R1H8z2usYS4jS
Kolorowe zdjęcie przedstawia wojownika indiańskiego na koniu. Postać, która ma na głowie pióropusz trzyma w rękach napięty łuk ze strzałą. Wojownik i koń są koloru czarnego, za nimi znajduje się jasnoczerwone niebo z pojedynczymi ciemnymi chmurami.

Sat‑Okh Biały Mustang

Preria
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Warto wiedzieć!

Indianie Ameryki Północnej zasiedlili kontynent amerykański około 12 tysięcy lat temu. Zależnie od zasobności terenów prowadzili osiadły lub wędrowny tryb życia, trudniąc się zbieractwem i łowiectwem. Jeszcze w XIX wieku mieszkali w namiotach zwanych tipitipitipi, nosili ubrania uszyte ze skór upolowanych zwierząt,
np. bizonówbizonbizonów czy antylop, walczyli o swoje terytorium z wrogimi plemionami lub „bladymi twarzami”, jak nazywali białych osadników.

Polecenie 1

W dostępnych źródłach odszukaj i zapisz nazwy kilku plemion indiańskich zamieszkujących Amerykę Północną.

RJIEqpJBUWwDV
Polecenie 2

Na podstawie poniższej mapy napisz, jakie były kierunki rozwoju Stanów Zjednoczonych w 2. połowie XIX wieku oraz jaka była sytuacja Indian.

Rv7uvF2Qlq4va1
Stany Zjednoczone w XIX wieku. Rozwój terytorialny
Źródło: Krystian Chariza i zespół., licencja: CC BY 3.0.
Rzv748PGZwwa8
(Uzupełnij).
Polecenie 2
RfszZNyvkCWLG
W granice jakiego stanu w 1907 roku włączono Terytorium Indiańskie? Możliwe odpowiedzi: 1. Teksas, 2. Kansas, 3. Oklahoma
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 1

Rozwój osadnictwa w Ameryce Północnej odbywał się kosztem terytoriów indiańskich. W jaki sposób ekspansję na 'Dziki Zachód' postrzegali osadnicy amerykańscy, a w jaki – Indianie? Przy udzielaniu odpowiedzi wykorzystaj ilustrację z epoki.

RwGtF3q3tByQe
Ilustracja do ćwiczenia 3
Źródło: John Gast, Amerykański progres, 1872, Library of Congress, domena publiczna.
RiDcKVQ9wPhJz
(Uzupełnij).

Przeczytaj tekst źródłowy poniżej i wybierz właściwą odpowiedź na pytanie pod tekstem:

Stojący Niedźwiedź – wódz Ponca. Wystąpienie przed sądem, 3 maja 1879 r.

„Amerykanie mają słowo takie jak : 'wytępienie', 'zaraza', 'szkodnik', których my w ogóle nie znamy. Przed wtargnięciem Amerykanów do kraju Indian, nie tępiliśmy tutaj żadnych gatunków roślin, ptaków czy innych zwierząt. Wszystko żyło i umierało w wiecznej równowadze natury po to, żeby znów się odrodzić. Później przyszli Amerykanie i zaczęli polować na bobry, dopóki nie zabili wszystkich. Potem polowali na bizony, aż ich także zabrakło. A potem zasmakowało im mięso antylop, w niedługim czasie wszystkie pozjadali. Przybyli na prerię, na której przez stulecia lasy okalały bieg rzeki. Potrzebowali drewna, ale nie trochę, tylko całego. Dziś nie ma lasów nad rzekami. Uznając wszystkie rośliny i zwierzęta za szkodniki, tępią je, dopóki one nie wyginą. Żyjących w zgodzie z naturą ludzi traktują tak samo. I tępią ich, jak tylko mogą. […]

W miejsce tego, co zostało zniszczone, Amerykanie sadzą coś, co uznają za lepsze od natury. Jednak to jest znacznie gorsze od natury, bo rodzi kolejne zniszczenie i sieje zamęt. Z jednej strony Amerykanie twierdzą, że potępiają przemoc, a z drugiej właśnie nią się trudnią. Ich myśl i i czyny skażone są przemocą. Słowo 'grzech' nie istnieje w języku Indian, a Amerykanie uważają, że radość życia jest właśnie grzechem. Z tego powodu nienawidzą świata i samych siebie. Potrafią wytwarzać zadziwiające rzeczy, ale wszystkie one służą zniszczeniu. […] Dlatego lepiej nie rozumieć sposobu myślenia Amerykanów. Jest on jak trucizna”.

CART2 Źródło: Stojący Niedźwiedź - wódz Ponca, „Wystąpienie przed sądem, 3 maja 1879 r., [w:] Wielkie Mowy historii. Od Lincolna do Stalina” Warszawa 2006, s. 114.

R1OeTFPZwPBQH
Ćwiczenie 2
Możliwe odpowiedzi: 1. Indianie z radością witali kolonizatorów, ofiarowując im swoje ziemie i zasoby., 2. Rdzenni mieszkańcy Dzikiego Zachodu z obojętnością patrzyli na proces kolonizacji., 3. Indianie nieufnie postrzegali białych osadników, którzy zajmowali ich ziemie i rabowali indiańskie wioski. Próbowali z tym walczyć.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Zapoznaj się z animacją pt. Zwyczaje i obrzędy Indian, a następnie wykonaj polecenia.

R1YTUTW7Sd9lW
Animacja z audiodeskrypcją na temat zwyczajów i obrzędów Indian, takich jak: malowanie twarzy, taniec, wychowanie chłopców, palenie fajki.
Ważne!

Zwyczaj to powszechnie przyjęty sposób postępowania w pewnych okolicznościach. Z kolei obrzędem nazywamy zespół tradycyjnych praktyk towarzyszących uroczystości o charakterze religijnym, rodzinnym lub społecznym.

Polecenie 3

Zaproponuj nazwę, którą Krzysztof Kolumb mógłby nadać rdzennym mieszkańcom odkrytego przez siebie lądu, gdyby wiedział, że nie dopłynął do brzegów Indii oraz biorąc pod uwagę fakt, że słowo „Ameryka” nie istniało w XV wieku.

RqWCaxYUa1hfJ
Polecenie 4

Wyobraź sobie, że możesz spędzić jeden dzień w wiosce indiańskiej. Wymień obrzęd lub zwyczaj, w którym chciałabyś/chciałbyś uczestniczyć. Uzasadnij swoje zdanie.

R19cko6xVqIBQ
Polecenie 5

Wymień kilka zwyczajów lub obrzędów, które są kultywowane w twoim domu. Omów ich znaczenie.

R1O0kTRgIpyBz

Zapoznaj się z poniżej przytoczonym fragmentem opowieści pt. Władca wilków, a następnie wykonaj ćwiczenia i polecenia.

Sat-Okh Władca wilków

Pewnego razu, w dniu, w którym na południu, na ziemiach KomanczówKomanczeKomanczów, spadła wielka gwiazda i zatrzęsła światem jak niedźwiedź młodym dębczakiemdębczakdębczakiem, w plemieniu WinnebagówWinnebagowieWinnebagów urodził się chłopiec. Na pamiątkę tego dnia nadano chłopcu imię Spadająca Gwiazda. […]

Od najmłodszych lat młodzieniec przyjaźnił się z wilkami stepowymi. Poznał ich mowę i potrafił się z nimi porozumiewać. W dniach smutku, co nad plemionami stepowymi zawisł czarną chmurą, pocieszali się Winnebagowie, że Spadająca Gwiazda, który rozumie mowę zwierząt, potrafi obronić swoje plemię przed nieznanymi białymi ludźmi.

Podczas narad nawet wojownicy potężnego plemienia Mandan uważnie słuchali słów chłopca i zawsze stosowali się do nich.

Pewnego dnia, gdy Spadająca Gwiazda wybrał się wraz ze swoimi wilkami na łowy na zachodnie krańce preriipreriaprerii, przyszło nieszczęście – biali napadli na Winnebagów. […]

Gorzkie i krwawe było to pierwsze spotkanie z białymi. Młodzieniec spoglądał na odpoczywających przy ognisku wojowników i nie zadawał pytań – wiedział wszystko z ich ran, krwi i twarzy. Wśród uchodźców nie znalazł ani ojca, ani matki.

- Stało się to wtedy, gdy gwiazdy zaczynają gasnąć na północnym niebie – opowiadał jeden z wojowników. […] Matka twoja została przebita długim nożem w chwili, gdy ojcu podawała tarczę. Morderca jej padł z ręki twojego ojca, przebity oszczepemoszczeposzczepem. Wielkim wojownikiem był twój ojciec, dwoił się i troił, tomahawktomahawktomahawk jego szalał i czynił spustoszenie w szeregach białych. Ramię jego było silne, lecz w końcu osłabło – otoczony przez duży oddział białych zginął jak prawdziwy wojownik, z wojennym okrzykiem na ustach. […]

Popatrzył młody wojownik w stronę południa, zdjął łuk z pleców i zakrwawioną strzałę wypuścił w kierunku, gdzie biali najeźdźcy zniszczyli jego wioskę rodzinną.

Potem jednym potężnym uderzeniem wbił tomahawk w ziemię przy ognisku. Najstarszy z wojowników podjął go i machając nim nad głową, rozpoczął wokół ogniska taniec wojenny.

Inni przy wtórze głośnych okrzyków wymachiwali oszczepami i tomahawkami, zadając ciosy niewidzialnym wrogom, póki pierwszy blask nie rozwidnił nieba. Spadająca Gwiazda przywitał wschodzące słońce modlitwą oraz prośbą o pomoc i wytrwanie w zemście. […]

Całe lato walczył przeciw białym najeźdźcom, zimą zaś, gdy śniegi mogły zdradzić jego ślady i kryjówkę, wracał na zachód do plemienia Mandan i tam odpoczywał, nabierając sił do nowej walki. […]

Dopiero po wielu miesiącach bohaterski wojownik wpadł w ręce białych. […]

I tak stał przywiązany do słupa trzy dni i trzy noce, bez jedzenia i picia. A jego spokój i wyniosła duma jeszcze bardziej podniecały nienawiść tłumu.

Czwartego dnia odwiązano go i wrzucono do piwnicy. Dzban wody i kawał zeschłego chleba przywróciły mu siły. Obmył okaleczoną twarz i położył się na wilgotnej ziemi. […]

Przywiązano go znów do pala. Dwóch oprawców ujęło bicze i pierwsze ciosy spadły na obnażonąobnażonyobnażoną pierś wojownika. Uderzenia posypały się jedno za drugim, ale twarz Indianina nie zdradzała lęku ani bólu. Wśród ostrego świstu i trzasku biczów Spadająca Gwiazda śpiewał o swoim męstwie i nienawiści.

Wreszcie oprawcy opuścili zakrwawione bicze. […]

Ktoś przyprowadził konia. Spadająca Gwiazda spojrzał i zadrżał z radości.

R6f37B9PL9KMS
Indianin na koniu
Źródło: pixaby, domena publiczna.

To był jego koń, czarny mustangmustangmustang, którego wychował od źrebaka i z którym znał się lepiej niż rodzeni bracia. Zwierzę rozumiało każdy jego gest, każde ściśnięcie kolanami, szept czy nawet spojrzenie. […]

Związanego wojownika wsadzono na konia, skrępowano mu nogi pod brzuchem mustanga, a na szyję zarzucono dwa lassalassolassa, których końce trzymało dwóch ludzi jadących po bokach. Za nimi podążała jeszcze gromada konnych. […]

Gdy wreszcie wjechali między drzewa, młody wódz wydał wojenny zewzewzew. Wilki wyskoczyły jak szare błyskawice, rzucając się na przerażonych ludzi. Biali nie zdążyli nawet użyć broni.

Spadająca Gwiazda wykorzystał pierwsze zamieszanie i w szalonym pędzie znikł w głębi puszczy. Nie obawiał się pościgu – wiedział dobrze, że spłoszone konie białych nie pójdą śladem wilków. […]

Spadająca Gwiazda postanowił ruszyć do krainy Mandan, aby zebrać swoje plemię.

W dniach długich i samotnych walk z białym najeźdźcą Spadająca Gwiazda zmężniał, dojrzał i zrozumiał to, czego nie mogło zrozumieć wielu czerwonych wojowników i wiele walczących między sobą plemion: aby zwyciężyć białych, potrzeba wielkiego wspólnego wysiłku czerwonych braci. […]

Wywiadowcy plemienia Mandan już z daleka poznali Spadającą Gwiazdę i nim zbliżył się do wioski, usłyszał głos powitalnych bębnów. Powrót wodza uczczono uroczystymi tańcami, po czym on sam musiał odtańczyć nebiszessenebiszessenebiszesse, obrazując w nim swoje ostatnie przygody, uwięzienie, ucieczkę i pożar prerii.

Gdy wypoczął, zwołał wielką naradę. Zeszli się starzy wodzowie, usiedli wokół ogniska, a za nim w krąg sławni wojownicy, według zasługi odznaczeń; w orlich pióropuszachpióropuszpióropuszach, których każde pióro świadczyło o wielkim czynie, w skalpach bizonichskalpy bizonieskalpach bizonich, na których chwiały się za każdym poruszeniem głowy szlifowane cienko rogi, pomalowane na czerwono, w naszyjnikach z niedźwiedzich i wilczych kłów i pazurów.

Czarownik przyniósł kalumetkalumetkalumet – fajkę przyjaźni, bogato rzeźbioną, ozdobioną orlimi szponami i piórami. […] Wypuścił dym na cztery strony świata, tam gdzie znajdują się krainy czterech wiatrów. Dmuchnął później w niebo, a ziemi matce udzielił resztę dymu.

Fajka krążyła z ust do ust i każdy z wodzów wykonywał te same czynności. Wreszcie, gdy kalumet wrócił do rąk czarownika, Spadająca Gwiazda rozpoczął mowę. […]

Ludzie biali są mądrzy. Choć pochodzą z różnych plemion, razem jednoczą się przeciw nam. A my? My żyjemy w ciągłej niezgodzie. Biali wykorzystują nasze waśnie i szczują nas przeciwko sobie jak głupie psy otumanioneotumanioneotumanione okowitąokowitaokowitą.

Wszyscy siedzieli w milczeniu, wpatrując się w drgające płomienie ognia.

Po chwili wstało dwóch wodzów ze szczepuszczepszczepu UnelaSahanasanów i podeszło do Spadającej Gwiazdy.

- Idziemy z tobą. Jeszcze dziś zwiniemy swoje namioty, a twój szlak będzie naszym szlakiem. Weź nasze dzieci i kobiety pod swoją opiekę, a my posłuszni ci będziemy i złączymy swoje ramiona z twoimi w obronie naszych ojców i matek, w obronie naszych dzieci.

CART1 Źródło: Sat-Okh, Władca wilków, [w:] tegoż, Biały Mustang, Warszawa 1993, s. 107–116.
Winnebagowie
R1LTRdK07focO
Ćwiczenie 3
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu podanego słownictwa do odpowiednich kategorii.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 4

Określ, o jakiej porze dnia odbywał się opisany w powyższym fragmencie obrzęd tańca wojennego.

Rxs0N2agpRYwH
R1XGkn4GAhDKA
Ćwiczenie 5
Zadanie interaktywne polega na ułożeniu działań w prawidłowej kolejności.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 6
RCezq9cpef1eI
Zadanie interaktywne, należy wybrać prawidłową odpowiedź spośród podanych możliwości.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 7

Wyjaśnij funkcję zwyczajów i obyczajów towarzyszących naradzie zwołanej przez Spadającą Gwiazdę.

R1Gi0m0BTB71g
R1V0T9gQrJnKL
Indianin w pióropuszu
Źródło: pixaby, domena publiczna.
Ćwiczenie 8

Dokończ zdanie. Wybierz prawidłowe odpowiedzi spośród podanych poniżej.

Pióropusz to nakrycie głowy, które

RQ01QTmA5HxAz
Zadanie interaktywne polega na wybraniu prawidłowych odpowiedzi spośród podanych wariantów.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RqaoU3IFOoEk1
Ćwiczenie 9
Zadanie interaktywne polega na prawidłowym uzupełnieniu komórek.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1X9tOyvtSLY3
Ćwiczenie 10
Zadanie interaktywne polega na wybraniu prawidłowych odpowiedzi spośród podanych wariantów.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Sprawdź, czy umiesz!

Polecenie 6

Wyjaśnij, dlaczego dla kultury każdej społeczności ważne jest pielęgnowanie zwyczajów i obrzędów.

RQYl12b4JQy8W

Słownik

bizon
bizon

zwierzę podobne do żubra

blada twarz
blada twarz

określenie osoby rasy białej używane przez Indian

dębczak
dębczak

młody dąb

Indianie
Indianie

określenie w innych językach raczej nieużywane ze względu na swój negatywny wydźwięk; w języku polskim wciąż uważane za neutralne, choć coraz częściej odchodzi się od niego na rzecz takich zamienników jak „ludność rdzenna”, „rdzenni mieszkańcy Ameryk”, „rdzenne ludy”, „rdzenne społeczności”, „ludy tubylcze”

kalumet
kalumet

ozdobna fajka

Komancze
Komancze

Indianie pochodzący z Ameryki Północnej, którzy posługują się językiem komanczerskim

lasso
lasso

sznur z pętlą

mustang
mustang

rasa konia

nebiszesse
nebiszesse

nazwa tańca

obnażony
obnażony

rozebrany

okowita
okowita

alkohol

oszczep
oszczep

broń posiadająca pręt zakończony grotem

otumanione
otumanione

nie w pełni świadome

pióropusz
pióropusz

nakrycie głowy złożone z piór

plemię
plemię

grupa rodów wywodzących się od wspólnego przodka, zamieszkujących dany obszar

preria
preria

formacja roślinności o charakterze stepowym

skalpy bizonie
skalpy bizonie

skóra z głowy zwierzęcia podobnego do żubra

szczep
szczep

mała grupa mająca wspólny język

tipi
tipi

indiański namiot

tomahawk
tomahawk

[czyt. tomahołk] - toporek

zew
zew

wołanie