Pojedynek gigantów - o Achillesie i Hektorze - Pojedynek gigantów - o Achillesie i Hektorze

RJShNvKQRprgE

Warto wiedzieć

Pierwszą wojną opisaną w literaturze europejskiej jest wojna trojańska. Znamy ją m.in. z dzieł greckiego poety Homera, po którym pozostały dwa wielkie dzieła: Iliada i Odyseja (IX–VIII w. p.n.e.). Są to eposyeposeposy (epopeje) uznawane za najstarsze utwory literackie na kontynencie europejskim oraz w naszym kręgu kulturowym. Oba nawiązują do mitu o wojnie trojańskiej: pierwszy ukazuje ostatnich kilkadziesiąt dni z dziesięcioletniego oblężenia Troi przez Greków, drugi przedstawia trwający dziesięć lat powrót jednego z greckich wojowników, Odysa, do rodzinnej Itaki.

RBkI2KgyxC7Na

Obraz autorstwa Kerstiaena de Keunincka [czyt. kerstena de kunika] pod tytułem „Pożar Troi” ukazuje fragment miasta po zdobyciu go przez Greków. Z lewej strony widać port i przycumowane statki z żołnierzami, po prawej plac otoczony budowlami, na którym znajduje się olbrzymiej wielkości koń, z którego wychodzą żołnierze i biegną w różne strony. Budynki spowija gęsty, czarny dym, widoczne są wysokie słupy ognia. Na pierwszym planie artysta umieścił przerażonych i uciekających przed żołnierzami mieszkańców. Na ulicach miasta widoczne są liczne ludzkie zwłoki. Panuje chaos. — *Pożar Troi*
Źródło: Kerstiaen de Keuninck [czyt. kersten de kunik], koniec XVI w., Muzeum Ermitaż, Petersburg, hermitagemuseum.org, licencja: CC BY 3.0.

Informacji zawartych w Iliadzie i Odysei nie należy postrzegać wyłącznie jako przejawów fantazji Homera. Jako źródła historyczne potraktował oba dzieła na przykład Heinrich SchliemannSchliemannHeinrich Schliemann, żyjący w XIX stuleciu niemiecki archeolog amator, który na podstawie eposów greckiego epika poszukiwał pozostałości po Troi i odnalazł je. Okazało się, że siedziba Trojan znajdowała się na terenach dzisiejszej Turcji, na wzgórzu Hisarlik.

Przyjrzyj się mapie starożytnej Grecji i wykonaj ćwiczenie.

R1eMeMZ0aEHB1

Mapa przedstawia fragment basenu Morza Śródziemnego – większe i mniejsze wyspy na Morzu Egejskim, Jońskim oraz Kreteńskim, a także opływane przez nie lądy ówcześnie należące do Grecji. U dołu zaznaczono wyspę Kretę, powyżej Rodos, Chios, Lesbos, Eubeę, Peloponez, Kitirę, Itakę, Kefalinię, Korfu oraz wiele małych wysepek. Jako tereny leżące do Grecji oznaczono również wybrzeża Persji (miasta: Halikarnas, Efez, Fokaja, Troja), tereny znajdujące się na południe od Macedonii i Epiru (miasta: Delfy, Teby, Ateny, Korynt, Olimpia, Sparta). — Starożytna Grecja
Źródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 1

Odszukaj na mapie Troję, określ jej położenie. Sprawdź w dostępnych źródłach, czy jest to nazwa historycznego miejsca. Ustal, czy nadal istnieje i do jakiego państwa należy.

Rt3VmUFsHRqLn

Ćwiczenie 1

Wyszukaj w dostępnych źródłach informacje na temat Troi i określ jej położenie. Sprawdź w dostępnych źródłach, czy jest to nazwa historycznego miejsca. Ustal, czy nadal istnieje i do jakiego państwa należy..

RUW1rgWsHM8IJ

R1CdPfgwfUiqW

Zorientowana poziomo fotografia barwna przedstawiająca nieco z góry fragment ruin starożytnej Troi znajdujących się obecnie na terytorium Turcji. Widać ułożone obok siebie kamienne bloki, wystające spod zielonej trawy, które tworzą fundamenty budowli. W prawym widoczne są około metrowe fundamenty kwadratowej budowli ułożone z płaskich kamieni. — Mury obronne dawnej Troi. Starożytna Troja leży na terenie dzisiejszej Turcji. Archeolodzy próbują odtworzyć wygląd miasta z czasów wojny o piękną Helenę.
Źródło: Viktor Karppinen, fotografia barwna, licencja: CC BY-NC-ND 2.0.

Kim był Achilles?

Achilles, syn Peleusa i Tetydy, choć nie był zamieszany w wydarzenia, które doprowadziły do wojny trojańskiej (nie miał nic wspólnego z porwaniem Heleny), w Iliadzie Homera wyrasta na głównego bohatera poematu. Epos opowiada bowiem o epizodzie mającym miejsce pod koniec oblężenia, w dziesiątym roku zmagań – o gniewie Achillesa i jego zgubnych skutkach.

Gdy był dzieckiem, matka, bogini Tetyda, wykąpała go w Styksie, trzymając za piętę. Dzięki temu całe ciało herosa, oprócz pięty, stało się nieśmiertelne i odporne na ciosy. Stawia go to w uprzywilejowanej sytuacji w starciu z innymi wojownikami, gdyż może ich bez obaw uśmiercać. Szansa, że któryś z nich zdoła dosięgnąć jego pięty, jest znikoma. Achilles tę zyskaną, dzięki matce bogini, przewagę wykorzystuje bez skrupułów, co staje się widoczne w czasie pojedynku z Hektorem. Dzięki temu obce jest mu uczucie strachu – choć odwaga wydaje się jego cechą naturalną, gdyż nie waha się i podąża w bój nawet w chwili, gdy jego koń Ksantos (obdarzony na chwilę mową) wieszczy mu rychłą śmierć.

R99LfhlPdiSgt1

Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Rubensa pt. "Kąpiel w Styksie". W centralnej części obrazu widnieje pochylona nad rzeką postać matki Achillesa – Tetydy, spowitej w czerwoną szatę. W lewej ręce trzyma za piętę dziecko, które zanurza w Styksie. Tuż za nią stoi druga kobieta, w niebieskiej szacie, trzymająca pochodnię. Obraz zwieńczają po bokach dwie kolumny, jedna o kształcie kobiety, druga mężczyzny. Na dole, na pierwszym planie widoczny jest pies leżący na schodach. Tło jest niewyraźne. Ukazuje rzekę płynącą krętym korytem; na lewym nadbrzeżu rosną drzewa. — Źródło: Peter Paul Rubens [czyt. peter pol rubens], *Kąpiel w Styksie*, 1635, Muzeum w Rotterdamie, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna.

Polecenie 1

Odwołując się do obrazu Petera Paula RubensaPeter Paul RubensPetera Paula Rubensa, odpowiedz na poniższe pytania.

1. Jaką scenę z życia herosa przedstawia powyższy obraz?

2. Gdzie ma miejsce ta scena? Kim jest kobieta w centralnej części dzieła? Gdzie jest Achilles?

3. Jaki znasz związek frazeologiczny związany z sytuacją przedstawioną na obrazie?

RCez9q6LW3Zb2

Peter Paul Rubens

Ważne!

pięta achillesowa - czyjaś słabość, nieoczekiwany słaby punkt

ścięgno Achillesa - ścięgno łączące mięśnie łydki z kością pięty, jest zbudowane z włókien kolagenowych, które nie są rozciągliwe, słabo ukrwione i na pewnej wysokości słabo unerwione, co wpływa na jego długi okres gojenia, gdy dochodzi do urazu

Achilles i Hektor

Należy pamiętać, że Achilles udał się na wojnę trojańską, ponieważ wolał krótkie życie w wielkiej chwale niż długie i nudne. Tetyda uprzedziła go bowiem, że jeśli pojedzie pod Troję, zdobędzie wielką sławę, ale jego życie szybko się skończy. Rodzice Achillesa, znając przepowiednię wyroczni o bohaterskiej śmierci syna, ukryli go między kobietami. Dopiero przebiegły król Itaki – Odyseusz, który miał za zadanie pozyskanie herosa na wyprawę (inna przepowiednia głosiła, że bez Achillesa nie zdobędą Troi), odkrył go, prezentując dwórkom różne kosztowności. Przebrany bohater sięgnął po pięknie oprawną broń zamiast po fatałaszki lub klejnoty i został odkryty przez fałszywego kupca, najsprytniejszego z Achajów – Odyseusza.

W wojnie trojańskiej wodzem Greków był Agamemnon, natomiast Trojanami rządził król Priam. Nie oni jednak byli najważniejszymi wojownikami w swoich armiach, ponieważ obroną kierował syn Priama – Hektor, a wśród najeźdźców wyróżniał się Achilles.

R1Kq2x8ZHzw9O1

Zorientowana pionowo reprodukcja barwna obrazu przedstawiającego mitologiczną scenę pożegnania Hektora z Andromachą i Astyanaksem. Powierzchnia fotografowanego dzieła jest oświetlona tak, że dostrzec można pofałdowania płótna i liczne spękania warstwy malarskiej szczególnie z lewej strony, skąd pada światło. Para tytułowych bohaterów stoi przy sobie na pierwszym planie. Andromacha z lewej strony w kontrapoście z ugiętą prawą nogą zwrócona nieco ku mężowi, na którego ramieniu wsparła lewą dłoń. Ukazując prawy półprofil, pochyla lewy policzek w stronę główki niemowlęcia, Astyanaksa, jej syna, którego ojciec unosi lewą dłonią na wysokości piersi. Drugą dłonią obejmuje od tyłu jego plecy. Maluch o pucołowatych policzkach zwrócił oczy wprost na widza, prawą piętę oparł na przedramieniu ojca, a piąstką odchylonej w bok prawej ręki uchwycił wskazujący palec prawej dłoni matki uniesionej na wysokość jej piersi. Kobieta o jasnej karnacji ubrana jest w spiętą pod piersiami wąskim skórzanym paskiem ścielącą się po ziemi błękitną grecką suknię, spod której wysunęły się palce prawej stopy w sandale. Jej długie skręcone w lokach ciemne włosy spina złoty diadem, z którego spływa w dół jak tren biała obszyta złotymi frędzlami chusta, która niżej opasuje biodra i okrywa skosem od prawej stopy do lewego kolana suknię kobiety. Andromacha spogląda w górę na opaloną, otoczoną gęstą czarną brodą, twarz męża. Ten z kolei spogląda w niebo. Wyższy od żony niemal o głowę Hektor ubrany jest jak wojownik. Jego złotą, krótką do bioder zbroję przesłania na piersiach czerwony płaszcz, hlamida, którego przednia część przerzucona jest przez bark na plecy, gdzie okrycie sięga kolan. Pod zbroją haftowaną po skrajach czerwoną nicią, sięgającą niżej pośladków, miodowej barwy tunika z krótkim rękawem. Przy lewym biodrze krótki miecz w grubej zdobionej, złoconej pochwie. Poniżej gołych ud i kolan również złocone miedziane nagolenniki obejmujące również od tyłu łydki. Na stopach sandały o grubej podeszwie i rzemyku przechodzącym pomiędzy pierwszym i drugim palcem. Na stojących pada z góry, z lewej strony mocne światło, toteż rzucają cienie w prawo w głąb na ziemię również na leżący nieopodal stóp Hektora jego pozostały bojowy rynsztunek. Okrągłą, obitą lśniącą blachą wokół i wyłożoną na środku skórą tarczę, której prawy skraj niknie za krawędzią obrazu. Na tarczy stoi lśniący złotem hełm z osłoną na twarz i podwójnym czerwonym łukiem pióropusza z końskiego włosia oprawionego w przymocowanym do szczytu hełmu uchwycie, od którego podstawy z tyłu wije się czarny długi pukiel końskiego ogona. Zza hełmu z cienia wyłania się jeszcze grot włóczni. Powyżej tarczy wzdłuż prawej krawędzi wznosi się ukazane w dużym skrócie perspektywicznym kamienne wejście do budynku zwieńczonego gzymsem wystającym na tle skłębionych jasnych w tym miejscu chmur, które po drugiej stronie obrazu złowrogo ciemnieją. Tło dla postaci na pierwszym planie stanowi zamglony, oddany w tonacji szarości spłowiałych chłodnych brązów i błękitów krajobraz miejski pod zaciągniętym chmurami niebem. Za plecami Hektora, w tle, przy filarze budynku po prawej stoi wsparty na włóczni drugi uzbrojony mężczyzna w hełmie na głowie, a za nim w jego cieniu jeszcze jedna postać, wykonując taneczne gesty. Na lewo od Andromachy, nieco z tyłu, częściowo schowana za jej nogą okrytą lśniącą w słońcu chustą, przyklęknęła na lewym kolanie kobieta w czerwonej sukni, z upiętymi w kok czarnymi włosami na głowie. Prawe odkryte przedramię wsparła pionowo na kolanie i złączywszy obie dłonie przy twarzy pochylonej w rozpaczy, zanosi się płaczem. — *Pożegnanie Hektora z Andromachą i Astyanaksem*
Źródło: Carl Friedrich Deckler [czyt. karl fridrich dekla], *Pożegnanie Hektora z Andromachą i Astyanaksem*, ok. 1918, domena publiczna.

R16fKCy3cOKWD1

Zorientowana pionowo czarno‑biała fotografia przedstawiająca widziany od dołu posąg Achillesa. Heros o idealnej muskulaturze nagiego ciała został ukazany frontem w szerokim rozkroku. Ugięta w kolanie prawa noga wysunięta jest ku przodowi. Jej stopa palcami zwrócona na wprost. Lewa noga, ze stopą ustawioną pod kątem prostym do prawej, wyprostowana pozostała w tyle. Na wysokości biodra w dłoni prawej ugiętej w łokciu ręki mężczyzna ściska uniesiony ostrzem ku górze miecz. Za prawą nogą widać odstawioną zbroję grecką ukształtowaną jak kopia męskiego torsu. Głowę z puklami niezbyt długich, ale okrywających szyję i uszy włosów heros ukazał prawym profilem. Spogląda nad lewym ramieniem ponad okrągłą tarczą wzniesioną skosem na wysokość wzroku. Z lewego bicepsa spływa w dół za lewą piętę Achillesa długi płaszcz. — Posąg Achillesa
Źródło: Anthony Hevron [czyt. antony hewron], dostępny w internecie: Hyde Park, Londyn, licencja: CC BY 2.0.

R76TA3ObHgd50

Zorientowana poziomo reprodukcja barwna obrazu przedstawiającego pojedynek Achillesa z Hektorem na tle murów Troi. Rzeczywistość malarz oddał w uproszczony sposób. Szczegóły anatomiczne naiwnie i nieporadnie. Ustawieni naprzeciw siebie walczący zostali ukazani w podobny sposób. Obaj stoją zwróceni torsem i biodrami w stronę widza z jedną z nóg w nieznacznym wykroku do przodu: Achilles lewą, Hektor prawą. Każdy ponad głowę unosi w prawej dłoni włócznię skierowaną grotem w przeciwnika, twarze obu ukazane są z profilu Achillesa prawym, a Hektora lewym policzkiem. Ich stroje różnią się przede wszystkim barwą. Achilles z lewej przy krawędzi malowidła ma na sobie krótką okrywającą tors łuskową złocistą zbroję i takie nagolenniki na podudziach. Spod zbroi wysuwa się dołem niebieska tunika, okrywająca do połowy uda brązowe spodnie. Jego ramiona i plecy okrywa spięty na piersi czerwony płaszcz sięgający niżej kolan. Końcówka płaszcza została trochę przycięta lewą krawędzią malowidła. Przy lewym boku herosa miecz. Mężczyzna uniesioną lewą ręką dźwiga na wysokość twarzy, wysuniętą w stronę przeciwnika owalną tarczę. Jej wnętrze zwrócone jest w stronę widza. Widać dwa pasy mocujące ją na uniesionym pionowo przedramieniu. Na głowie złoty hełm z czerwonym pióropuszem opadającym na plecy. Zbroja nieco wyższego Hektora jest niebieska. Podobnie tunika, spodnie, nagolenniki i hełm. Wieńczący go pióropusz jest czerwony jak Achillesa, natomiast płaszcz ma barwę oliwkowej zieleni. Jego trzymana niżej, przy boku tarcza z głową lwa na froncie ochrania ciało od barku do biodra. Tło zostało podzielone na trzy poziome pasy. Dolny ziemi, jasnobrązowy dochodzi niemal do połowy wysokości kompozycji. Tu poziomą liną oddzielony, Poniżej tarczy Achillesa, w oddali pod murem, w zwartym szyku falanga greckich wojowników, hoplitów, przygląda się pojedynkowi. Za plecami Hektora, na prawo, mury wznoszą się wyżej, a zza wieńczących je gzymsów wyłania się liczna grupa obrońców Troi. W tle błękit trzeciego, górnego, najwęższego pasa, nieba. Malunek został obrysowany po krawędziach niespokojną, pofalowaną ciemnobrązową linią. Ponad górną i poniżej dolnej krawędzi tak powstałej ramki autor poczynił alfabetem greckim odręczne napisy. — Pojedynek Achillesa i Hektora
Źródło: Theophilos Hatzimihail [czyt. teofilos hazimiheili], domena publiczna.

Pojedynek Achillesa i Hektora

Przeczytaj poniższy fragment Iliady Homera, a następnie wykonaj związane z nim ćwiczenia i polecenia.

IliadaHomer

Homer Iliada
Obaj szli wzajem ku sobie, a gdy spotkali się z bliska,
Pierwszy rzekł Hektor potężny o hełmie wiejącym kitamikitakitami:
250
„Synu PeleusaPeleusPeleusa, już dłużej nie będę przed tobą uciekał,
Chociaż obiegłem gród wielki boskiego PryjamapriamPryjama trzykrotnie,
Nie odważając się walczyć. Lecz teraz serce mi każe
Stanąć i zetrzeć się z tobą. Zwyciężę ciebie lub zginę.
[…]
Ciała ja twego nie zelżęzelżyćzelżę okrutnie, gdy Dzeus mi pozwoli
Odnieść nad tobą zwycięstwo potężne i wywlec twą duszę.
Zbroję ci tylko, Achilu, tę sławną zabiorę, a zwłoki
Oddam z powrotem AchajomAchajowieAchajom; ty ze mną uczyń to samo”.
260
Spojrzał na niego złym okiem i rzekł szybkonogi Achilles:
„Ty mi, przeklęty Hektorze, o żadnych układach nie gadaj!
Jak nie ma przysiąg i umów pomiędzy ludźmi i lwami
Ani jagnięta i wilki do zgody serc nie skłaniają,
Lecz z zaciętością na zgubę wzajemną zamysły ważąważyćważą –
265
Tak mnie i ciebie nie złączy przyjaźń ni żadne układy,
Póki z nas który nie padnie i własną krwią nie napoi
Tarczozbrojnego AresaAresAresa, co walczy nieustraszenie.
[…]
270
Już ty mi dzisiaj nie ujdziesz! Niedługo Pallas AtenaPallas AtenaPallas Atena
Włócznią cię moją zabije! Dziś mi za wszystkie zapłacisz
Smutki po mych towarzyszach, których swą włócznią przebiłeś”.
Tak powiedział i cisnął z sił całych włócznię przed siebie
Cień rzucającą długi. Zobaczył ją Hektor wspaniały,
275
Schylił się w porę i włócznia śmignęła górą, a w ziemię
Zarył się grotgrotgrot jej spiżowyspiżowyspiżowy. Wyrwała go Pallas Atena,
Achillesowi podając, a Hektor, pasterz narodów,
Tego nie spostrzegł, tak mówiąc do niezłomnego PelidyPelidaPelidy:
„Jednak chybiłeś tym razem, do bogów podobny Achilu,
280
DzeusWładca OlimpuDzeus nie objawił ci jeszcze mej śmierci. Tak tylko mówiłeś,
Więc szermowałeśszermowaćszermowałeś słowami podstępnie tak i swobodnie,
Aby mnie strach obezwładnił, pozbawił zwykłej dzielności,
Ale ty mnie, ściganemu, swej włóczni w plecy nie wbijesz.
Prosto uderzam, pierś możesz jedynie mi przeszyć swą włócznią,
285
Jeśli bóg zechce. A teraz ty mojej włóczni spiżowej
Strzeż się! […]
Tak powiedział i włócznię cień rzucającą długi
290
Cisnął, o włos nie chybiając, w sam środek tarczy PelidyPelidaPelidy.
Włócznia odbita od tarczy upadła z daleka. Sposępniał
Hektor na myśl, że grot chyży na próżno umknął mu z ręki.
Stał zatroskany, bo nie miał już innej włóczni do walki.
DeifobosaDeifobosDeifobosa więc krzykiem zawezwał białotarczego,
295
Aby mu podał swą włócznię wysmukłą, lecz go nie było.
Pojął więc Hektor w swej duszy, co zaszło, i tak powiedział:
„Biada mi! Już mnie bogowie na śmierć wzywają na pewno!
A ja myślałem, że obok Deifobosa mam, bohatera,
Ale on tam, za murami, a mnie oszukała Atena.
300
Dziś śmierć złowroga jest blisko, już jej nie mogę oddalić
Ani uniknąć. […]
A teraz dosięgła mnie MojraMojraMojra.
Jednak nie padnę bez walki, w śmierć nie odejdę bez sławy,
305
Dzieła wielkiego dokonam, zostanę w pamięci potomnych”.
Tak powiedział i zaraz wydobył miecz wyostrzony,
Który u boku mu zwisał, błyszczący, ciężki, ogromny.
Skupił się w sobie i runął jak orzeł o locie podniebnym,
Gdy na równinę znienacka, drapieżny, z chmur mrocznych opada,
310
By płochliwego zająca lub jagnię porwał bezsilne –
Hektor tak samo w przód runął, wstrząsając miecz wyostrzony.
Skoczył zarazem Achilles, a gniew przepełniał mu serce
Nieposkromiony i dziki. Pierś swoją tarczą osłonił
[…]
I tak jak gwiazda wśród innych gwiazd, gdy noc letnia zapada,
Gwiazda wieczorna, co wschodzi najpiękniej na ciemnych niebiosach –
Tak połyskiwał grot włóczni, którą potrząsał Achilles
320
W prawej swej dłoni, i szukał – by zgubić boskiego Hektora –
Miejsca, gdzie ostrze wbić w ciało urocze mógłby najłatwiej.
Ale ten cały okryty był lśniącą zbroją spiżową
Piękną, zdobytą po walce z PatroklemPartoklesPatroklem, którego pokonał.
Tylko, gdzie dwa obojczyki od ramion łączą się z szyją,
325
Gardło widniało, przez które uchodzi dusza najszybciej.
Tam, gdy nacierał nań Hektor, wbił ostrze boski Achilles.
Szyję młodzieńczą wskroś przebił grot jego włóczni głęboko,
Krtani mu jednak nie przeciął jesion w spiż ciężki okuty
I odpowiedzieć mógł jeszcze, na jego słowa, tamtemu.
330
Nad powalonym w proch zaczął chełpić się boski Achilles:
„Pewnie myślałeś, Hektorze, zdzierając zbroje z Patrokla,
Że ocalejesz, i o mnie nie dbałeś, że byłem daleki.
Głupcze! Choć z dala, tam przecie był ktoś potężniejszy od niego,
Przy wydrążonych okrętach – tam jeszcze ja pozostałem,
335
Com ci rozwiązał kolana. Sępy i psy cię rozszarpią
Ku twojej hańbie, a jego spalą na stosie Achaje”.
Słabnąc już, odparł mu Hektor o hełmie wiejącym kitami:
„Na twą zaklinam cię duszę, kolana, i twoich rodziców –
Nie daj, by psy mnie szarpały pod okrętami Achajów,
340
Ale przyjm okup tak wielki, jak pragniesz, ze spiżu i złota;
Chętnie ci zwiozą te dary mój ojciec i matka czcigodna.
Niechaj powróci me ciało do domu i niech je Trojanie
Oraz Trojanki na stosie złożą i spalą po śmierci”.
Spojrzał na niego złym okiem i rzekł szybkonogi Achilles:
345
„Psie, ty mi moich rodziców ani mych kolan nie tykaj!
Dusza wzburzona i gniewna mnie skłania, aby w kawały
Ciebie porąbać i żywcem żreć za to, coś mi uczynił!
Już nikt z żyjących od głowy twej głodnych psów nie odpędzi,
Choćby mi dziesięć tu razy lub jeszcze dwadzieścia zwiększono
350
Okup za ciebie, cenniejsze obiecywano wciąż dary,
Choćby cię nawet samego na złoto przeważyć rozkazał
Pryjam, potomek Dardana! Przenigdy cię matka czcigodna
Już nie opłacze na marach, ta, która ciebie zrodziła,
Ale psy głodne i sępy do szczętu ciebie rozszarpią!”.
355
Rzekł, umierając już, Hektor o hełmie wiejącym kitami:
„Dziś cię przejrzałem, pojąłem, że to wysiłek daremny
Ciebie nakłonić. Żelazne masz bowiem serce w swej piersi,
Ale się strzeż, aby za nie gniew bogów cię nie dosięgnął […]”.
Już do martwego Hektora powiedział boski Achilles:
365
„Zdychaj! A ja swój los przyjmę wtedy, gdy Dzeus postanowi
I nieśmiertelni bogowie kres mego życia wyznaczą”.
Tak powiedział i z trupa wyszarpnął włócznię spiżową,
Rzucił ją na bok i z ramion martwych zdejmować mu zaczął
Zbroję skrwawioną. A inni kręgiem stanęli Achaje
370
I podziwiali wyniosłą postać i piękność wspaniałą
Ciała Hektora. A każdy, kto podszedł, zwłoki kaleczył
I tak odzywał się, patrząc i ten, i ów na sąsiada:
„Biada mu! Jakże jest miękki ze wszystkich stron dotykany
Hektor, nie taki, jak wtedy, gdy palił nasze okręty!”.
375
Każdy tak mówił, kto podszedł, i ciało włócznią kaleczył.
Kiedy ten zbroję zdarł boski i szybkonogi Achilles,
Pośród Achajów stanąwszy, te wyrzekł słowa skrzydlate:
„O przyjaciele, wodzowie i władcy mężnych ArgiwówArgiwowieArgiwów!
Oto sprawili bogowie, żem tego męża pokonał,
380
Który nam więcej klęsk zadał niż wszyscy razem Trojanie”.
CART1 Źródło: Homer, Iliada, tłum. Kazimiera Jeżewska, Wrocław 1986, s. 513–518.

R1SaN5U4SaNSh

Na obrazie Giovanni Battisty Tiepolo [czyt. dżiowani batisty tipolo] „Gniew Achillesa” na pierwszym planie znajdują się trzej mężczyźni, którzy ubrani są jak greccy wojownicy - w białe tuniki i zbroje. Pierwszy wojownik od prawej prowadzi siłą za włosy drugiego wojownika. Scenie tej przygląda się trzeci mężczyzna. W tle widoczni są rzymscy legioniści. Za nimi znajduje się biały okrągły budynek i niebieskie niebo. Po obu stronach obrazu są kolumny będące fragmentami większej budowli, zaś w dolnej części dzieła widoczne są schody, na których stoją mężczyźni. — *Gniew Achillesa*
Źródło: Giovanni Battista Tiepolo [czyt. dżiowani batista tipolo], *Gniew Achillesa*, 1757, Włochy, wikimedia.org.

Ćwiczenie 2

RcBlEQXXwQZ8s

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 3

RylMhWtdkcf83

Ułóż wydarzenia rozgrywające się na polu walki w kolejności chronologicznej.

Achilles zabiera zbroję Hektorowi.
Hektor rozumie, że bogowie już się nim nie opiekują.
Atena podaje włócznię Achillesowi.
Hektor proponuje, by nie pastwić się nad zwłokami pokonanego przeciwnika.
Hektor przepowiada śmierć Achillesa z ręki Parysa.
Achilles niecelnie rzuca włócznią w Hektora.
Achilles odrzuca propozycję okupu.
Hektor zapowiada, że nigdy nie odwróci się od przeciwnika (czyli nie będzie uciekać).
Achilles oznajmia, że pomagali mu bogowie.
Hektor rusza do walki na miecze.
Achilles odrzuca propozycję Hektora w sprawie szacunku dla zwłok wroga.
Grecy szydzą z Hektora.
Hektor prosi, by Achilles oddał jego ciało ojcu.
Hektor rzuca włócznią w tarczę Achillesa.
Achilles przebija szyję Hektora.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

R1SYT7vvlvDlg

Obraz Petera Paula Rubensa pod tytułem „Achilles zabija Hektora” ukazuje walkę tytułowych bohaterów. Achilles nosi metalowy hełm oraz zbroję, do której ma przymocowaną czerwoną pelerynę. W jednej dłoni trzyma tarczę, a w drugiej drewnianą włócznię. Przebija nią swojego oponenta – Hektora, który został przedstawiony w pozycji półsiedzącej. Hektor ma na głowie metalowy hełm z bujnym czerwonym pióropuszem, ubrany jest w metalową zbroję, spod której wyłania się pomarańczowa szata. Hektor przegrał walkę – został przebity przez Achillesa włócznią. Nad walczącymi postaciami widoczna jest postać ubrana w białe szaty, oraz jasną zbroję, która obserwuje zażartą walkę dwóch mężczyzn. W tle widoczni są żołnierze obserwujący pojedynek oraz kamienne mury miasta. — *Achilles zabija Hektora*
Źródło: Peter Paul Rubens [czyt. peter pol rubens], *Achilles zabija Hektora*, 1635, Muzeum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna.

R1dgqRKIjRGxm

Ćwiczenie 4

Ćwiczenie 5

Określ najbardziej charakterystyczne cechy Achillesa i Hektora ukazane w Iliadzie. Cechy obu bohaterów wpisz w puste pola i przeciągnij je w dowolne miejsca.

R15GSDKgH98SD

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 5

Określ najbardziej charakterystyczne cechy Achillesa i Hektora ukazane w Iliadzie.

RmpXPPldjAe2l

Ćwiczenie 6

Wyjaśnij, co – twoim zdaniem – sprawiało, że właśnie Achilles i Hektor byli tak ważnymi bohaterami.

R2VdV9v8E7DXR

Ćwiczenie 7

Wskaż, jaką cechę Achillesa lub Hektora przedstawia każdy z przytoczonych fragmentów. Wypisz je.

RqopqOp5fAjsq

R1QBKRUmfnFsD

Zorientowana poziomo, formatem zbliżona do kwadratu reprodukcja barwna szkicu olejnego na desce, przedstawiającego śmierć Hektora, wykonanego przez Petera Paula Rubensa. Ukazany z lewej strony prawym profilem Achilles, w krótkiej zbroi i rozwianym czerwonym płaszczu pochyla się Hektorowi. Uniesioną w lewej dłoni włócznią przebija szyję przeciwnika u jej podstawy. Hektor klęczy na lewym kolanie osłaniający się nieskutecznie tarczą, podparty o ziemię lewą, ściskającą rękojeść miecza dłonią. Z jasnych chmur wyłania się pochylona nad walczącymi postać Ateny. Ręce ma rozchylone, a w lewej dłoni unosi włócznię. Za jej plecami frunie sowa, atrybut Ateny. Powyżej kartusz, bez napisu, a na wstęgach po jego obu bokach przyglądają się walce dwa nagie amorki. Przy krawędziach obrazu znajdują się dwa posągi brodatych mężczyzn. W tle panorama Troi z tłumem ludzkim. — *Śmierć Hektora*
Źródło: Peter Paul Rubens [czyt. peter pol rubens], *Śmierć Hektora*, olej na desce, 1630–1635, Museum Boijmans Van Beuningen, domena publiczna.

Ćwiczenie 7

Wyjaśnij, jaka jest różnica w sposobie porozumiewania się między sobą dwóch wojowników.

R1Yy3y8Wn8Xgg

Ćwiczenie 8

Określ, o jakich cechach charakteru Achillesa i Hektora świadczy sposób, w jaki się do siebie odnoszą przeciwnicy podczas pojedynku.

R1c3IZEnza3kO

Rbw7PNNXCqTx0

Obraz przedstawia Achillesa w rydwanie zaprzężonym w dwa czarne konie, po zwycięstwie nad Hektorem, włóczącego za rydwanem jego zwłoki podczas tryumfalnego przejazdu u bram Troi. Scena rozgrywa się w pełnym słońcu. Centrum kompozycji wyznacza postać ukazanego prawym profilem Achillesa, stojącego dumnie w zaprzęgu, pędzącym na czele tłumu wojowników ku prawej krawędzi obrazu. W tle niebo i wzgórze, na którym wznoszą się kamienne mury Troi. W centrum obrazu wyróżnia się, mieniąc w słońcu hełm herosa. Piersi i biodra okrywa, podobnie jak nogi na podudziach i kolanach, zbroja. Nagie pozostały ramiona, stopy i uda. Trzyma on dużą okrągłą czerwoną tarczę i włócznię uniesioną skosem ku przodowi. W prawej ręce, prezentuje zgromadzonym na murach obrońcom miasta widocznego w tle, trzymany na wysokości głowy, przyozdobiony białym pióropuszem hełm poległego. Poniżej za plecami Achillesa w białym stroju, trzyma lejce brodaty woźnica rydwanu, opasany skórą lamparta, przerzuconą przez ramię. Za Achillesem ciągnie się tłum żołnierzy w hełmach, niektórzy biegną, inni stoją na rydwanach zaprzężonych w konie. — *Triumfujący Achilles*
Źródło: Franz von Matsch [czyt. franc von macz], domena publiczna.

Ćwiczenie 9

W Iliadzie przeplatają się dwa światy – ludzki i boski. Wyjaśnij, jaki wpływ na losy bohaterów ma przychylność bogów. Wskaż odpowiednie fragmenty.

RLaRlEBkq4HsT

RFj8be0RaitKg

Ćwiczenie 10

Rcs7YCSCv8nMy1

Ilustracja przedstawia dzieło Gavin Hamiltona pt. "Achilles z ciałem Hektora". Mężczyzna w złotej zbroi, z podniesioną głową stoi na rydwanie, u jego stóp leży nagi mężczyzna, okryte ma tylko biodra. Leży na ziemi, na czerwonym materiale, jego stopy przywiązane są do rydwanu. Rydwan zaprzężony jest w dwa konie, powozi nim jeden z wojowników, konie są wzburzone, przedstawione w ruchu, jeden z nich stoi na dwóch tylnych nogach. Z prawej strony obrazu widać dwóch wojowników w zbrojach, jeden z nich pokazuje palcem wskazującym na ciało ciągniętego Hektora. W oddali widać miasto, na jego murach stoją przerażeni ludzi, jedna z kobiet, w omdleniu, podtrzymywana jest przez inne kobiety. — Źródło: Gavin Hamilton [czyt. gawin hamilton], *Achilles z ciałem Hektora*, Muzeum Narodowe w Warszawie, Polska, cyfrowe.mnw.art.pl, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 11

Opisz, w jaki sposób zwycięzca pojedynku – Achilles – odniósł się do pokonanego Hektora i jego rodziny.

RlAEa4IBGVVlT

Ćwiczenie 12

Wyjaśnij, dlaczego Achilles nie uszanował Hektora i jego bliskich.

RMddyotw02JB7

RWn3SO9aq5XFd1

Ilustracja przedstawia dzieło Aleksandra Iwanowa pt. "Priam prosi Achillesa o zwrot ciała Hektora". Na ilustracji widać siedzącego, niewzruszonego młodego mężczyznę o czarnych włosach, ubrany jest w zieloną tunikę i czerwoną togę. Spogląda na starca, który klęka przy jego kolanie i trzyma go za rękę. Starzec ma siwe włosy, siwą długą brodę, spogląda błagalnie na młodego Achillesa. Ubrany jest w różowo – niebieską, w pionowe pasy tunikę i ciemnożółtą togę. Za nimi, po lewej stronie, stoi dwóch mężczyzn, jeden ubrany w jasnoczerwoną togę, drugi w czarną, z hełmem na głowie. Scena rozgrywa się w namiocie. — Źródło: Aleksander Iwanow, *Priam prosi Achillesa o zwrot ciała Hektora*, Muzeum Narodowe w Warszawie, Polska, cyfrowe.mnw.art.pl, domena publiczna.

Obejrzyj poniższe filmy z wykładami na temat pojedynków w starożytnej Grecji i wykonaj polecenia.

R102Bwk3SlwCY

Dr hab. Bogusław Bednarek opowiada o pojedynkach w literaturze starożytnej Grecji
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-NC-SA 4.0.

Polecenie 2

Wymień, jakimi cechami powinien się odznaczać wojownik, aby jego czyny utrwalono w pieśniach i opowieściach.

RIDdziLYYl711

Polecenie 3

Podaj przykłady pojedynków zapewniających chwałę i sławę starożytnym wojownikom.

Rkh0wW5TMHTXc

Polecenie 4

Wyjaśnij, dlaczego sceny pojedynków były tak popularne w literaturze czasów starożytnych.

RgwzaHEVmSEXo

R4P2luqI8bykH

Dr hab. Bogusław Bednarek omawia pojedynek Hektora z Achillesem
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 5

Wyjaśnij, w jaki sposób rodzice Hektora Hekabe i Priam próbowali odwieść syna od pojedynku z niezwyciężonym Achillesem.

REFNlDc9vcI8z

Polecenie 6

Wyjaśnij, na czym polegała ingerencjaingerencjaingerencja bogów w scenie pojedynku z Achillesem.

RmUBenIsSTwts

Kto wygrał – Achilles czy Hektor?

Ćwiczenie 13.1

Oceń, czy obaj przeciwnicy w utworze Homera walczyli uczciwie. Uzasadnij odpowiedź, odwołując się do cytatów z Iliady.

RskPBArztDICr

R1TGCFRQ039Rc

Ćwiczenie 14

Dopasuj do podanych związków wyrazowych ich objaśnienia. walka z wiatrakami Możliwe odpowiedzi: 1. Określamy tak walkę, w której jedna ze stron wydaje się dużo słabsza, ale pomimo tego wygrywa., 2. Gdy ktoś potrafi domagać się czegoś, co mu się należy., 3. Gdy ktoś walczy tak długo, aż wystarczy mu na to sił., 4. Zacięty konflikt., 5. Gdy walczy się z czymś nierealnym., 6. Gdy ktoś jest z kimś skonfliktowany. walka do upadłego Możliwe odpowiedzi: 1. Określamy tak walkę, w której jedna ze stron wydaje się dużo słabsza, ale pomimo tego wygrywa., 2. Gdy ktoś potrafi domagać się czegoś, co mu się należy., 3. Gdy ktoś walczy tak długo, aż wystarczy mu na to sił., 4. Zacięty konflikt., 5. Gdy walczy się z czymś nierealnym., 6. Gdy ktoś jest z kimś skonfliktowany. walczyć o swoje Możliwe odpowiedzi: 1. Określamy tak walkę, w której jedna ze stron wydaje się dużo słabsza, ale pomimo tego wygrywa., 2. Gdy ktoś potrafi domagać się czegoś, co mu się należy., 3. Gdy ktoś walczy tak długo, aż wystarczy mu na to sił., 4. Zacięty konflikt., 5. Gdy walczy się z czymś nierealnym., 6. Gdy ktoś jest z kimś skonfliktowany. być z kimś na wojennej ścieżce Możliwe odpowiedzi: 1. Określamy tak walkę, w której jedna ze stron wydaje się dużo słabsza, ale pomimo tego wygrywa., 2. Gdy ktoś potrafi domagać się czegoś, co mu się należy., 3. Gdy ktoś walczy tak długo, aż wystarczy mu na to sił., 4. Zacięty konflikt., 5. Gdy walczy się z czymś nierealnym., 6. Gdy ktoś jest z kimś skonfliktowany. walka na noże Możliwe odpowiedzi: 1. Określamy tak walkę, w której jedna ze stron wydaje się dużo słabsza, ale pomimo tego wygrywa., 2. Gdy ktoś potrafi domagać się czegoś, co mu się należy., 3. Gdy ktoś walczy tak długo, aż wystarczy mu na to sił., 4. Zacięty konflikt., 5. Gdy walczy się z czymś nierealnym., 6. Gdy ktoś jest z kimś skonfliktowany. pojedynek Dawida z Goliatem Możliwe odpowiedzi: 1. Określamy tak walkę, w której jedna ze stron wydaje się dużo słabsza, ale pomimo tego wygrywa., 2. Gdy ktoś potrafi domagać się czegoś, co mu się należy., 3. Gdy ktoś walczy tak długo, aż wystarczy mu na to sił., 4. Zacięty konflikt., 5. Gdy walczy się z czymś nierealnym., 6. Gdy ktoś jest z kimś skonfliktowany.

Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Polecenie 7

Ułóż zdania ze związkami wyrazowymi z poprzedniego ćwiczenia.

R97aU3KppxY46

Ćwiczenie 15

Oceń, czy – twoim zdaniem – Achillesowi bliżej do prymitywnego, mściwego wojownika czy do herosa.

R6Xe1P23c5kJG

Polecenie 8

Oceń, czy któregoś z tych dwóch wojowników możesz uznać za swój autorytet. Uzasadnij odpowiedź.

R1LtuXWNzp1QQ

R3x9BpgoA5pb3

Płaskorzeźba Ciało Hektora powraca do Troi przedstawia mężczyznę niesionego przez kilku innych mężczyzn i kobiety. Główny bohater jest nagi, jego lewa ręka oraz głowa bezładnie spadają w dół, co świadczy o tym, że nie żyje. Kilku silnych mężczyzn ubranych w greckie tuniki dźwiga jego ciało. — *Ciało Hektora powraca do Troi*
Źródło: *Ciało Hektora powraca do Troi*, ok.180 - 200 r. n.e., Muzeum Luwr w Paryżu, wikimedia.org, domena publiczna.

Ciekawostka

Eposy Homera były najpierw przekazywane z pamięci. Aby łatwiej było odtwarzać obszerne dzieło (Iliada liczy niemal 15,5 tysiąca wersów), używano stale powtarzających się formuł, np. „Na to mu tak odpowiedział…”. To ułatwiało zapamiętanie historii dzięki częściom złożonym ze stałych zwrotów i zdań.

Wybierzmy serię […] wierszy z pierwszej księgi Iliady, pamiętając, że przekład wiernie tu naśladuje oryginał grecki:
w. 58. Powstał wśród nich i głos zabrał o szybkich nogach Achilles
84 Na to mu tak odpowiedział o szybkich nogach Achilles
130 Na to mu tak odpowiedział potężny wódz Agamemnon
148 Spojrzał na niego złym okiem i rzekł szybkonogi Achilles […]

Choć historie przedstawione w Iliadzie i Odysei są bardzo obszerne, to dla wyspecjalizowanego wędrownego śpiewaka zapamiętanie ich nie jest niemożliwe
– jeszcze w XX wieku na terenie Chorwacji spotykano ludowych artystów, którzy potrafili odtworzyć dzieła mające prawie 100 000 wersów!

W Iliadzie i Odysei Homer bardzo często stosował też tzw. stałe epitetyepitetepitety, np. „szybkonogi Achilles”. W ten sposób także ułatwiał zapamiętanie dzieł złożonych z wielu tysięcy wersów, ale przede wszystkim uwypuklał cechę bohatera. Dany epitet nie musiał określać wyłącznie jednej postaci, a niekiedy bywał zastępowany innym wyrazem (Achilles jest też nieraz nazywany boskim).

Wiadomo, że jedynym miejscem, w które można było śmiertelnie ugodzić Achillesa, była pięta. Według jednego z mitów udało się to Parysowi, który strzelił do Greka, kiedy ten szedł do świątyni Apollina na spotkanie z Priamem. Druga wersja mówi o śmierci Achillesa na polu walki, gdy nie posłuchał Apollina, by zaprzestać ataku na Trojan.

R19XFEiEAHE661

Ilustracja przedstawia dzieło P. P. Rubensa pt. "Śmierć Achillesa". Na ilustracji widać Achillesa z przebitą strzałą piętą. Upada, podtrzymywany jest przez innego wojownika. Ubrany jest w zbroję. Za nim stoi jeszcze dwóch mężczyzn, z wyciągniętymi rękoma do przodu. Z tyłu obrazu stoi Parys z wycelowanym łukiem. Obok niego widać kobietę, która wskazuje mu palcem piętę Achillesa. Scena rozgrywa się w pomieszczeniu, Achilles znajduje się między dwiema kolumnami. — Źródło: Peter Paul Rubens [czyt. peter pol rubens], *Śmierć Achillesa*, Muzeum w Rotterdamie, Holandia, artandarchitecture.org.uk, licencja: CC BY 3.0.

R1HgcajSKcFnd

Ćwiczenie 16

RxaWLgcNsKb7S

Ćwiczenie 16

Sprawdź, czy umiesz!

Polecenie 9

Dokonaj oceny postawy Achillesa. Zbierz argumenty, które wykażą, że był barbarzyńcą oraz takie, które potwierdzą, że można go nazwać człowiekiem wrażliwym. Wykorzystaj do tego fragment tekstu Roberta GravesaRobert GravesRoberta Gravesa oraz poniższe uwagi na temat Achillesa.

Po przywłaszczeniu sobie zbroi Achilles przeciął skórę na ścięgnach nóg Hektora, przewlókł przez nie rzemienie, które przywiązał do rydwanu, po czym […] lekkim kłusem powlókł zwłoki ku okrętom. Głowa Hektora z opadającymi czarnymi lokami wzbijała kłęby kurzu. Są jednak i tacy, którzy twierdzą, że Achilles trzykrotnie okrążył mury, wlokąc zwłoki przywiązane pasem […]. Teraz dopiero Achilles pochował Patroklosa […], złożył w ofierze nie tylko konie […], lecz również dwunastu jeńców trojańskich szlachetnego urodzenia, między innymi kilku synów Priama […]. Wygrażał, że rzuci zwłoki Hektora psom na pożarcie, lecz powstrzymała go Afrodyta. […] Achilles, nadal trawiony żalem, wstawał codziennie o świcie i trzykrotnie wlókł ciało Hektora wokół grobu Patroklosa. […] W końcu na rozkaz Zeusa Hermes pod osłoną nocy zaprowadził Priama do obozu greckiego i nakłonił Achillesa, by przyjął okup. […] Uzgodniono, że okup będzie wypłacony w złocie w ilości równej wadze ciała Hektora.

Uwagi na temat Achillesa

Przepowiednia mówiła, że jeśli wyruszy pod Troję, będzie żył krótko i umrze w sławie, a jeśli nie popłynie z Grekami, jego życie będzie długie, choć pozbawione chwały.
Achilles właściwie nie musiał brać udziału w wojnie, bo sprawa porwania Heleny nie dotyczyła go – dopiero zarzut tchórzostwa sprawił, że wziął on udział w wyprawie.
Dla Achillesa najbliższą osobą był Patroklos, czasem też widywał się z matką, podczas gdy Hektor miał przy sobie żonę, dzieci, rodziców i rodzeństwo.
Zabijał nie tylko przeciwników. Z jego ręki zginął niejeden rodak – działo się tak, gdy coś Achillesa rozwścieczyło (tak stało się wtedy, gdy Tersytes wykłuł oczy zwłokom Amazonki Pentesilei, sojuszniczki Trojan, w której zakochał się Achilles w chwili jej śmierci).
Po zabiciu Hektora długo pastwił się nad jego zwłokami, choć ostatecznie oddał je Priamowi.

RK9pJaeAenf76

Polecenie 10

Napisz rozprawkę na temat: „Czy wojownik może okazywać litość?”. W wypowiedzi odwołaj się do przykładów z literatury, filmu, historii.

RIA3q64rMhmMY

Ćwiczenie 17

Wyjaśnij pochodzenie i znaczenie związku frazeologicznego „pięta Achillesa”. W jakim kontekście może go użyć?

RNsCvK2lqQTx6

Robert Graves

Priamida

Odysej

Atryda

Argiwowie

Władca Olimpu

j00000002BB1v50_000tp006

j00000002BB1v50_000tp007

Kery

gorgony

Achajowie

Ares

Pallas Atena

grot

spiżowy

Agamemnon

Menelaos

priam

kita

zelżyć

zamysły

ważyć

Pelida

szermować

chyży

Deifobos

Mojra

Partokles

wydrążony

mary

Dardanowie

epos

Schliemann

Słownik

epitet

określenie przymiotnikowe lub rzeczownikowe, podkreślające cechę np. dodanego do niego rzeczownika: piękny uśmiech, złoty ząb

epos

(gr. épos - słowo, opowieść) – inaczej epopeja; gatunek epiki obejmujący utwory, zazwyczaj wierszowane, w których przedstawiano mitycznych lub historycznych bohaterów biorących udział w wydarzeniach przełomowych dla określonej społeczności

ingerencja

mieszać się do jakiejś sprawy, wtrącać się

Peleus

król Ftyi w Tesalii, uczestnik wyprawy argonautów, ojciec Achillesa