutnych. W samym centrum okręgu znajduje się człowiek – czyli ja. Koło podzielone jest na sześć części. W górnej połowie mamy części: pluralizm, demokracja, tolerancja. W dolnej połowie mamy części: zdrowie, sukces, przyjemność.

Słownik