Filozofia starożytnej Grecji

Władysław Tatarkiewicz Historia filozofii

Filozofia starożytna Europy była filozofią grecką. Żaden inny naród w tym okresie nie wytworzył filozofii; żaden nawet nie współdziałał z Grekami, z wyjątkiem Rzymian, którzy pod koniec starożytnej epoki pielęgnowali filozofię wydaną przez Greków, nic wszakże do niej nie dodając istotnego. Rozkwit filozofii w Grecji nie był dziełem przypadku: ułatwiły go specjalne warunki tego kraju. Ziemia uboga, a przy tym morzem od innych krajów oddzielona, nie przyciągała cudzoziemców i długo chroniła od klęsk wojny; natomiast wywoływała kolonizację i czyniła, że Grecy obcowali z kulturą innych krajów; ustrój państwowy Grecji – duża ilość małych państw – sprzyjał wytwarzaniu się różnorodnych postaci kultury, a przy tym przez współzawodnictwo wzmagał ambicje. Szczep grecki, bogato przez naturę obdarzony, wydawał w dziedzinie nauki talenty nie mniejsze niż w poezji, plastyce czy sztuce wojskowej. Właściwe greckim umysłom zainteresowanie otaczającym światem, większe niż zainteresowanie własną osobą, postawa śmiała a życzliwa wobec rzeczywistości, kultura plastyczna, żądza jasności, umiłowanie rzeczy konkretnych, a jednocześnie zdolność do abstrakcyjnego rozumowania – przyczyniły się do stworzenia filozofii greckiej. Grecja rozpoczęła w VII w. pracę na filozofią, a po dwóch stuleciach wydała już arcydzieła filozoficznej myśli, stanowiące podstawę całej europejskiej filozofii.

CART2 Źródło: Władysław Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. 1, 2004, s. 17.

Diogenes Laertios [czyt. diogenes lertios] Sokrates

FavorinusFavorinusFavorinus w Historiach rozmaitych mówi, że Sokrates i jego uczeń Aischines byli pierwszymi nauczycielami retorykiretorykaretoryki. Potwierdzenie tej informacji znajdujemy w piśmie Idomeneusa O sokratykach. Był też Sokrates pierwszym filozofem, który rozprawiał o tym, jak najlepiej żyć, i pierwszym filozofem, który został skazany na śmierć i poniósł śmierć z wyroku. [...]

Doszedłszy do przekonania, że badanie przyrody nie ma żadnego praktycznego znaczenia dla nas, ludzi, Sokrates zajął się roztrząsaniem zagadnień etycznychetykaetycznych, filozofując w warsztatach i na rynku. Mówił, że szuka wiedzy o tym, „Co jest dobre, a co złe w domostwach”. Dowiadujemy się też od Demetriosa z Bizancjum, że kiedy Sokrates z właściwą sobie pasją rozprawiał o filozofii, wywoływał nieraz wściekłość audytoriumaudytoriumaudytorium; rzucano się nań, bito go po twarzy, szarpano za włosy. Najczęściej jednak był przedmiotem drwin i pogardy. Wszystko to znosił cierpliwie. Nie zareagował nawet na kopniaka, którym go raz uraczonouraczyćuraczono. A kiedy jeden ze świadków sceny dziwił się jego spokojowi, miał odpowiedzieć: „A gdyby kopnął mnie osioł, czy pozwałbym go przed sąd?”. [...]

Miał równy talent do zachęcania, jak i do odradzania. Z TeajtetemTeajtetTeajtetem na przykład tak potrafił rozmawiać na temat wiedzy, że młodzieniec wyszedł z tej rozmowy - jak mówi Platon - pełen entuzjazmu. A znowu spotkawszy Eutyfrona, który już własnemu ojcu wytoczył proces o zabicie cudzoziemca, tak z nim rozmawiał na temat pobożności, że skłonił go do poniechania oskarżenia. Lyzis pod wpływem jego nauki, wzywającej do życia cnotliwego, stał się człowiekiem wysoce moralnym. Siła przekonywująca jego argumentów polegała na tym, że czerpał je z doświadczenia. […]

Mówiąc o rzeźbiarzach, dziwił się, że zadają sobie tyle trudu, aby kamień uczynić jak najbardziej podobnym do człowieka, a nie dbają ani trochę o to, aby sami nie byli bardziej podobni do głazów niż do ludzi. Młodzieńcom zalecał, by jak najczęściej przeglądali się w zwierciadle; pięknym będzie to przypominać - mówił - aby się zachowywali odpowiednio do swego wyglądu, brzydkim zaś, że zdobywając wiedzę, będą mogli zakryć swoją szpetotęszpetotaszpetotę. […]

Potwierdzeniem jego pięknych wypowiedzi i pięknego postępowania była sławna odpowiedź PytiiPytiaPytii, udzielona ChajrefontowiChajrefontChajrefontowi: Ze wszystkich ludzi Sokrates najmędrszy. To był też powód zawiści i nienawiści, którą wzbudzał; a już szczególnie był znienawidzony za to, że wykazywał, iż ludzie, którzy mają wielkie o sobie mniemanie, są w rzeczywistości głupcami; do ludzi tych zaliczał niewątpliwie, jak wiemy z Platońskiego MenonaMenonMenona, AnytosAnytosAnytos, który nie mogąc darować Sokratesowi jego szyderstw, naprzód podjudziłpodjudzićpodjudził przeciw niemu ArystofanesaArystofanesArystofanesa i jego przyjaciół, następnie zaś namówił MeletosaMeletosMeletosa do wniesienia przeciw filozofowi oskarżenia o bezbożność i psucie młodzieży. […]

Sokrates został wtrącony do więzienia, a w kilka dni później wypił cykutęcykutacykutę: do ostatniej chwili prowadził wzniosłe rozmowy, które przekazał nam Platon w FedonieFedonFedonie. [...]

Tak więc umarł Sokrates. Wnet po jego śmierci Ateńczycy opamiętali się i na znak żałoby zamknęli wszystkie palestrypalestrapalestry i gimnazjagimnazjongimnazja. Oskarżycieli Sokratesa skazali na wygnanie, a Meletosa nawet na śmierć, Sokratesa zaś uczcili posągiem z brązu, wykonanym przez LizyppaLizypLizyppa, który został ustawiony w PompejoniePompejonPompejonie.

CART1 Źródło: Diogenes Laertios [czyt. diogenes lertios], Sokrates, [w:] Mieczysław Łojek, Teksty filozoficzne dla uczniów szkół średnich, tłum. Irena Krońska, Warszawa 1987, s. 51–52.